▶ Wo serbskich pomnikach we Łazu

Do hłowneje zhromadźizny Spěchowanskeho towarstwa zetkawanišća Doma Zejlerja a Smolerja je awtorka Trudla Malinkowa tamnišim čłonam 28. oktobra swoju lětsa w LND wušłu publikaciju »Serbske pomniki« předstajiła. Za knihu je Malinkowa tójšto faktow kołowokoło serbskich pomnikow, wopomnjenskich, čestnych a narownych taflow znosyła a pokazuje nimo toho na dalše serbske wosebitosće.

▶ »Nóc serbskeje poezije« w Drježdźanach

We wobłuku »Dnjow poezije k 14. Drježdźanskemu mytu lyriki« wotmě so 28. oktobra na wulkej žurli Drježdźanskeho zarjadnišća Zentralwerk »Nóc serbskeje poezije«. Po wječoru wjedźeše Róža Domašcyna. Při tutej składnosći předstajichu Měrana Cušcyna, Benedikt Dyrlich, Christin Hermann a Źilka swoje twórby kaž tež někotre Zejlerja, Barta-Ćišinskeho, Witkojc a Kosyka.

▶ »Zhromadźene spisy Handrija Zejlerja« digitalnje spřistupnjene

Historiske štyrizwjazkowe a nimale 1.500 ćišćanych stron wopřijimace wudaće Zejlerjowych tekstow (1883–1891) je wot kónca oktobra w interneće na rěčnym portalu Serbskeho instituta pod https://hornjoserbsce.de/zejler/?r%C4%9Bc=hsb přistupne. Njejedna so wo nowu filologisku ediciju, ale wo wudaće do dalokeje měry bjezzmylkowych wotpisow (transkriptow) originalnych ćišćow. Zaměr projekta z cyłkownym titulom »Prototyp na korpusowych tekstach bazowaceje hornjoserbskeje digitalneje biblioteki: Zhromadźene spisy Handrija Zejlerja (historiske wudaće 1883–1891)« je wozjewjenje hornjoserbskeho prototypa po přikładźe delnjoserbskeje biblioteki, kotraž je so spočatk lěta zjawnosći předstajiła. Za hornjoserbski wotpowědnik staj so know-how a techniske rozrisanja delnjoserbskeje wersije přewzałoj a přiměriłoj. Motiwowane přez jubilejne lěto Zejlerja a Kocora 2022 su so za prototyp Zejlerjowe zhromadźene spisy wužiwali.

Tśi skice wó tśich zmakanjach

I.

W měsće wisachu plakaty. Holger Biege spiwa w Drježdźanach. Z Jurom smej se rozsuźiłej, koncert se woglědaś a pósłuchaś, pótakem smej stupiłej do kontakta z Holgerom a smy se dogronili za zmakanje z nim pó koncerśe. Nama kórty pósłaś, na to wěsće njejo myslił, pótakem som se ja starał wó zastup. Jo drje było za naju wobeju prědny raz, byś na takem koncerśe. Pśisamem dopołnje młody a pśewažnje žeńskecy publikum witašo kuždy titel z pśiklaskom a wołanim, pšawa zagóritosć jo nastała pla spiwow kaž »Wenn der Abend kommt« a pśedewšym pla »Sagte mal ein Dichter«. Holger w mócnem swětle reflektora za klawěrom na jawišću jo měł suwereny wustup. Pótom jo trało bejnje dłujko, ažo smy se zmakali, wón jo měł hyšći cyniś ze swójimi fanami. Šli smy do gósćeńca, głodny pó pśedstajenju jo Holger něco jědł. Dalokož se dopomnjeju, jo było grono wó wustupje, kenž jo se rowno wótměł, a wó Holgerowych zaśišćach, wó jogo dalšnych planach a koncertach. Spominali smy se našych študańskich lět w Barlinju z wjele zmakanjami, gaž běchmy gromaźe muziku słuchali, pón běchu to zwětšego Bartókowe smyckaŕske kwartety. Pózdźej jo Holger pón tež zjawnje gronił, až jo Béla Bartók jogo nejlubšy komponist. Njezjapki pśiźe młoda žeńska k našomu blidoju a se wopšaša našogo pśijaśela, lěc jo wón Holger Biege. Na to wótegroni pśigłosujucy a wóna jogo pšosašo wó awtogram. Śišyna. Pón jo gronił Holger se smjejucy Juroju, lěc njejo snaź tšochu zawistny? Juro jo to bźeze wótlěkanja pśiwdał a južo smy byli pla wócywidnje nimjerneje diskusije wó napśeśiwnosći tak pomjenjoneje u- a e-muziki. Teke salomoniske zwěsćenje, až pópšawem dajo jano dobru a špatnu muziku, to jo nam było jasne, se jano zdawa byś wótegrono, ga mamy we wobyma žanroma dobre a špatne twórby. Kaž juž cesćej jo Juro citował Maxa Regera, až se cesće swinje a wuměłce akle pó jich smjerśi, z tym pókazujucy na swójo žałosne połoženje (a teke na swóju naźeju). Rozdźěl pak jo był tež kradu na wócyma, Holger jo był wuspěšny a jo był tencas kšasnje žywy ze swójeju muziku a wót swójeje muziki, mjaztym až jo Juro musał za njogo njespokojece źěło wugbaś, ga jano wót komponowanja se njeby mógł žywiś. Chto by sebje mógał tencas mysliś, až wobej, pótom až stej kuždy na swójom pólu bytostne dojśpiłej, pśejěsno a pśisamem w samem starstwje wótejźotej?

Serbski ludowy ansambl w Budyšinje měješe wot časa swojeho załoženja před 70 lětami wulke zasłužby na hajenju hudźbneje kultury Serbow. Tola jako ćehnješe wjednistwo SLA w 1980tych lětach bilancu, zo je z namrěwstwa załožerja serbskeje wuměłskeje hudźby Korle Awgusta Kocora hižo wšitko najwažniše a z tym wuměłsce najdrohotniše wotkryte a ludej přistupjene, dyrbješe so zwěsćić, zo to tak njetrjechi. Kocorej, kiž wukonješe dźě tohorunja słužbu wosadneho kantora, běše wutrobna naležnosć, so tohorunja duchownej hudźbje wěnować, a to we wulkej oratoriskej formje. Nimo »Serbskeho rekwiema« spisa wón na tekst ze Stareho zakonja oratorij «Israelowa zrudoba a tróšt«.

K stawiznam oratorija »Israelowa zrudoba a tróšt«

Někotre dźěle tutoho oratorija předstajichu so, wot komponista samoho orchestrowane a pod jeho dirigatom, 22. jutrownika 1862 w Cyrkwi našeje knjenje w Drježdźanach kaž tež 26. smažnika přichodneho lěta w Michałskej cyrkwi w Budyšinje. K dispoziciji stejachu jemu za to nimo zamóžliwych spěwnych solistow dosć wukonliwy Budyski chór Lumir, wobstejacy ze štyrceći hudźbnje derje kubłanych spěwarkow a spěwarjow kaž tež Drježdźanski orchester. Hudźbnik so rozsudźi, za tutu wobsadku hinaši stil komponowanja nałožować a z tym na sobuskutkowacych wyše naroki stajić. Po wuspěchu z tutymi sobuskutkowacymi w sakskej kralowskej stolicy a w Budyskej cyrkwi ewangelskich Serbow skomponowa oratorij w třoch dźělach, a to wuraznje w polyfoniskim kompozitoriskim stilu.

W Dešnje jo zamrěła  Erika Janowa

Tužna powěsć jo se rozšyriła: krotko pó swójom 90. narodnem dnju jo zamrěła 12. awgusta 2022 zasłužbna ceptaŕka, spisowaśelka, pśestajaŕka, wudawaŕka a załožaŕka dešańskego domowniskego muzeja Erika Janowa. Pśiswójźbne su na nju dopominali w serbskima anonsoma w Nowem Casniku a Serbskich Nowinach. Horst Adam jo napisał w Nowem Casniku 25. awgusta cesne spominanje. Teke Ludowe nakładnistwo Domowina jo na nju spominało z inseratom, źož se groni, až jo ze »swójim źěłom statkowała na dobre rěcy a pismojstwa Serbow ...«. Jeje popjelnica jo se chowała 2. septembra na dešańskem kjarchobje.

Pśed źaseśimi lětami, k jeje 80. narodnemu dnju, jo nastał pśinosk za serbski rozgłos RBB. Wón jo se k jeje 90-śinam znowego wusćełał. Kak jo wón tegdy nastał? Wósobinski póznałej smej se z Eriku Janoweju pśez móju mamu, Katu Malinkowu, kenž jo w 1990-ych lětach zestajiła zběrku jeje basnjow za źiśi. Wobej stej se znałej juž z casa w Českej. Pioněrski duch Eriki Janoweje jo mě pśi tegdejšem zmakanju fasciněrował. Toś smej se z Eriku Janoweju pśed jeje cesnym narodnym dnjom w lěśe 2012 dłujko rozgranjałej a wóna jo mě wjele ze swójogo žywjenja wulicowała. Som była tež kazana na swěźeń 80. narodnego dnja a dopominam se derje, kak smy pód nawjedowanim Ingridy Nagloweje w gósćeńcu spiwali serbske štucki. Z tencasnym rozgłosowym pśinoskom comy spominaś na wjelgin zasłužbnu serbsku žeńsku.

Južo w januarje togo lěta jo mě dojśpiła tužna powěsć wó smjerśi japańskeje slawistki a dobreje pśijaśelki prof. dr. Keiko Mitani. Keiko Mitani njejo jano była pśijaśelka, ale teke procowaŕka za serbstwo. Južo w lěśe 1986 som ju póznała na mjazynarodnem ferialnem kursu słowjeńšćiny w Ljubljanje. A z togo casa smej byłej wusko zwězanej. Na swójich slěźeńskich drogowanjach do Europy jo była Keiko pśecej mój gósć a ja som teke měła tu wósebnu cesć, jej woglědaś w Japańskej na Tokio uniwersiśe a tam se wobźěliś na jadnom slawistiskem sympoziumje a teke pódawaś mały rěcny kurs dolnoserbšćiny za jeje studentow. A njejsom se mało źiwała, až pilne japańske studenty su mógali serbski rozměś, cytaś a zdźěla powědaś. To jo jim teke dr. Keiko Mitani do wutšoby połožyła.

Prof. dr. Keiko Mitani (1957–2022) Foto: Madlena Norberg

Dr. Mitani jo była pśipóznata slawistka w Japańskej a jo sobu nawjedowała slěźenje z wusměrjenim na rusku rěc a rěcy srjejźneje a pódzajtšneje Europy. Jeje wósobinske śěžyšćo jo była chorwatšćina, kótaruž bě- šo na uniwersiśe w Zagrebje w lětoma 1986–1988 studěrowała. Krotko za tym jo promowěrowała wó aspektowem systemje w chorwatšćinje. Pówołańske žywjenje jo zachopiła ako docentka na uniwersitoma Tsukuba a pózdźej Kyoto. Na drugej jo se habilitěrowała z temu: »Studije k strukturje a funkciji nominalnych frazow w rušćinje«. W lěśe 2005 jo se jej pósćił titel profesor a wót lěta 2013 jo statkowała na uniwersiśe w Tokio na instituśe za slawistiku. W lěśe 2011 jo publicěrowała »Zawjeźenje do słowjańskich rěcow« – klasikaŕ w japańskej slawistice. Dr. Mitani jo se wušej togo we wšakich funkcijach zaběrała z rozšyrjenim wědy wó słowjańskich rěcach a kulturach w Japańskej a jo z lubosću a sćerpnosću młodu generaciju slawistow wuwucowała a pódpěrowała. Cas žywjenja jo źěłała na pólu slawistiki a linguistiki a jo se pśez swóje publikacije wudobyła pśipóznate městno w japańskej slawistice. Do stawiznow sorabistiki pak jo se wóna zapisała ze swójim w lěśe 2003 wózjawjonym »Górnoserbsko-japańskim słownikom«. Z nim jo dokumentěrowała swóje serbske znaśa a teke zajmy. Wóna pak njejo jano powědała górnoserbski, ale teke dolnoserbski!

▶ »Čěske nocy« w Smochćicach

Pod hesłom »Čěske nocy« wuhotowaštej Serbski ludowy ansambl a kubłanišćo swj. Bena po dwulětnej přestawce zaso »Smochčanski hudźby swjedźeń« pod hołym njebjom. Orchester, chór a balet SLA předstajichu pod nawodom Tvrtka Karlovića kompozicije mjez druhim Antonína Dvořaka, Zdeněka Fibicha a Josefa Suka. Jako solisća agěrowachu Jaroslav Patočka (bariton), tenoraj Mikołaj Jan Walerych a Charalampos Alexandropoulos kaž tež Susann Bartke (sopran) a Mónika Kertész (alt). Prapremjerje běštej »Serbska narodna reja čo. 3« Korle Awgusta Kocora z cymbalowym přewodom Miriam Polákoveje jako přinošk swjedźenskemu lětu Kocora a Zejlerja a »Largo« z Dvořakoweje sinfonije »Z noweho swěta« z dudakom Handrijom Henčlom. Hóstna skupina Cimbálova muzika Jiřího Janouška a huslerka Markéta Janoušková z Češkeje zahorichu publikum z furioznym přednoškom crossovera »klasiskeje« a ludoweje hudźby; młoda ukrainska gitaristka Oleksandra Drač zahra cunjo »Reju wokoło lipy« Štěpána Raka. Dohromady zličichu 850 wopytowarjow.

▶ Dolnoserbski sekstet mytowany

We ramiku wuběźowanja pód motom »Rěc zwězujo« jo se teke naraźony projekt Dolnoserbskego seksteta z.t. mytował. Projekt se zaběra ze serbskeju rěcu a kulturu w Dolnej Łužycy. Jaden wjerašk projekta jo był w juliju prezentacija spisanych žywjeńskich dopomnjeśow Johanny Pontoweje z nagrawanjami na cd a z nastawkom Gregora Wieczorka wó serbskich stroninych mjenjach. Publikacija z jadnab 180 starymi fotografijami wótbłyšćujo serbske žywjenje slědnych generacijow we wšakich fasetach, eksemplariski teke za druge jsy Dolneje Łužyce. Nosaŕ projekta procujo se pśinjasć wejsanarjow wšych generacijow bližej, wubuźiś jich zajm za serbsku rěc a pógnuś k zaběranju ze serbskimi stawiznami swójeje rodneje jsy.

Spomnjeśa pśi drogowanju pó pówóstankach zniconeje serbskeje jsy

Wótery raz ga som w 1990ych lětach k swěźenjam we Łakomej woglědał, swěźenje a zmužnosć młodych luźi wobźiwował, kótarež běchu žedne z dwórow teje spušćoneje, abo lěpjej gronjone njedobrowólnje wusedloneje jsy wobsajźili, aby ju žywu źaržali. Někotare z nowych sedlarjow njejsu jano kšasnu wokolnu pśirodu, ale teke serbske nałogi a serbsku rěc woplěwali. To som z wjaselim zawupytnuł. Na jadnom ze swěźenjow som za nich a gósći na dwórje pśed »kulturneju brožnju« prezentěrował toflowu wustajeńcu wó stawiznach Serbow.

Serb Renej Šuster, kenž jo słušał do aktiwistow, kótarež su wopytali wjas Łakomu a kśě zeleny biotop wokoło njeje wuchowaś. Foto: Werner Měškank

Pśi góźbje lětosnego Łakomskego swěźenja sobotu, dnja 11. junija, na kšomje nastawajucego »Chóśebuskego pódzajtšnego jazora« (oficialnje: Cottbuser Ostsee) jo Renej Šuster wót Zeleneje ligi kupku něźi 25 zajmcow wjadł pó pówóstankach zniconeje jsy Łakomeje. Wopor jamy ga njejsu jano dwóry, gumna, póla, łuki, kjarchob a za jsu lažece gaty. Ale tejerownosći stara z kamjenjami flastrowana postowa droga, kótaraž jo něga zwězała Łakomu a Nowu Wjas. Pó njej su pśed dwěma stolěśoma śěgnuli źěle pórazonego wójnstwa Napoleona. Kaž hynźi we Łužycy, jo teke tudy znata powěsć wó jogo zarywanej wójnskej kasy. Pśi wótbagrowanju jo se stawnje kněžyła naźeja, až by mógali pókład snaź něnto namakaś.

Nakładnistwo DONATUS w Niederjahna pola Mišna je němskorěčne pojednanje wo załožerju serbskeje artificielneje hudźby pod titulom »Korla Awgust Kocor (1822–1904) ­– Leben und Wirken« wudało. Serbskorěčna edicija je w lěće 1972 składnostnje 150. po­smjertnych narodnin serbskeho komponista w Ludowym nakładnistwje Domowina w Bu­dyšinje w rjedźe »Wuznamni serbscy prócowarjo« wušła. Awtor tuteje prěnjeje a dotal jeničkeje wobšěrneje monografije wo Kocoru je profesor Zbigniew Kościów z Opola. Wučer hudźby a publicist studowaše a skutkowaše wot lěta 1949 we Wrócławju. Monografija wo Kocoru za jubilejne lěto 1972 běše za serbofilneho a muzikologisce zdźěłaneho Polaka nadawkowe dźěło, kotrež přewzać běše za njeho zdobom česć. Přełožk z pólšćiny do serbšćiny přewza potom Budyski wučer Achim Brankačk. Studujo w lětach 1947 do 1950 na Wrócławskej uniwersiće, wón pólšćinu derje wobknježeše. Tutu serbskorěčnu předłohu wužiwach za přenjesenje do němčiny.

Změnjene nowowudaće z rozšěrjenjom

Předsłowo wučerja stawiznow a mnohostronskeho kulturnika Brankačka, w kotrymž wón žiwjensku dobu Kocora tak wopisuje, kaž njebu to za jeho čas nic jenož wočakowane, ale tež kruće žadane, njebu hižo do nětko předležaceje edicije přewzate. Historikarjo dźensa a w našim kraju hinak postupuja respektiwnje stawizny hinak wopisujo interpretuja. Z tym pak njeje zwuraznjene, zo njemóžemy z tutoho předsłowa, napisaneho a wozjewjeneho w socialistiskej dobje, hižo ničo přiwzać, zo bychmy komponista a jeho dobu pod wšelakimi aspektami derje zrozumili.