Mała wjera je bohužel hakle sto a sydomadwaceći lět stara. Tohodla njesmě wona na Wałpornej horje sobu rejować. Hdyž njeje wona hišće žana wulka wjera, potom chce znajmjeńša dobra wjera być. Z tym za­počnje so chětro dyrdomdejski čas.

Hižo dlěje hač 60 lět zaku­złuje zmužita, sebjewědoma a žortna wjera dźěći a dorosćenych a zawini ze swojimi dobrymi skutkami wšelake šmjatki. Kniha wuńdźe prěni raz 1957 w nakładnistwje Thienemann. Wona bu mjeztym do znajmjeńša 48 rěčow přełožena a je nětko hornjoserbsce w nakładnistwje Veles wušła. Na předań je w Smolerjec kniharni, w SKI a w online-wobchodźe veles-verlag.de.

Wón běše najwuznamniši němskorěčny spisowaćel dwaceteho lětstotka, literarny ženij. Z nami je wón trochu zwjazany přez to, zo je skoro cyłe swoje žiwjenje w nam lubej Praze bydlił, mjez druhim je tam w domčku na Zlatej uličce swoje dźěła tworił. Wo Praze je raz rjekł, zo wona jeho njespušći. Wo swojej rěči praji wón: »Němčina je moja maćeršćina, ale čěšćina je mojej wutrobje bliska« a podpisał je husto z »František Kafka«. Wo jeho wuznamje swědča dohromady 27 biografijow. Najnowša z nich je lětsa wušła: Rüdiger Safranski »Franz Kafka – Um sein Leben schreiben«, Mnichow 2024. Na nju so w slědowacym hłownje złožuju. Jeho žiwjenje njeběše lochke: Wón běše Žid a w dalokej měrje němsce socializowany, štož jemu čas žiwjenja z konfliktom běše, runje tak kaž poměr k swójbje, žonam a wězo rozestajenje z towaršnosću.

Wón chcyše swoje žiwjenje cyle pisanju wěnować a praji wo sebi: »Nimam literarny zajim, ale wobsteju z literatury, njejsym ničo druhe a njemóžu ničo druhe być.« Najebać to, je Kafka čas žiwjenja dźěłał, mjenujcy za zawěsćernju Arbeiter-Unfallversicherungsanstalt für das Königreich Böhmen w Praze – Úrazová pojišťovna dělnická pro Čechy v Praze – a to tak derje, zo jemu dołhe dowole za hojenje dowolichu, hišće lěto do jeho smjerće bu wospjet powyšeny. Wšo to a wěsta hłubokosć a ćežkosć charaktera, chabłaca strowota a jara wulka čućiwosć běchu žórła jeho produktiwnosće. Safranski pisa: »W jeho bjezporočnej prozy špiheluja so bjezdna 20. lětstotka: totalitarne wohroženje a přemóženje, metafyzika we wokomiku pozhubjenja, samotnosć na sebje samoho wróćo wrjesnjeneho jednotliwca, ale tež eksistencielna spjećiwosć a zakryta komika bjezwupućnosće.« To klinči chětro zašmjatane, ale Safranski wupraja tu runje to, štož sym tež začuwał, jako sym twórby Kafki čitał.

▶ Horst Adam pjećawosomdźesatnik

Jutry póndźelu, 1. apryla, woswjeći nowinar Horst Adam swoje 85. narodniny. Lětdźesatki dołho běše nowinar hižo w dwurěčnych kónčinach po puću, znaje wsy a wobydlerjow. Do temow, kotrež su jemu naležnosć wutroby, słušeja hižo dlěje hač 30 lět posedźenja wokrjesneho sejmika Sprjewja-Nysa a jeho Serbskeho wuběrka. W minjenych lětach podpěrowaše tohorunja personalnje zesłabjenu redakciju Noweho Casnika.

▶ So na najkmańšich přikładach orientować

»Know your rights« (Znaj swoje prawa) rěkaše hesło jutrowneho seminara Młodźiny europskich narodnych skupin (MENS), pod kotrymž je so dohromady něhdźe 60 zastupjerjow cyłkownje 16 narodnych respektiwnje rěčnych mjeńšin w Budyšinje zešło. Nimo wjacorych čłonow hosćićelskeho towarstwa Pawk wobdźělichu so na nim hosćo z Bretonskeje, Katalanskeje a Waliziskeje, młodźinskich zjednoćenstwow Korutanskich Słowjencow, Gradźišćanskich Chorwatow, Madźarow Słowjenskeje, Sewjeromacedonskich Aromunow, Danow, Židow respektiwnje Sintow a Romow Němskeje kaž tež němskich minoritow Madźarskeje, Ruskeje, Rumunskeje a Chorwatskeje.

Chorzów. 27. a 28. hapyrleje 2024 wotmě so konwent domoródneje kultury SLAVNI w muzeju »Hornjošleski etnografiski park w Chorzowje«. SLAVNI je najwjetše zarjadowanje w Pólskej, kotrež so zaběra z literaturu słowjanskich, nordiskich a keltisko-germanskich stawiznow a mytologije, kaž tež z pólskej ludowej kulturu.

Na zarjadowanju mějachu mjez druhim wiki z wjace dyžli 50 wustajowarjemi. Dale skićeše program hudźbne předstajenja, wustup srjedźowěkowskich słowjanskich bojownikow, turněraj za dorosćenych a dźěćacych prokownikow, zetkanje awtorow, přednoški a rozmołwy, paslenske dźěłarnički, podiumowu diskusiju a wšelake hry a zabawy za wopytowarjow.

Dr. Justyna Michniuk a Werner Mĕškank z Choćebuza měještaj na kongresu informaciske stejišćo wo Serbach we Łužicy a Drjewjanach we Wendlandźe.

Historiska drastwa wobydlarjow Žywca jo se pśez někotare stolěśa wuwijała. Kak jo wuglědała, dajo se rekonstruěrowaś na zakłaźe rozpšawow južo ze 17. stolěśa.

Wót 19. stolěśa až do 1930tych lět 20. stolěśa jo se toś ta drastwa cesto nosyła. Źinsa móžomy ju wiźeś pśi nabóžnych ceremonijach, na pśikład pśi procesionje Bóžego śěła, na reprezentatiwnych pósejźenjach, na kótarychž se wobźěliju cłonki měsćańskeje rady Žywca, abo na zarědowanjach pśi góźbje woglěda wuznamnych wósobinow w tom měsće. Bergaŕska drastwa Žywca jo se nazymu 2023 pśiwzeła do lisćiny derbstwa UNESCO. Wuměłska zamóžnosć, drastwu zgótowiś, pšawje woblac a nosyś, bóžko pómałem wóteměra1.

Rowno toś ta drastwa jo pólsku designerku Zofiju Chylak inspirěrowała za jeje nowu kolekciju tašow.

Chylak jo studěrowała design pla Proenza Schouler w New Yorku a jo źěłała w ateljeju Nicolasa Caito, kótaryž płaśi ako nejlěpšy designer New Yorka. Ako wukubłana wuměłstwowa historikaŕka jo se specializěrowała na studium symboliki drastwow we wuměłstwje pódpołnocneje renesanse. Jeje label Chylak bu 2014 załožony2.

Žiwjenske zbožo

»Najwjetše w swěće bohatstwo

su dobri, swěrni přećeljo.

Zhromadnosć pak we swójbje

da mocy ći za žiwjenje.

Tuž stupaj dale po šćežce

a nasrěbaj so lubosće.

Tak při najlěpšej strowoće

ći ženje zatrach njebudźe.«

Monika Kochowa

Přespěšnje so čas miny a hižo steji přichodny jubilej před durjemi! Woblubowana wučerka na wuměnku, serbska spiso­waćelka a kulturnica Wórša Wićazowa woswjeći 10. junija swoje 75. narodniny.

K tomu jej z cyłeje wutroby gratuluju!

Dohromady 49 lět skutkowaše jako wučerka w Radworju, Njebjelčicach a w Chrósćicach. Wuwučowaše ze zapalom swojich chowancow w předmjetomaj serbšćinje a hudźbje a spřistupni jim na přikład z »Pućowanjom małeho pampucha« a »Sonom wo jědlence« jewišćowe dźiwadło, reju a serbsku literaturu. W lěće 2014 bu wot njeje wutworjeny kulturny ansambl Serbskeje zakładneje­ šule »Jurij Chěžka« z Mytom Domowiny za do­rost wuznamjenjeny.

Nutrny són Wórše Wićazoweje běše poprawom tamny, mjenujcy so z rejwarku stać. Štyri lěta rejowaše jako młoda holca we wotnožce sławneje Palucca šule w Budyšinje. Dokelž pak njemóžeštej staršej dalše wukubłanje w Drježdźanach zapłaćić, zdaše so jej puć do wučerstwa dobra alternatiwa. Štož je we wotnožce nawuknyła, móžeše jako wučerka pola šulerjow wuspěšnje w hudźbje a na jewišću při rejowanju nałožować.

▶ Z přichodom kulturneho turizma we Łužicy so zaběrali

»Łužica po puću k naslědnemu kulturnemu regionej – šansy a potenciale za serbskosć w kulturnym turizmje« rěkaše tema zjawneho posedźenja towarstwa Serbski kulturny turizm a Choćebuskeje wotnožki Serbskeho instituta w Byrgarskim domje serbskeje cyrkwje w Złym Komorowje póndźelu, 11. měrca. Po dopołdnišich přednoškach sćěhowaše na popołdnju dwudźělna dźěłarnička, w kotrejž wuwiwachu wobdźělnicy ideje za zhromadne dźěło w přichodźe. Zaměr zarjadowanja ležeše w tym, wobdźělnikow zdobyć, kotřiž so aktiwnje wo prezentnosć łužiskeho turizma postaraja.

▶ Serbska debata w Chrósćicach

Zhromadne zarjadowanje Krajneje centrale za politiske kubłanje Sakskeje, redakcije Serbskich Nowin a Załožby za serbski lud wotměwaše so srjedu, 13. měrca, w Chróšćan wjacezaměrowej hali »Jednoće«. Moderatorka wječora, redaktorka Serbskich Nowin Milenka Rječcyna, rozjimaše temu »Kubłanska awtonomija – abo dale kaž dotal?« zhromadnje z nawodnicu Worklečanskeje Serbskeje wyšeje šule Dianu Šołćinej, maćerju Madleńku Šołćic, čłonom Serbskeho sejma dr. Měrćinom Krawcom a městopředsydu Serbskeho šulskeho towarstwa a wučerjom na Ralbičanskej serbskej wyšej šuli Janom Rjedu. Nimale 120 ludźi sćěhowaše debatu na žurli a w livestreamje.

Dnja 21.03.2024 w slěpjańskej cerkwi jo był wósebny wjacor za Elwiru Hančowu, Towaristwo Kólesko a za wšyknych, kótarež su sobu statkowali na tych južo 3. knigłach z rěda drastwowych knigłow »Gładźarnica« kołowokoło slěpjańskeje drastwy. Knigły »Gładźarnica – Slěpjańska drastwa: III. swaŕba« su se zjawnje we wósadnej cerkwi pśedstajili. Wěcej ako 40 zajmcow jo se zgromaźiło ku tej góźbje, aby wěcej wó knigłach zgóniło. Ako prědna jo slěpjańska faraŕka Jadwiga Malinkowa powědała, knigły wuchwaliła a wó minutu śišyny za dušu njabogeje Hany Kowaloweje pšosyła. Njedawno zamrěta Hana Kowalowa z Brězowki jo była slědna ze slěpjańskeje wósady, kótaraž jo wót casa źiśetstwa až do kóńca žywjenja wšednje serbska burska chójźiła. Pó tom jo slědowała Elwira Hančowa, kótaraž jo knigłowe teksty, nastupajuce źěle drastwy, rozsudnje wuźěłała. Wóna jo se źěkowała swójomu bratšoju Hartmutoju Hančoju, kenž jo był zagronity za historiske teksty a bildki do knigłow.

Pó rědnem spiwanju Towaristwa Kólesko jo slědowała lawdacija dr. Justyny Michniuk, kótaraž źěli z Elwiru Hančoweju lubosć k narodnej drastwje a jo z njeju wót lěta 2020 spśijaśelona.

Nadpismo so cyle derje hodźi, hdyž chceš wo tutym čłowjeku a jeho hudźbje pisać. Jako wo serbskim komponisće Juru Mětšku přemyslowach, přińdźechu mi tute w hudźbje hromadźe słušace zapřijeća nadobo do myslow a wosebje »ćišina« pokaza mi tu njewočakowanu perspektiwu.

Kak přińdu nětko jenož na pozdatnje wotchilacy wobraz honjaceje kóčki?

Wšako Mětšk – hdyž tež zwěrjata rady mějo – z mojeje wědy žanu wuraznu afinitu k tajkej družinje somoćanych packow njewobsedźeše. Mi pak něšto přirunajomneho tu napadny: Hdyž kóčka na hońtwje je, njedawa ničo, štož móhło ju wot wotpohladneho zaměra, jeje wočakowaneho popada, wotwjesć. Jeje ćišina, jeje – haj – prosty pohlad je wuraz najwyšeje koncentracije.

Z čimž bych pola komponista Jura Mětška był. Ničo, ale tež scyła ničo njemóžeše jeho wot swojeho »popada«, tworićelskeho tworjenja, wotwjesć. Jeho wola a wězo zamóžnosć znaještej jenož jedyn puć: najkrućišu koncentraciju na formu, strukturu, zwuki a harmonije, na »wotsłodźenje« instrumentowych zynkow samych abo w jich wotměnjacym zjednoćenju. Tute dźěła na twórbje běchu trěbne, zwjazane z wonkownej ćišinu. Přetož hakle tajkeho razu staw, wotewěra komponistej puć. Jenož tak poda so jeho fantazija do swětow, w kotrychž so, jeho woli wotpowědujo, porjadk tworja, hdźež so kóždy detail wobhladuje, přepytuje a potom wuhotuje. Tu namaka so hłubokosć hudźby, wot Mětška zhotowjena. Tu, hdźež ničo a nichtó swoje wuspytanje, kombinowanje, namakanje, zaćisnjenje a skónčnje postajenje pokročowanja jeho dźěła njemyli. A takle njewobćeženy, ma jeho bjezhranična fantazija tu rum, so kaž wuswobodźena wužiwić a swoje kompleksne zwukowe swěty natwarić.

Z Jurom smej pšawidłownje listowałej poł lětstotka, tak jo se nazběrało pśi mnjo wjelika mań jogo dopisow (jadna se wó licbu pśisamem šesć stow). Pśez te listy móžoš slědowaś jogo žywjeńskej droze, twóriśelskim wótrězkam, strowotnemu wuwiśu, póśěgam k drugim wósobam abo radosćam a tužycam wónakego dnja. W nejwětšej měrje pak jadna se wó docysta wósobinsku wuměnu mjazy nama. Dla wobšyrnosći materiala som wubrał jano krotučke wurězki, kenž se w głownem póśěguju na Jurowe muzikowe statkowanje.

12-VII-1973

Kaž tuchwilu steji, móžu do Drjowka přińć. [...] Štož koleso nastupa, njewěm, hač je móžno, tute z ćahom sobuwzać. [...] Na kóždy pad bych za to był, čas w Delnjej Łužicy potom tak efektiwnje kaž móžno wužiwać, zo bychu so naše »slědźerske« wotpohlady tež wšitke dosć derje dopjelnili! [...] sym wjesoły [...], zo budźe Měto [Pernak] pódla.

13-IX-1973

Sćelu Ći zdobom w tutom lisće Twój zapisk tekstow z pućowanja po Delnjej Łužicy wróćo. Bohužel njejsym dotal składnosć měł, z tutym materialom dźěłać [...]. Sobotu, dnja 1.9.1973 wutwori so w Budyšinje nowy kruh młodych serbskich hudźbnikow, hdźež mam jako předsyda fungować.

4-XII-1976

Dźensa popołdnju wopytach tež skrótka Rawpa, kiž so jara přez moje wobjednanje jeho »Metamorfozow« wjeseleše. Bě to tón raz wosebje zajimawa rozmołwa [...].

▶ Předstajenje BOOKii-knihow

Na předstajenje BOOKii-knihow za nawuknjenje serbšćiny běše rěčna motiwatorka projekta ZARI Marija Šołćic zhromadnje z kolegu Lucianom Kaulfürstom zajimowane dźěći wutoru, 13. februara, do Piwčic přeprosyła. W mjezsobnym wubědźowanju mějachu swoje wjeselo a wupruwowachu swoje znajomosće serbšćiny.

▶ Spěwny wječor

We Łazowskim domje Zejlerja a Smolerja stejachu pjatk, 9. februara, nałožki, drasta a spěwy Serbow w srjedźišću serbskeho spěwneho wječora, na kotryž běše něhdźe 40 zajimcow přichwatało. Mějićelka drastoweho fundusa Monika Cyžowa, mandźelski a něhdyši jednaćel Domowiny Bjarnat, kaž tež syn a spěwar Serbskeho ludoweho ansambla­ Pětr rozłožichu pochad­ a wuznam drasty, zaspěwachu­ serbske štučki a porěčachu wo nadawkach serbskeho braški.

▶ »Kowarnja talentow«

Druhi raz wuhotowa Hornjołužiski komornohudźbny festiwal wot srjedy, 14. februara, akademiju z 15 wobdźělnikami na Hrodźišćanskim hrodźe, zo by wutwariła »kowarnju talentow za wulce wobdarjenych młodych wuměłcow« a zo by w dwulětnym rytmusu muzikaliski dorost regiona spěchowała. Festiwalowy intendant dr. Hagen W. Lippe-Weißenfels wuzběhny wuznam uniwersalneje rěče hudźby.

Zrudna powěsć je do Serbow dóšła, zo je historikarka prof. dr. Libuše Hrabová, kotraž je swoje dźěło srjedźowěkowskim stawiznam a wosebje Połobskim Słowjanam wěnowała, zemrěła.

Hižo jako šulerka zajimowaše so za słowjanske stawizny, znajo ideje a pisma Jana Kollára, čitajo literaturu, kaž epos Svatopluka Čecha »Dagmar« (čěsku rodźenu Marketu Přemyslovnu) a historiski roman »Gero« Aloisa Jiráseka, zeznajo so ze stawiznami domizny.

Swój powołanski puć zahaji Libuše Hrabová, 2. oktobra 1928 w Ostravě rodźena, na uniwersiće Palackeho w Olomoucu a nastupi tam swoju akademisku karjeru. Hižo z młodych lět wobdźěli so na wuspěšnym natwarje a rozwiću fakulty.

Kónc 60tych lět prócowaše so wo socialne reformy na wukubłanišću, wuslědk pak běše, zo so z politiskej změnu po 1968 ze zastojnstwa pušći. Dokelž běše jej dalše pedagogiske wuwučowanje zakazane, da so jako bibliotekarka we Wědomostnej bibliotece w Olomoucu přistajić, doniž so we 80tych lětach do renty njepoda.

Bórze po padźe komunizma pak nawróći so L. Hrabová na katedru z profesuru a so dalše dwě dekadźe wuspěšnje swojemu wukubłanskemu a slědźerskemu dźěłu wěnowaše.

Wotewrjenje wustajeńcy »Pód kóžu« wobrubichu hudźbnje Walburga Wałdźic a Izabela Kałdunscnyna. Foto: Rahel Zelnakec

W januarje woswjeći so k prěnjemu razej festiwal serbskeje subkultury SubSorb w kulturnej fabrice we Wojerecach. Runje tam, hdźež njeje wjace telko serbskeho žiwjenja po měsće prezentne. Wuhotował bě so festiwal w zhromadnym dźěle z kulturnej fabriku Wojerec, zamołwitym serbskeho běrowa Gródka, Danielom Häfnerom, a kolektiwom wakuumom.

Subkultura poćahuje so na skupinu znutřka wjetšeje kultury, kotraž rozdźělne přeswědčenja, hódnoty, normy, praktiki, zajimy abo wašnja zadźerženja dźěli. Tute rozeznawaja so wot mainstreama abo přewažowaceje kultury – w našim padźe wot tradicionelneje serbskeje kultury. Subkultury nastawaja husto jako reakcija na socialne, hospodarske abo politiske faktory a słuža jednotliwym čłowjekam jako móžnosć, swoju jónkrótnu identitu a přisłušnosć zwuraznić.

A runje to běše na SubSorb móžne. Zarjadowanje měješe swojim něhdźe 400 hosćom pokazać, zo je serbska kultura wo wjele wjace, hač narodna drasta, ludowe spěwy a starodawne tradicije.

»Mójej dwě góleśi wuknu serbsku rěc z wjelikeju zagóritosću wót 1. rědownje sem. Ja sam njejsom rěc nawuknuł, pódłapijom pak wótergi to jadno abo druge słowo. Wót někotarych lět wuzgónjujom Łužycu aktiwnje a wopytajom, pśez pratyje te rědnučke nugliki našeje domownje wěcej znate cyniś.« Tak jo mě wótegronił Martin Winzer ze Zaspow, ako som 2022 na adwentskem marku na sportnišću w Zaspach kupił prědnu jogo nasćěnowu pratyju »Saspow/Zaspy 2023«. Pśipódla gronjone jo jogo źowka Mara wuknica 5. rědownje na Dolnoserbskem gymnaziju a nejmłodša awtorka w dolnoserbskej Pratyji 2024. Syn Milo pak wuknjo južo we 8. lětniku DSG.

Som fotografa chwalił za pśeliš derje raźone wobraze a až njejo na dwójorěcnosć zabydnuł. Rowno togodla, až jo na titlowem fośe mě měsćańskego źěla teke w samskej wjelikosći kaž nimski teke w serbskej rěcy pódał, jo mě jogo pratyja ako wósebnosć do wócowu biła. Wušej togo jo awtor w krotkem teksće wuzwignuł, až su Zaspy »źěl města Chóśebuza ze serbskimi tradicijami«.

W lěśe 2023 jo wšak jano to prědne łopjeno było dwójorěcne wugótowane. Som jomu to woblutujucy gronił. Mimo dłujkego powědanja jo wón swóju zaspicku pratyju za lěto 2024 konsekwentnjej we wobyma rěcoma śišćaś dał. Ako informatikaŕ źe njejo se cuzych pismikow a słowow bójał a wumějo z liceńskeju techniku derje wobchadaś.

Kóńc zajźonego lěta jo Spěchowańske towaristwo za serbsku rěc w cerkwi z.t. wudało knigły z módlitwami za źiśi: »Ze źiśimi se módliś – Mit Kindern beten – Modlitwy dla dzieci«. Bjatowanja jo spisała kněni faraŕka prof. dr. Barbara Städtler-Mach. Wóna jo studěrowana teologowka a diakonijowa wědomostnica. Až do jeje wuměńkaŕstwa w lěśe 2022 jo wóna statkowała ako profesorka a prezidentka Ewangelskeje wusokeje šule w Nürnbergu.

Ako pśeraźijo južo titul knigłow, jo publikacija spisana konsekwentnje w tśich rěcach. Wšykne teksty a módlitwy su paralelnje dolnoserbski, nimski a pólski śišćane. Awtorka k tomu jo spisała teke pśedsłowo. Dalšne słowo knigłam na drogu jo pódał pśedsedaŕ Spěchowańskego towaristwa za serbsku rěc w cerkwi z.t., dr. habil. Hartmut S. Leipner.

Prof. Städtler-Mach pódajo w šesć kapitlach lubosne bjatowanja za wjele momentow a žywjeńskich situacijow. Wóna se wobrośijo na źiśi w starstwje šesć do dwanasćo lět. Za nje deje to byś póstarcenja, se módliś. Starjejše a stare starjejše dostanu how móžnosć, aby cytajucy z nimi pósrědnili źiśam wěru a rěc.

Temy su familija ze starjejšyma, bratśimi a sotśami a starymi starjejšymi, wšedny źeń a wósebne góźby. Tejerownosći grajotej rolu wěra a cerkwja. Dalej se tematizěruju rozesta­janja z tšachami, chórosću a smjer­śu, z roztylahyśim starjejšeju, ale tež wjaselenja a dobroty w žywjenju. Awtorka jo se mysliła na case dnja, na njeźelu, na swěźenje a na šulu. Póglěd­njenje lažy na luźach, kótarež źiśi znaju, ako tež na njeznatych luźach we wokolnosći. Dalej wobjadnaju se wšakorake situacije z pśijaśelami. Wušej togo wupina se tematiski wobłuk až ku měroju. Zakóńcyjo se zběrka módlitwow z pšosbu za našu lubu serbsku rěc.