Na zachopjeńku

W běgu zachadnych lět som se tam a zas zaběrał z wšakimi socialnymi kupkami, kótarež zjawnosć cesto pósuźujo ako »subkulturelne«: Neonacije, hooligany, punki, sekty, ezoterikarje, hippije, wótrjacniki, śěgaty lud a druge – mjenjej abo wěcej organizěrowane – luźe, kótarež se »kulturelnje« rozeznawaju wót wětšego źěla towarišnosći. Fascinacija za mnjo – a za wjele drugich – nastawa na tom městnje z konflikta mjazy tym »normalnym« na jadnom a tym »njezwuconym« na drugem boce. Až eksistěrujo taki konflikt teke w konteksće serbskeje mjeńšyny, som ja pśipódla wuslěźił w běgu swójogo studiuma sorabistiki w Lipsku.

Titel mójogo masterskego źěła, kótarež som zapódał 24. septembera 2020, jo »Subkulturalnosć a serbska towarišnosć – Pśespytowanje subkulturelnego koncepta na zakłaźe reprezentatiwnych projektow« (Baganz 2020). W źěle som se zaběrał ze zwiskom mjazy subkulturalnosću a serbskeju mjeńšynoweju towarišnosću. Za to som pśeslěźił a pógódnośił serbskosć a subkulturalnosć wšakich serbskich projektow na pólu literatury, muziki a socialnych medijow.

Zasadny problem w běgu mójich pśeslěźenjow jo było wupominanje, słužbnje nałožowaś kopicu wšakich zapśimjeśow a fachowych definicijow z kulturnowědomnostnego wobłuka. Aby wuźěłał wužytny teoretiski instrumentarium, som wusměrił źěło za perspektiwami sociologa Rolfa Schwendtera, kótarež jo wón formulěrował w swójich knigłach Theorie der Subkultur (1993). Na zakłaźe togo a konceptow z moderneje etnologije som wutwórił teoretiski zakład. Pśeglědnosći dla njamógu na tom městnje wopisaś ceły swójski dialektiski proces, ale jano pokazaś na nejwažnjejše wuslědki mójogo źěła. We tom zmysle njok dopołnje rozkłasć slězynu kompleksnych zapśimjeśow, ako na pśikład identity, kultury, Schwendteroweje pyramidy towarišnosći a wjele drugich. Taka skrotcona forma móžo zawinowaś wjele njedorozměśow, ja pak se wó to procuju, až su móje wugronjenja k rozměśeju.

Inuit su kupka prawobydlarjow w arktiskich a subarktiskich regionach Grönlandskeje, Kanady, Alaski a Sibirskeje. Inuit – to groni »pšawe luźe«. Tak wó sebje su gronili Eskimarje, dokulaž su kśěli pódšmarnuś, až wóni su jaden wósebny a wót drugich se rozeznawajucy narod. Bóžko kultura a tradicije Inuit su wobgrozone. Wót lěta 1670 su se zachopili kontakty Inuit z Europejarjami, kótarež njejsu wunjasli nic dobrego. Inuit, kaž teke wjele drugich awtochtonych towarišnosćow, njejsu wěcej byli te »pšawe luźe«, ale te »mjenjej gódne luźe«. Wóni su byli nuzkane, kśesćijaństwo pśiwześ a swóje dotychměst měrne a z pśirodu zwězane žywjenje wóstajiś. Teke źiśi wót naroda Inuit su musali do šule chójźiś, šulskeje winowatosći dla. To zasadnje njeby była špatna wěc, ale ceła familija ga njejo mógała z góleśim se pśesedliś do města, źož jo šula była. Abo jo była nuzkana, swóju wjeliku swójźbu wóstajiś a bydliś w nowych bydlenjach z betona daloko wót drugich znatych. Desintegracija familije jo měła ako wuslědk wukórjenjenje a zabydnjenje swójskeje rěcy a kultury.

Shina Novalinga jo 22-lětna młoda žeńska w Kanaźe, w měsće Quebec, kótaraž z naroda Inuit póchada. Naraz wóna jo swětoznata a kuždy casnik a magacin co z njeju jaden interview měś. Cogodla? Wóna jo pśedstajiła na TIK TOK tradiciski gjardłowy spiw (nimski Kehlkopfgesang), kótaryž jo pśisamem wótzabyty. Kśesćijańske misionarje a kolonialisty su te spiwy zakazali. Shina pak jo nawuknuła ten spiw wót swójeje maśerje a dostała 60 milionow »likes« a teke dobydnuła 1,5 milionow »followers«. Maś Shiny, Caroline Novalinga, ma teke jaden account na TIK TOK a INSTAGRAMje a krotko rozkłaźo, kak gjardłowy spiw jo se nowy naroźił: »Ako misionarje su how pśišli na našu zemju, su wóni gjardłowy spiw zakazali, dokulaž su se myslili, až Inuit pśez ten spiw wołaju złe duchy. Togodla ta rědna tradicija jo wuśichnuła na wjele lět. Až do casa, až Aisa Koperqualuk, wjelgin cesna stara žeńska, jo pšosyła 5 profesionelnych gjardłowych spiwarjow, aby swóje znaśa drugim dalej dawali. Ja som tu gluku měła, som była jadna wót studentkow, až som swóje kórjenje namakała a se z našymi prědownikami zwězała. Mója źowka a ja smej dekolonizěrowanej.«1