›Danka & Janka – Njeměr w nykusojc jazorje • Unruhe im Nykussee‹ – to jo titel nowych dwójorěcnych knigłow za źiśi a za wšych, ako su se swět serbskich powěsćow we wutšobje wobchowali.

▶ Přehladka fotow Rolfa Dvoraceka w Muzeju

Budyšin

Wustajeńcu z fotografijemi Rolfa Dvoraceka su sobotu, 27. septembra, w Budyskim měšćanskim muzeju wote-wrěli. Kabinetna přehladka pokaza nimale 60 fotografiskich twórbow. Te běše Rolf Dvoracek ze statysacow negatiwow wupytał, kotrež je we wjele lětach swojeho powołanskeho žiwjenja wobswětlił. Cyle wědomje koncentrowaše so při tym na motiwy zwonka reportažowych fotografijow.

Čorno-běłe wobrazy pokazaja zwjetša napohlady jeho ródneho města Budyšina, krajinowe wobrazy z wokoliny a portrety.

▶ Na slědach swojich potomnikow

Madlenka Di Sarnowa je póndźelu, 06. oktobra, hosći ze Serbiskeje w Budyskim Serbskim domje witała.

Wona jim kulturu a tradiciju serbskeho ludu spřistupni. Prezident towarstwa potomnikow Južnych Serbow wot 1912 do 1920 Slavoljub Stojadinović wuzběhny, zo so jara wjeseli, něšto noweho wo serbskej kulturje nawuknyć. Zaměr towarstwa je, zo tradiciju haja kaž tež dopominanje na wšo, štož je zwjazane z časom balkanskich wójnow a Prěnjeje swětoweje wójny. Čłonojo wopytaja městnosće masowych rowow a wojersce wuznamnych městnow po wšej Europje, hdźež wopomnjenske zarjadowanja organizuja.

LND wozjewja w rjedźe ›Die sorbische Bibliothek‹ wobstajnje twórby serbskeho literarneho herbstwa a serbskeje načasneje literatury w němskej rěči.

Wonkownicy a awtochtoni, zwučeny wjesny miljej a daloki swět, paradizowe zahrody, zničene krajiny a pytanje za identitu – wšo tole so w nich namaka. Nimo němskich awtorskich wersijow wobsahuje wuběr Marki Maćijoweje dźesać prawozjewjenych přełožkow. W dosłowje zarjaduje literarna wědomostnica dr. Juliane Rehnolt teksty do šěrokeho spektruma serbskeje NDR-literatury.

»Mějach jónu són. Widźach so hižo zjednoćena z tym, kotremuž moja wutroba słušeše. Wón ju zacpě, a ja sym dołho hižo nawuknyła tute zbože za zańdźene wobhladować, a wutroba je so spokojiła, tola třepota před tym časom, hdyž budźe wón druhej słušeć... My mamy so z cyłej prócu a mocu za to starać, zo bychmy knjejstwo na nas samych dóstali...«

Tute linki sćele Herta Wićazec (1819–1885) – prěnja serbska ludowa basnica – z listom 6. januara 1850 přećelej Janej Bohuwěrej Mučinkej (1821– 1904). Napisała je tehdy 31lětna tutón són dwě lěće młódšemu wučerjej. Zeznałoj staj so wonaj w času předměrca lěta 1841 a staj sebi listy a basnje pisałoj. Wona podpisa je z jasnym předmjenom a wón pod pseudonymom Horisław. Wobaj staj swoje poetiske dźěła w němskej a serbskej rěči pisałoj a wozjewiłoj. Wot Wićazec su dwanaće basnjow a šěsć prozaiskich spisow znatych. Tež hdyž su z jeje pjera mjenje basnjow hač wot jeje tehdyšeho přećela znate, je tola dóstała w rjedźe Serbskeje poezije 1993 (čo. 32) zběrku, kotruž je Róža Domašcyna zestajała.

Basnjow Horisława je we woběmaj rěčomaj wjac. Jenička zběrka, kotraž so jeho basnjam poradźi, je němskorěčna ›Knospen, Blätter und Blüten‹ z lěta 1898. Mučink, młody wučer, běše w času narodneho wozrodźenja towaršnostnje aktiwny, słušeše k załožerjam Maćicy Serbskeje a podpěrowaše němske a serbske towarstwowe žiwjenje. Wulce wobkedźbowanu twórbu ›Hribowčenjo abo politiske powědančko z nětčišich časow‹ je jako 28lětny spisał. Z wozjewjenjom pak njeměješe jenož wjeselo, wosebje hladajo na reakciju swojeje wyšnosće. Ze zmandźelenjom J. B. Mučinka z Julianu Dammec (pochadźacej z Königsteina) 1854 so wšón kontakt mjez njom a Wićazec po třinaće lětach raznje skónči.

▶ Mina Witkojc a jeje pśiswójźbne

K toś tej temje jo se zmakało wałtoru, 7. oktobra, 15 luźi – mjazy nimi pěś z Bórkow

póchadajucych a jadna pśiswójźbna – w kjarcmje

›Zur Friedensburg‹ na Karlowej droze 68 w Měsće, aby se

wuměniło wó familiji Miny Witkojc. Gósćowaŕka a moderatorka Stefanie Krawcojc jo wšyknych wuwitała a jo pokazała na to, až jo Mina wěsty cas ned wokoło roga bydliła, na Beuchowej, źož jo bydlił jeje šwogor, konditaŕski mejstaŕ, Karol Teplý

ze swójeju žeńskeju, młodšeju sotšu Miny.

Jo se powědało wó njemanźelskich źiśach a wó Polencojc patchwork familiji.

Schreyahn. Ako južo łoni, su se teke lětosne ›Wendentage‹ we wokrejsu Lüchow-Dannenberg zasej wótměli w głownem domje na Dwórje wuměłcow kulojca Schreyahn a to pód gronkom »Wie das Wendland zum Wendland wurde«.

Wót lěta 1964 do města Wustrowa słušecy Schreyahn jo jaden z nejlěpjej zachowanych kulojcow we wokrejsu Lüchow-Dannenberg. Drjewjańska rěc jo lětosa stojała w srjejźišću styrich pśednoskow:

Slawist a teolog Mathias Conrad z Hamburga jo wułožował »Městne a pólinowe mjenja we Wendlanźe a jich pjerwjejšne wóznamy«. Rěcywědnik na Karlowej uniwersiśe w Praze dr. Vladislav Knoll jo ako tuchylu nejlěpšy znajaŕ drjewjańšćiny pśedstajił wšake wósebnosći drjewjańskeje rěcy.

Archeolog Rolf Schulze z Trebela we Wendlanźe jo referěrował swóju tezu na pšašanje »Cogodla jo słowjańska rěc we Wendlanźe tak dłujko žywa wóstała?«

Slawist prof. dr. Norbert Nübler z Instituta za slawistiku na uniwersiśe Christiana Albrechta w Kielu jo se tejerownosći pśiwobrośił drjewjańskim městnym mjenjam, aby pokazał, co dajo se z nich rěcnje zrekonstruěrowaś.

Dwa dalšnej referata stej měłej gósća z Chóśebuza: Dr. Justyna Michniuk jo pśednosowała wó wěźe a pśiwěrkach starych Słowjanow na pólu gójeńskich zelow w zwisku z nałogami. Krotke wopisanje žyweju nałogowu Jańskego rejtowanja a zabijanja/łapanja kokota w Dolnej Łužycy jo pśi tom zbuźił wósebnu zajmowanosć pśisłucharjow.

Na 13. festiwalu lyriki jo se ›Lyrikzin 11: Domownja – Heimat‹ pśedstajił

Z Brjazkow/Brieske. Což jo se zachopiło ako jaden w Bretani (Francojska) iniciěrowany mjazynarodny projekt, jo w Dolnej Łužycy wunjasło płody, kenž su se teke na 13. Łužyskem festiwalu lyriki (wót 5. do 7. septembra) prezentěrowali.

Pód titelom ›Lyrikzin 11: Domownja – Heimat – sorbische & deutsche Lyrik‹ su wujšli serbske a nimske basni z pjera 17-lětnych wuknicow Dolnoserbskego gymnaziuma Lucie Loichenojc, Lara Knack-muß a Suzanna Szikorski. Nastali su te teksty w pisańskej źěłaŕni pód nawjedowanim basnikaŕki Źilka.

W kóždym času su so basnicy z tutej temu zaběrali. Myslmy jenož na literaturu předměrca (někak wot 1825–1848).

W tymle času je Herta Wićazec (1819–1885) basniła.

Je wo čłowjeku a jeho počinanjach rozmyslowała. Wo jeho skutkowanju w času a stwórbje. Jedna z jeje najlubšich knihow bě roman ›Paul a Virginie‹ wot Jacquesa-Henrija Bernardina de Saint Pierre. Wo nim je ze swojimi najblišimi čłowjekami rěčała.

Kniha jedna wo zalubowaneju, skoro hišće dźěsći, kotrejuž zbožo wobstatk nima, činitosće čłowjekow dla. Nimo toho wopisuje awtor paradizisku přirodu kupy Mauricius.

Lubosć k blišemu, boža lubosć a přiroda dominuja literarne dźěło Herty Wićazec.

Prěnje teksty, basnje a basnisku prozu, napisa němsce w stilu rowjenkarki Bettiny von Arnim (1785–1859). Jako přikładaj mjenuju tu jenož jeje basnisku prozu ›Die verwelkte Rose‹ a wot Bettiny von Arnim baseń ›Eros‹, w kotrymajž wobě basnicy na přikładźe rozkćěteje róže wo byću přemyslujetej. Herta wotewri tematiku hladajo na časnosć.

»... denn du warst nur ein Bild und Gleichnis eines tieferen Sinnes, Schmuck der ganzen endlosen Natur: Umhüllung!«

Tehdy njebě hišće samozrozumliwe, zo přisteji žonam samsne kubłanje, kaž mužam. Herćina poezija je wo wjele wjace hač ludowe hrónčkowanje, wosebje na polu lyriskeje prozy. W powědce ›Čłowjek w stwórbje‹ z lěta 1851 je basniske wobrazy namakała, kiž skutkuja přez časy. Haj, zda so, jako był tekst dźensa napisany. W serbskorěčnej literaturje je to wažny dokument.

▶ 15. swjedźeń serbskeje rěče RCW za dźěći w Stróži wuhotowali

Dohromady 157 dźěći je štwórtk, 22. meje, w Domje tysac hatow w Stróži a

w tamnišim šulskim muzeju přebywało. Šulerjo 3. a 4. lětnika wuknu w Bošecach, Hućinje­, Nowej Wsy, Kulowje a Slepom kaž tež we Wulkich Zdźarach a we Wulkej Dubrawje. Zarjadowanje je za serbšćinu wuknjacych. Wjetšina tutych šulerjow serbšćinu zwonka šulskeje wučby njesłyši. Na swjedźenju so jim wuwědomi, kelko dalšich dźěći nimo nich serbšćinu wuknje. W dźěłarničkach su so šulerjo na wosebite wašnje ze serbskej rěču a kulturu zaběrali.

▶ Zběrku wo łužiskich

korjenjach předstajiłoj

›Wurzeln und Wandel der Lausitz – Kórjenje a pśeměnjenja Łužyce‹ je titul dwurěčneje zběrki, kotraž je lětsa w nakładnistwje Edition Märkische LebensArt wušła. Zrodźiła je so ideja za knihu po schadźowanju Swobodneho němskeho zwjazka awtorow. Tute bě 2021 w Choćebuzu. Wurězki z knihi su

wudawaćelka Hannelore Schmidt-Hoffmann, jeje mandźelski Wolfgang Hoffmann a prof. Dietrich Šołta štwórtk, 22. meje, w Smoler-jec kniharni předstajili. Přinoški pohnuwaju do rozmyslowanja wo serbšćinje a snano do přepytowanja swójskich serbskich korjenjow.

Su wuzwólili Saskiu Bugajowu ako powědaŕku

Dnja 11. septembera jo se zmakała strategiska kupka projekta SROKA za rewitalizaciju dolnoserbskeje rěcy w rumnosćach wótźělenja za regionalne wuwiśe a mjeńšynowy šćit Serbskego instituta w měsće.

Jo to prědne zjawne źěłowe zmakanje teje kupki było. Wótněnta pósejźenja zjawne su, tak až mógu teke druge zajmowane se wobźěliś a sobu diskutěrowaś. Nowe jo było, až projektowy team jo pśestajeńske rědy organizěrował. Tak móžo se něnto rěcny koncept realizěrowaś, až kužda a kuždy móžo rěc wužywaś w kótarejž se wěsty cujo. Kupka jo sebje teke wuzwóliła powědaŕku a zastupnego powědarja. Stej to Saskia Bugajowa z Łuchowa a Erik Bivour z Bórkow.

38-lětna powědaŕka Saskia Bugajowa jo pśed krotkim wužywała nowe móžnosći mjenjowego pšawa a jo gjarda nosaŕka amtskego serbskego mjenja a se wobźělijo na projekśe ZORJA. To jo 19-lětny Erik Bivour juž absolwěrował. Z tym stej wobej teke pśikłada z noweje generacije serbski powědajucych, kenž teke kśě zagronitosć pśewześ.

Głowny dypk pósejźenja jo pak był tak pomjenowana SWOT-analyza. Jo to how wužywana móžnosć mócy, słabosći, rizika a šanse za rěcne wužywanje identificěrowaś. Dokulaž strategiska kupka jo wjelgin wjeleraki zestajona a ma teke młode cłonki su wužywali metodu, aby raz »wót nula« zezběrali mysli k tomu.

Dnja 15.09.2025 su w nakładnistwje Novae Res (Gdynia) wujšli pólskorěcne knigły z titelom ›Tradycje i zwyczaje na Dolnych Łużycach. Troska o zachowanie kultury mniejszościowej‹ (Tradicije a nałogi Serbow w Dolnej Łužycy. Starosć wó zachowanje mjeńšynoweje kultury). W tej popularnowědomnostnej publikaciji pśedstajijo w Chóśebuzu by­dleca awtorka dr. Justyna Michniuk wuslědki swójogo 16-lětnego slěźenja w Dolnej Łužycy.

Pólske luźe ga póznaju we wobłuku woglědow do Łužyce cesto teke dwójorěcny region. Ale publikacije wó tudejšej indigenej słowjańskej ludnosći su pśewažnje śišćane w górno- abo dolnoserbskej rěcy abo w nimskej rěcy.

Knigły maju 334 bokow a su z młogimi barwojtymi fotami ilustrěrowane. Prědny nakład licy 300 eksemplarow. Knigły wopśimjeju pódstawki k serbskim stawiznam, k rěcy, wó nałožkach, swěźenjach a tradicijach Serbow w běgu lěta, wó narodnych drastwach a tejerownosći wobšyrny register žrědłow a literarnych pokazkow. Cytaŕ zgónijo fakty a slězyny w pśeglědniwje spisanych tekstach. Awtorka wšak njeglěda pśi tom stawnje na zachadnosć, ale wopisujo teke nacasne wuwiśe. Tak na pśikład aktualne wopyty njepšosonych gósći, dolnołužyskej młoźinje žnjeński nałog wokoło kokota skazyś. Na kóńcu publikacije jo wózjawjone zespominanje w dolnoserbskej, nimskej a engelskej rěcy. Wědomnostne recensije knigłow stej napisałej prof. Bogumiła Burda z Uniwersity w Zelenej Górje a prof. Piotr Pałys z Instytutu Śląskiego w Opolu.

Wot 25. do 30.8. wotmě so w Parisu 18. Mjezynarodny kongres slawistow z něhdźe 850 wobdźělnikami. Ze Serbskeho instituta wobdźělichu so z přednoškami rěčespytnicy dr. Jana Šołćina, dr. Leńka Šołćic a nimorj. prof. dr. Thomas Menzel.

W turnusu pjeć lět so wotměwacy swětowy kongres wědomostnikow, kotřiž so z rěčemi, literaturami a kulturami słowjanskich ludow zaběraja, dyrbješe so dla wójny w Ukrainje a lońšeje olympiady w Parisu wo dwě lěće přestorčić. Přiwšěm wotmě so tež lětuši kongres přeco hišće pod wurjadnymi wobstejnosćemi.

Dokelž je wědomostna kooperacija z ruskimi a běłoruskimi slědźerjemi wusadźena, smědźachu so woni jenož na swójsku iniciatiwu, to rěka bjez oficialneho přeprošenja a bjez mjenowanja swojeje narodnosće na kongresu wobdźělić. A mnozy ukrainscy kolegojo su so wobdźělenja na kongresu wzdali, zo njebychu trjebali na zhromadnym forumje z ruskimi a běłoruskimi wědomostnikami wustupić. Přiwšěm bě kongres w Parisu z někak 850 wobdźělnikami jara derje wopytany. Zahajenska žurla póndźelu připołdnju běše samo přepjelnjena.

Wulkotny wukon přihotowanja tutoho kongresa ma so ćim bóle wuzběhnyć, wšak je francoska slawistika personelnje poměrnje snadnje wuhotowana, tuž organizatoriske móžnosće kaž słowjanske kraje nima. Z Francoskej wotměwaše so kongres slawistow lětsa tež prěni raz w nje-słowjanskim kraju. Započinajo z prěnim kongresom slawistow 1929 w Praze je hižo kóždy słowjanski kraj konferencu wuhotował, nimo Bosniskeje, Montenegra – a Łužicy.

▶ Z lońšej premjeru pokročowali

Kóžde lěto ćichi pjatk swjeća w Spalach kemše we wjesnej kapałce. Loni běchu sej žony składnostnje 650. róčnicy prěnjeho naspomnjenja wsy drastu k božemu wotkazanju Serbow wokoło Wojerec zwoblěkali. Dokelž běchu wšitcy tak zahorjeni, sej tež lětsa zaso drastu zwoblěkachu a serbske kěrluše spěwajo do kapały kročachu.

▶ Serbska debata so Serbam w a zwonka Łužicy wěnowała

Pod hesłom »Nawrót do Łužicy: Čehodla (nic)?« wuhotowachu štwórtk, 25. apryla, lětušu třeću Serbsku debatu w Chróšćanskej »Jednoće«. Na podiju rěčachu Katja Meyerowa, Helena Šołćic, farar­ Gabriš Nawka a Milan Pawlik wo přičinach,

kotrychž dla Serbja zwonka Łužicy bydla a wo móžnych pućach nawróta. Moderěrował je Jan Budar.

▶ Jubilej z knižnej premjeru woswjećili

Knižna premjera noweje zběrki basnjow a lyriskeje prozy Benedikta Dyrlicha »Serpowe dny – Sicheltage« je štwórtk, 25. apryla, zajimcow do Smolerjec kniharnje přiwabiła. Antologija je takrjec z naslědnikom knihi »Der Tiger im Pyjama – Tiger­ w nócnej košli«. Wona wopřijima po słowach awtora teksty, kotrychž wobrazowa rěč wědomje krajiny kaž tež městnosće wotbłyšćuje.

Wšitke zwěrjata su sej runja – ale někotre su sej runiše.

Što so stanje, hdyž zwěrjata Knježe kubło přewozmu, zo bychu­ skónčnje swobodnje a sprawnje žiwe byli? Wone zwaža so na rewoluciju, wuhnaja ludźi a sonja wo lěpšim přichodźe. Tola bórze pokazuja nowi nawodźa – swinje – swoje wěrne mjezwočo.

Animal farm abo hotowe swinstwo je mudra a napjata stawizna, kotraž pokazuje, kak móc ludźi (abo zwěrjata) přeměnja. Je to do dźensnišeho aktualny klasikar swětoweje literatury, kiž nas na to dopomina, kak wažnej stej ciwilna kuraža a kritiske myslenje.

Ostritz/Wóstšojc/Wostrowc. Na pěś dnjow za dwójo- a wjelerěcne familije jo kazał Kompetencny a koordinaciski centrum za pólsku rěc KoKoPol wót 04. do 08. julija 2025 do seminarskich rumnosćow kloštarja St. Marienthal we Wóstšojcu. Pśedewšym w pólskej rěcy pśewjeźone zmakanja pód nawjedowanim dr. Anje Mróz su se wobrośili na familije z cełeje Nimskeje z 3- do 6-lětnymi źiśimi, kenž wótrostu w dwěma rěcoma abo wěcej rěcach.

Wobjadnali su se temy ako »Rěc ako kluc do stawiznow familije«, »Wužywanje dwójorěcnosći we wšednem žywjenju«, »Wóznam zacuśow pśi pśiswójenju rěcy«, »Cogodla źiśi mjelce?«, »Nejlěpše praktiki za pódeprěśe rěcy pśi wšednem žywjenju« a »Rane cytanje ako metoda pódeprěśa rěcy«.

Wobźělniki su teke sami wulicowali wó swójich nazgónjenjach pśi dwójorěcnem wótkubłanju źiśi w pśedewšym nimskorěcnej wokolnosći. Pśi tom dožywjenja z pśedsudkami, ale cesto teke z pozitiwneju zajmowanosću, kótaruž dožywjaju pólske resp. pólsko-nimske familije w Nimskej, rownaju se problemam a wjaselam serbskich familijow we Łužycy.

W prědnem rěźe ga su starjejše sami k rěcnej aktiwnosći napominane. Konsekwentnosć pśi nałožowanju »rěcy wutšoby« w howacej nimskorěcnej wokolnosći wjeźo poměrnje wěsće k wuspěchoju pla źiśi. Wužytk dwójorěcnosći w źiśecem starstwje njewiźi se jano w lěpšem wótkubłanju abo w lubosći ku dwěma kulturoma a rěcoma. W diskusiji jo se teke na to pokazało, až ma wěcejrěcnosć mimo cwiblowanja pśichod. Na pśikład jo bźezdźěłabnosć skerjej problem jadnorěcnych nježli dwójorěcnych abo wěcejrěcnych luźi. Kuždy wobźělnik jo dostał mapu ze wšakorakimi literarnymi a rěcnymi pókiwami.