Měranje Cušcynej k 60ćinam

»Wobrazaj napřećo/ dótknjetej so prašenja časa/ kak dołho lěto chodźi/ so komdźi a so dlije/ so pospěši a blědnje/ barbojty sćin swój zhubi/ abo zesylnja ...«, tole so prašeć drje je legitimne po šěsć lětdźesatkach. Wjele zboža, luba přećelka, Ći z wutroby přeju, Bože žohnowanje a wosebje wjeselo na zhusćenju mysličkow a zaćišćow do basniskich twórbow a prozowych formow a radosć na wupjelnjenym žiwjenju. Te wšak je, kajkež je. Pjatk do hód 1961 sy so takrjec jako předčasne Bože dźěćo Rajšecom w Budyšinje narodźiła. Dwě sotřičce hižo na Tebje čakaštej. W Mješicach pod Čornobohom teptaštaj dźěd, kiž »najradšo comaše cigary wonjate« a wowka, kiž z Tobu pozdźišo »wječor kamuški suwaše«. A »nowu suknju fałdatu/ dźěd w špihelu [Ći] přiměri«, Ty »... radšo wšak sej wućahny/ prastare cholowy pumpate/ za wonka ...«. Hač ma Twój zajim za žiwu přirodu a daloke łuki tam swoje korjenje?

Po studiju wučerstwa za serbšćinu a rušćinu w Lipsku sy so potom jako wučerka a młoda mać nawróćiła ze swójskej swójbu do Budyšina. Wot nazymy přewrótoweho lěta 1989 steješe Ty za wučerskim blidom na tej šuli, na kotrejž sy sama maturowała.

Na swjatočnosći buštej sobotu, 16. oktobra, na žurli Budyskeho Serbskeho muzeja lětušej Myće Ćišinskeho spožčenej. Z Mytom Ćišinskeho wuznamjeništaj so Trudla a Jan Malinkec za jeju wusahowacu publicistisku dźěławosć we wobłuku serbskeho kulturneho stawiznopisa a za jeju wosebity angažement w Maćicy Serbskej, w Serbskim ewangelskim towarstwje a na narodnostnym polu. Spěchowanske myto dóstaštaj Jadwiga a Fabian Kaulfürstec za jeju mnohostronske skutkowanje na polu serbskeje rěče a kultury, za zwoprawdźenje kreatiwnych projektow a za twarjenje mostow mjez Serbami a Słowjanami. Nimo dotěrowanja a wopisma buštej myće prěni raz z čestnej jehłu spožčenej. Tule podamy wotpowědnej lawdaciji:

Lawdacija k spožčenju Myta Ćišinskeho Trudli Malinkowej a Janej Malinkej

Lětsa steji spožčenje Myta Ćišinskeho cyle w zmysle dwojoty. Dwójce přepoda so dźensa myto – hłowne a spěchowanske – mandźelskimaj. To rědke je w našim padźe wosebitosć a česći wusahowace kulturne a slědźerske wukony.

Prěnja kniha Trudle a Jana Malinkec běše hnydom zhromadny projekt. Jako přebywaše Jan Malink 1982 w Praze na přidatnym studiju na Fakulće ewangelskeje teologije Komenskeho, wupisowaše sej w Strahovskim archiwje teksty Mikławša Andrickeho. Na zakładźe listow, literarnych a publicistiskich spisow staj mandźelskaj zajimawu dokumentarisku knihu wo serbskim spisowaćelu a katolskim duchownym zestajiłoj. Lěta 1988 w LND wudata kniha Zrudoba to běše a nadźija skića zdobom dohlad do socialneho, narodneho a nabožneho žiwjenja w serbskich katolskich wsach na proze 20. lětstotka.

▶ Źěk za pólski roman wó Serbach

List z kenclije prezidenta Pólskeje republiki jo kóńc awgusta dostała pólska spisowaśelka Halina Barań z Bogatynje w pódpołudnjowem pólskem źělu Łužyce. W mjenju prezidenta Pólskeje republiki Andrzeja Dudy wugronijo se jej źěk za jeje roman »Ptaki ojczystych wzgórz« (Ptaški domacnych górow). Łoni w nakładnistwje Agencja Wydawnictwa ARGI we Wrocławju wudane knigły su južo źasety roman Haliny Barań. We njom spisowaśelka tematizěrujo zgubjenje domownje pśez wusedlenje Pólakow z pódzajtša, pśez wugnaśe Nimcow z Pólskeje pó Drugej swětowej wójnje a Serbow, kótarymž jo brunicowe górnistwo domownju znicyło. (lej rec. w R 05/2021, b. 26). Barań jo tuchylu jadnučka pólska spisowaśelka, kótaraž serbske temy literarnje pśeźěła.

▶ Nysowy filmowy festiwal so wotměł

Mjez 16. a 19. septembrom wotmě so Nysowy filmowy festiwal, hdźež wubědźowaše so wjace hač 60 mjezynarodnych hrajnych, dokumentarnych a krótkofilmow w třoch kategorijach. Nimo toho prezentowachu so něhdźe 50 dalšich produkcijow, tak 19. septembra w Budyskim Kamjetnym domje krótkofilmy »Serby do kina!« Knuta Elstermanna, »Jajo« Nory Wendt a Helle Stoletzki a »Libawka« Maje Nageloweje a Juliusa Günzela. Po tym wotmě so podijowa rozmołwa. »Třikrajowe filmowe myto« festiwala spožči so čěsko-słowakskemu přinoškej »Služobníci« Ivana Ostrochovskeho.

K 200. narodninam Jana Bartka

Jan Bartko słuša do koła serbskich doprědkarjow-wučerjow, kotřiž wojowachu wosebje w času rewolucije 1848/1849 za prawa Serbow a kotřiž běchu dosć doprědkarsce zmysleni. Ze swojimi swěrnymi přećelemi Janom Radyserbom-Wjelu (1822–1907), Janom Bohuwěrom Mučinkom (1821–1904) a Janom Jurjom Meldu (1814– 1894) podpěrowaše tež stajnje politiske, socialne a narodne žadanja swojeho ludu.

Jan Bartko narodźi so 16. nowembra 1821 jako syn małeho žiwnosćerja w Drobach pola Minakała. Po wopyće domjaceje ludoweje šule poda so 1836 tři lěta na wučersku preparandu na Židowje. Ju wuchodźiwši, bu wón jutry 1839 jako šuler do Krajnostawskeho wučerskeho seminara w Budyšinje přijaty, hdźež sedźeše w samsnym lětniku z Mučinkom. Po wuspěšnym złoženju pruwowanja na tutej kubłarni wučerjow bu 1843 dwě lěće wikar w Delnjej Hórce a 1845 zasadźi so jako wučer w Chwaćicach, hdźež wosta dwanaće lět. W lěće 1857 přesydli so do Nosaćic, hdźež skutkowaše hač do 1890 33 lět jako wučer. Wjeska ležeše tehdy na narańšej hranicy Serbstwa. Po tym zo bě swoju šulsku a cyrkwinsku słužbu złožił, poda so na wotpočink k swojej dźowce do Budyšina. Njeběše pak to wotpočink: Je so hišće swěru jako pokładnik wo nowu serbsku nalutowarnju w Małym Wjelkowje starał a měješe wulke zasłužby jako zarjadnik Maćičneho doma, hdźež je pjenjezy za twar hromadźił a jako sobustaw twarskeho wuběrka stajnje dobry poradnik był.

Wulka fotowa přehladka We wokomiku. Fotografija ze Sakskeje a z Łužicy, kotraž přewjedźe so 2017 w Zhorjelskej kejžorskej woborje a hdźež běchu twórby 40 awtorow widźeć, bě za Jürgena Maćija nastork, so ze skutkowanjom delnjo- a hornjołužiskich fotografow bliže rozestajić a swójsku wustajeńcu z katalogom přihotować. Tuchwilu we Wuchodosakskej wuměłstwowej hali w Połčnicy pod titulom Takle widźane. Fotografija a fotografika z Łužicy wustajene fota maja wšitke někajki poćah k łužiskemu regionej, pak dokelž su so wotpowědni fotografojo we Łužicy narodźili, tu bydla abo so fotografisce z kónčinu rozestaja.

KATRIN ČORNAKEC

Sobotu, 4. septembra, su kazali Spěchowańske towaristwo Annahütte z. t. a organizatory wokoło Beatrix a Ton Kerstenoweju pód motom Leben auf Kohlen. LiteraturLandschaftLausitz k literariskemu parcoursoju pó nakšomnem industrijowem sedlišću Annahütte/Zdźark pla Złego Komorowa. Wótpołdnja jo mógał publikum w běgu tśich góźinow drogowaś k šesćim městnam a tam słyšaś regio­nal­ne, weto zewšym nic banalne li­te­rariske a dokumentariske teksty. Rownož njesłuša sedlišćo oficialnje wěcej do serbskego sedleńskego ruma, dopomina toflicka w sedlišću ako teke online Wikipedia na pśemjenjenje nimskego mjenja Serchen pśez nacistow. Na zarědowanju wšak jo było wjele to grono wó Serbach a jich žywjenju z wugelom.

W tśi rěcach doma – pód toś teju temu jo cytała w Henriettowej cerkwi Lenka (Christiana Piniekowa, * 1958) swóje basni a jo mimo togo pśedstajiła basni Kita Lorenca (1938–2017) wó­sebnje ze 1960tych lět w serbskima a nimskej rěcy wó pódrubanej a pódrězanej góli za wugel, wó jamach a wó domorodnej serbskej rěcy. Rozmysliwe a glědajucy na klimowu změnu nadalej aktualne teksty su publikum wjelgin gnuli. We wjelbje pód cerkwju jo cytała Andra Schwarz (* 1982), póchadajuca z Górneje Łužyce, kenž jo wužywała w swójich tekstach zdźěla górnoserbske rěcne pasaže ako dopomnjenje na swóju serbsku staru mamu z Michałkow/Michalken (GŁ).

Što wučinja wšědny dźeń žonow w Kamerunje? Što jich zaběra? Z čim so bědźa? To móžachu zajimcy na přehladce »Kamerun z wočemi tysac žonow« w Korzymskej galeriji FLOX dožiwić, hdźež pokazachu so fota kamerunskich maćerjow, hospozow, staruškow a młodych žonow w městach a na wsach. Wustajeńcu na starosći měłoj stej jeje majestosć Esperance Cadé, mać krala w Baffoussamje, a Aimée Nguemtchueng, doktorandka na Uniwersiće Yaoundé a na Wysokej šuli Žitawa/Zhorjelc.

KATRIN ČORNAKEC

▶ Label »Sorbian Music« załoženy

Załožba za serbski lud je nowy label »Sorbian Music« załožiła, z kotrymž poskića na wšěch znatych streamingowych platformach wothrawanje serbskeje hudźby a dalšich awdijowych produkcijow, kotrež buchu wot załožby w zašłosći produkowane a spěchowane. Label zapřijima wšelake žanry wot klasiki přez rock a pop hač k słuchohram a bajkam. Dotal 20 produkcijam maja krok po kroku dalše sćěhować.

▶ Myto Ćišinskeho

Lawreataj Myta Ćišinskeho staj lětsa Jan Malink a Trudla Malinkowa z Budyšina, kotrymajž so za jeju dołholětne wobstajne skutkowanje na publicistiskim polu, na polu serbskich kulturnych stawiznow a dla jeju angažementa w Maćicy Serbskej a Serbskim ewangelskim towarstwje wuznamjenjenje spožči. Spěchowanske myto Ćišinskeho dóstanjetaj dr. Fabian Kaulfürst a Jadwiga Kaulfürstowa z Pančic-Kukowa za jeju horliwe, mnohostronske skutkowanje na polu serbskeje rěče a kultury, za zwoprawdźenje kreatiwnych projektow a za twarjenje mostow mjez Serbami a Słowjanami. Swjatočne přepodaće mytow budźe 16. oktobra w Budyskim Serbskim muzeju.

K 200. narodninam Jana Bohuwěra­ Mučinka

Jan Bohuwěr Mučink słuša do rjada aktiwnych serbskich prócowarjow narodneho wozrodźenja kaž jeho přećeljo a kolegojo Jan Radyserb-Wjela, Jan Bartko, Jan Jurij Melda, Korla Awgust Kocor a Michał Rostok.

Mučink pochadźeše ze swójby chudeho serbskeho nadróžneho dźěłaćerja w Njechanju pola Lubija, hdźež so 12. septembra 1821 narodźi. Lědma 13lětny dyrbješe nanej pomhać twjerde ćmowe bazaltowe kamjenje klepać, zo by něšto přizasłužił. W mnohich nastawkach je lětdźesatki pozdźišo na krasnu horatu krajinu swojeje ródneje wokoliny spominał. W skałach horow a w pěskowych jamach tuteje kónčiny je tež za žadnymi kamuškami pytał a sej počasu rjanu zběrku nazběrał.

Do šule chodźeše do Wulkeho Dažina k wučerjej Jakubej Ryćerjej (1807–1875), kotryž běše syn serbskeho tkalca z Hodźija. Tutón pohnuwaše Mučinkec nana, zo by swojeho syna na Krajnostawski wučerski seminar do Budyšina pósłał. Nan tole najprjedy kruće wotpokaza měnjo, zo njewě, kak měł tajke wukubłanje zapłaćić. Po stajnym naprašowanju swojeho syna a dołhim přemyslowanju nan skónčnje do toho zwoli, zo smě Jan Bohuwěr tři lěta k swojemu wučerjej chodźić a so pola njeho na wopyt seminara přihotować.

Z Italskeje docpě nas zrudna powěsć wo smjerći rěčespytnika a slawista prof. dr. Andrea Trovesi. Profesor Trovesi je był nimoměry rěčnje wobdarjeny wědomostnik, kotryž je wjetšinu słowjanskich rěčow wobknježił a so tež ze słowjanskimi mjeńšinowymi rěčemi zaběrał.

W Serbskim instituće wobdźěli so na lětnim kursu serbšćiny w lěće 2000. Po studiju rušćiny, čěšćiny a němčiny w swojim ródnym měsće Bergamo a dlěšich studijnych přebywanjach w Praze je w Mailandźe 2002 zakitował disertaciju wo wuwiću definitnych artiklach w čěskej, serbskej a słowjenskej rěči. Jako docent a profesor je dołholětnje na Instituće za słowjansku filologiju uniwersity w Bergamje skutkował, prjedy hač přewza 2015 profesuru za slawistiski rěčespyt na uniwersiće »La Sapienza« w Romje (z ćežišćom słowjenskeje rěče).

Trovesi měješe šěroke wědomostne zajimy a je přeslědźił stawizny, struktury a rěčnu politiku słowjanskich a balkanskich rěčow. Publikowaše wšelake dźěła, mjez druhim wo wokatiwje w słowjanskich rěčach, wo etymologiskich prašenjach, na přikład wo přirunanju turkowskich požčonkow w bołharšćinje a bosnišćinje, wo sociolinguistiskich zjawach, kaž wo nastaću a kodifikowanju čornohórskeje rěče. Wo didaktiskich kompetencach wědomostnika swědči sobuawtorstwo gramatiki čěšćiny za italskich wuknjacych (Grammatica ceca: fonetica, morfologia e sintassi con esercizi e soluzioni, Milano 2019). 2003 je organizował sorabistisku konferencu w Bergamje z wobdźělenjom rěčespytnikow a literarnych wědomostnikow Lipšćanskeje uniwersity a Serbskeho instituta. Wuskutk konferency běše zwjazk I serbi-lusaziani. Storia, letteratura, lingua (Milano 2007), kotryž předstaja čitarjam w italskej rěči najwažniše fakty wo stawiznach, rěčomaj a kulturje Serbow.

W Budyskim Serbskim muzeju přewjedźe so tuchwilu wosebita wustajeńca »machot časa – wot běłeho k čornemu« z twórbami Maje Nageloweje. Wustajene su rysowanki a grafiske łopjena předewšěm zašłych lět. Njedźelu, 18. julija 2021, je wuměłča sama zajimcow po wustajeńcy wodźiła. Kaž Nagelowa rozłoži, móžeše so za čas korony na wosebite wašnje na swoje tworjenje koncentrować. Tak nasta mjez druhim wobraz »Maria«, hdźež so składnostnje konferency, kotraž so lětsa přewjesć ma, z Marju Grólmusec rozestaja. Hewak wobjednawa wustajeńca to wšědne a njenapadne. Wo tym swědči tež 44 dnjow wopřijacy dźenik, nastaty w dobje pandemije, hdźež je w ramiku koronastipendija kóždy dźeń wšědnu wěc rysowała: najprjedy cyle realistisce, potom z tušu a skónčnje w swobodnej interpretaciji. Tute dźěła so prěni króć zjawnje prezentuja. Při tym je wašnje dźěłanja wuměłče jasnje spóznać: »Wuchadźišćo je pola mje stajnje rysowanka, štož widźu a z wočomaj zapřimnu a pozdźišo do swojeje formoweje rěče přełožuju. Za to sym swoje systemowe figury wutworiła, kotrež do rysowankow zapřijam. Při molowanju jako tajkim je pak tež gestika ruki wažna.«

Kónc meje wotmě so wot Budyskeho Serbskeho instituta orga­nizowane zetkanje sorabistiskeho dorosta – lětsa w mjeztym hižo zwučenej digitalnej formje. Chcyła pak hnydom na započatku podšmórnyć, zo widźu w tutym rozrisanju tež šansu za přichod, dokelž móže tuta forma wjace wobdźělnikow zapřijeć. Diskusije pod zdalenosću po mojim zdaću njejsu ćerpjeli. Organizaciski team (Theresa Jacobsowa, Robert Lorenc a Lubina Malinkowa) bě program na tři dopołdnja a popołdnja rozdźělił, z móž­nosću so hišće po přednoškach swobodnje wuměnjeć. To bě dosć intensiwne, ale štóž je sej na wšě tři dny čas wzał a wšitko wot započatka hač do kónca naposkał, njeje so zawěsće wostudźił. Někotři su tež »jenož« jedyn dźeń pódla byli, a tež to bě witane a wurosće z toho dosć wažnych přinoškow do diskusije.

Wobdźělenje bě zwjeselace bohate: Třinaće přinoškow bě přizjewjenych, wjetšina referatow pak měješe wokoło dwa­ceći posłucharjow, rjad sobudźěłaćerjow Serbskeho instituta, ale tež někotři žurnalisća z Delnjeje Łužicy běchu pódla, diskutowachu a radźachu młodym slědźerkam a slědźerjam.

Młodźi slědźerjo přińdu z najwšelakorišich studijnych předmjetow – a runje tuta interdisciplinarita a tuž wšelakorosć metodow a kutow wobkedźbowanja wěcy jara tyje. Štož mje pak znowa jara zwjeseli, bě kedźbyhódna kwalita přinoškow. Bohužel njebě tónkróć­ literarno-wědomostny a rěčespytny dorost tak derje zastupjeny. Snadź pak bě tež to­ho­­dla tak wulka »podobnosć« centralnych prašenjow w hewak dosć wšelakorych přinoškach.

▶ Dźěćace spěwy online

Na iniciatiwu Lydije Maćijoweje je nastała internetna strona ze serbskimi dźěćacymi spěwami (www.sorbische-kinderlieder.de). Jednotliwe pěsnički su po temach a rubrikach rjadowane, teksty a noty hodźa so downloadować. Strona, kotraž je za staršich, pěstowarnje a šule myslena, so běžnje aktualizuje a rozšěrja a je wuslědk wubědźowanja »Čiń sobu«.

▶ Rozmołwa wo hrě z rěču

Pod hesłom #weiterlesen zarjaduja Měšćanske biblioteki w Drježdźanach digitalny format z čitanjemi a rozmołwami awtorow, nakładnikow a knihikupcow, kotrež su tež na YouTube přistupne. Mjez nimi staj Róža Domašcyna a Volker Sielaff. Wonaj rěčitaj w 16. wusyłanju serije wo swojich publikacijach a kotru rólu hra z rěču při basnjenju hraje.

W Ludowym nakładnistwje Domowina je w meji nasćěnowa protyka »Łužica – Łužyca – Lausitz« na lěto 2022 w nowym formaće wušła. Spodobne motiwy z Delnjeje, srjedźneje a Hornjeje Łužicy je za dwutydźenski kalender znaty fotograf Maćij Bulank zapopadnył.

▶ Filmowa premjera online

Składnostnje prěnjeho digitalneho foruma Serbskich Nowin dnja 8. apryla bě online-premjera krótkofilma »Sorbenkind« Lipšćanskeje režiserki Patricije Kaube, na kotrejž je so wjace hač 300 ludźi wobdźěliło. Film bu loni w decembrje we Wotrowje a wokolinje nahrawany.

▶ RBB póbitujo serbsku app

Dnja 17. apryla jo RBB nowu serbsku app startowało, źož staja wšykne serbske póbitowanja sćelaka – serbske rozgłosowe wusćełanje a teke telewizijny magacin Łužyca – k dispoziciji. App jo dermotna a póbitujo se w app-storach pód »rbb serbski«.

▶ Serbski awtor w antologiji

W Berlinskim Nakładnistwje při parku (Verlag am Park) je pod titlom »Spjacy psy VII« (Schlafende Hunde VII) antologija politiskeje lyriki wušła, kotruž je Thomas Bachmann wudał. Při tym rozestajeja so wšelacy awtorojo z načasnymi temami, kaž su to trapjenja, strachi a rozkory wokoło korony, zaničenje přirody a wobswěta abo wěnuja so stawizniskim podawkam a figuram. W njej z třomi twórbami zastupjeny je tež Benedikt Dyrlich. Knihu ilustrowała je z Kazachstana pochadźaca a dźensa w Lipsku bydlaca wuměłča Lena Inosemzewa.

Před połsta lětami, 16. junija 1971, zemrě w chorowni w Drježdźanach 44lětny dr. phil. Jurij Młynk, serbski literarny wědomostnik, hibićiwy kulturny organizator, basnik a bibliograf. Młynk narodźi so jako syn skałarja a chěžkarja 13. apryla 1927 w Šunowje. Jako běchu němscy fašisća runje na móc přišli, zastupi wón do tehdyšeje ludoweje šule w ródnej wsy. Po wopyće wobchodneje šule w Kamjencu a wot lěta 1943 na njej jako překupc přistajeny, dyrbješe 1944 jako sydomnaćelětny pachoł hišće do wojakow.

Jako jedyn z prěnich serbskich nowowučerjow bu w lěće 1945 we Worklecach zasadźeny. Na spočatk januara 1946 załoženym Serbskim wučerskim wustawje w Radworju, kotrehož direktor běše Michał Nawka, wopyta dwuměsačny kurs wukubłanja na wučerja. Bórze po tym wučeše w Ralbicach, hdźež běše tež hnydom direktor šule.

Za studij a po nim trjebachu za šulsku wučbu wotpowědny serbskorěčny material. Wo tym pisaše Jan Suchi (1922–1983) ze Sulšec, něhdyši šulski towarš Młynka, w knize »Wučerjo prěnich lět«: »Z Młynkom běchmoj so na hotoweju hońtwjerjow za serbsku literaturu wuwiłoj. Nic zo bychmoj jeno pjelniłoj knižny kamor, ale zo bychmoj so zeznajomiłoj ze serbskim pismowstwom a z toho dźěćom a dorosćenym powědałoj. Požadane běchu zwjazki Zejlerja a Ćišinskeho, Radyserba-Wjele, Časopis Maćicy Serbskeje, Krajana, Protyki a dźiwadłowe hry. Najspomóžniši fundus nadeńdźechmoj w nowym sydle Domowiny na Sukelnskej, hdźež Arnošt Simon po Łužicomaj hromadźe zwožene zbytki serbskeje literatury rjadowaše, składy stražowaše a zajimcam na předań poskićeše.«