W ramiku »Tyźenja Europskich mjeńšynowych rěcow«, organizěrowanego wót Instituta za sorabistiku Lipšćańskeje uniwersity a pśewjeźonego wót 3. junija do 7. junija 2024 w Lipsku a Budyšynje, jo se ako gósć na fachowych rozgronach a drugich wědomnostnych zarědowanjach mjazy drugimi wobźělił dr. Hywel Glyn Lewis wót University of Wales Trinity Saint David. Do programa tyźenja jo pśinosował ze swójeju ekspertizu wó sociolinguistiskej situaciji we Waliziskej a wó tuchylnych strategijach k rewitalizěrowanju waliziskeje rěcy.

Srjodu, 5. junija, jo se w rumnosćach Serbskego domu w Budyšynje wótměło fachowe rozgrono mjazy sobuźěłaśerjami Serbskego instituta (dr. Lutz Laschewski, dr. Fabian Jacobs, Sophie Rädel, Julija Běrinkowa, Susann Vogel) a sobuźěłaśerjami a doktorandami Instituta za sorabistiku (prof. dr. Edward Wórnaŕ, prof. dr. Sabine Asmus, Lena Krochmann, Emma Power).

Rozgronoju pśizamknuło jo se pśechójźowanje wobźělnikow pó měsće ze zgromadnym wobjedom. Zeger dweju jo było kazane na pśednosk Hywela Lewisa we Serbskem instituśe z titlom »Aspects of Language Planning in Wales«. Mjazy pśisłucharjami su byli sobuźěłaśerje Serbskego instituta a Instituta za sorabistiku kaž teke eksterne sorabisty a druge zajmce. Dalšny pśednosk wó aspektach rěcnego planowanja we Waliziskej jo Lewis źaržał w ramiku slěźaŕskego seminara Instituta za sorabistiku pód nawjedowanim prof. dr. Sabine­ Asmus 6. junija w Lipsku. Wobej pśednoska stej byłej hybridnej. Toś su teke luźe wótwenka mógli pśedno­skoma digitalnje slědowaś. Samyma pśednoskoma stej slědowałej wobšyrnej diskusiji, źož su se wubrane aspekty pśednoskowu dalej problematizěrowali, pśedewšym glědajucy na sociolingu­istiske pšašanja kołowokoło šulow ze serbskorěcnymi wucbnymi póbitowanjami.

W Serbskej debaće »Štó chcemy być – indigen, awtochtone abo něšto druhe«, wubudźi tež prašenje kolonializma wšelake rozdźělne nahlady. Tema redukuje so rady na kolonialne praktiki europskich mócnarstwow w Africe, Łaćonskej Americe abo Aziji, wosebje w času 19. lětstotka.

Powšitkownje pak jedna so wo wobknježenje a potłóčowanje druhich ludow přez cuze mócnarstwa. W přirunanju z pozdatnje »mjenjehódnymi« ludami abo kulturami wobhladowachu so zapadno-europske imperije jako bóle doprědkarske – ciwilizowaniše – a chcychu tuž swětej swoje prawidła a žiwjenske wašnja nanuzować. Jich kolonialny system mějachu za něšto přirodne. Tak namaka tež jich »ciwilizaciska misija« mjez intelektualnymi elitami a wobydlerstwom moraliske připóznaće.

Dźensa so nadutosć a dominanca tutoho myslenja a z nim zwjazany eurocentrizm sylnje kritizuje. Kritika měri so wosebje na něhdyšu logiku, ludźi jako mjenjehódnych wobhladować, kotrež pječa narokam zapadneho swěta njewotpowědowachu.

Tež Serbja płaćachu jako »njezrałe« abo »primitiwne«. Jich kultura a rěč so jako mjenjehódnej wobhladowaštej. W podwědomju knježa zdźěla dźensa hišće tajke a hinaše nahlady, husto bjez wědomja za to, zo bazuja na rasistiskich rasterach. Zwjazkowy prezident Frank-Walter Steinmeier wuzběhny w lěće 2021, při wotewrjenju etnologiskich zběrkow Aziskeho muzeja w Humboldtowym forumje, zo je »němska kolonialna móc ludźi potłóčowała, wuklukowała, wurubiła a moriła«. Wón žadaše, wjace »swětła do tuteje ćmy přinjesć«, dokelž je »dźensa w našim kraju dosć slepych blakow, kotrež maja so předźěłać, nic naposledk rasizm, diskriminacija, ponižowanje kaž tež nadpady a namóc.«. Indirektnje to rěka, zo njeje kolonializm dawno hišće někajka wotzamknjena doba.

Před něšto časom dosćehnje mje próstwa, hač njebych so z přinoškom »August Gottlieb Spangenberg a Serbja« na mjezynarodnym zběrniku wo Ochranowskim biskopje Spangenbergu wobdźěliła. Wotmołwich jendźelskimaj wudawaćelomaj, zo drje je jenož mało materiala a zo sej wotpowědny přinošk tak prawje předstajić njemóžu. Napisaštaj pak, zo je tež to wuslědk a pozbudźištaj mje do pisanja. Dach so tuž do dźěła a běch bórze wo swojich wotkryćach překwapjena.

August Gottlieb Spangenberg, kopororytwa wot Johanna Gottharda Müllera (1788) po mólbje Antona Graffa. Grafika: priwatna zběrka L. Malinkowa

August Gottlieb Spangenberg běše po smjerći załožićela Ochranowa, Nikolausa Ludwiga von Zinzendorfa w lěće 1760, bratrowsku jednotu přez nimale tři lětdźesatki nawjedował. Ze swojim organizaciskim talentom, mjezynarodnymi nazhonjenjemi a wurunowacym wašnjom je bytostnje k dalewobstaću jednoty po smjerći załožićela přinošował. Swojeho wulkeho wuznama dla, mjenuje so tež druhi załožićel jednoty. Jeho cyrkej a zhromadnosć twarjace skutkowanje fascinuje slědźerjow mjez druhim wosebje tohodla, dokelž běše Spangenberg w młodych lětach separatistiskim kruham přiwisował, kiž cyrkwinske struktury wotpokazachu. We wěstym zmysle špiheluje Spangenbergowe žiwjenje wuwiće bratrowskeje jednoty wot radikalneho pietizma k institucionalizowanej a připóznatej organizaciji. W tutym procesu institucionalizowanja jednoty, hraješe Spangenberg sam wažnu rólu.