▶ 24. literarne wubědźowanje LND a Załožby za serbski lud

W Budyskim hosćencu Wjelbiku wotměwa so pjatk, 12. januara, mytowanje 13 dobyćerjow literarneho wubědźowanja. Do jury słušachu lektor Pětr Thieman, zastupjerka intendanta serbskeho dźiwadła Madleńka Šołćic, awtorce a přełožowarce Ingrid Hustetowa a Lubina Hajduk-Veljkovićowa a sobudźěłaćer Załožby za serbski lud John Petrik.

▶ Wuměłske a čłowjeske fasety Jura Mětška w fokusu

We wobłuku »Małeho rjadu Serbskeho instituta« je wušła kniha »Am Ende wird von mir nur gesammelter Schabernack übrig bleiben«, portretowaca komponista Jura Mětška, kotraž předstaji so premjernje pjatk, 12. januara, w kopaty połnym Budyskim Antikwariaće při tachantskej cyrkwi.

▶ »Praj ze spěwom, što začuwaš«

Serbski spěwar-solist-bariton Pawoł Šołta woswjeći wutoru, 16. januara, swoje 90. narodniny w kruhu swójbnych. Jako wukubłany blidar a studowany diplomowy spěwny solist za operu a koncert 45 lět w Serbskim ludowym ansamblu skutkowaše.

▶ »Budyšin w 1970tych lětach«

Pod tutym hesłom wěnowaše so dźesać gymnaziastow Schilleroweho gymnazija jim dotal dospołnje cuzej dobje. W Budyskim Kamjentnym domje předstaji lońši kurs swoje wuslědki wutoru, 16. januara.

Rozdźělne napohlady

Dźensa je wuprajenje MÓC WOBRAZOW nimale wobrot. Fungujo za temy, kaž přirodne katastrofy, zapusćenja, njezboža a wšě bědnosće tutoho swěta. Druhdy mnje nimale starosć čwěluje, zo mócni našich kontinentow swoje rozsudy na zakładźe wobrazow trjechja abo tych pohibliwych wobrazow dla, kotrež so jim wječor w telewiziji pokazaju. Nimo woprawdźiteje reality.

Dr. B. Beiler, profesor estetiki na HGB w Lipsku, zaběra so 1967 w »Namocy wokomika« za powójnski čas a před pozadkom vietnamskeje wójny USA, z sćěhami (nic z MOCU) wobrazow, předewšěm fotografije. Chcyše raz wote mnje zhonić, čehoždla ze spočatka 1970tych lět telko wobrazow pohrjebow a žarowacych wobsedźu, kotrež sej něchtó ani wobhladać ani wozjewić nochce. Wotmołwu njemějach.

To je mi po hłowje chodźiło – we wonym času mějach tójšto wosobinskich wosudow znjesć, kotrež wšě na kěrchowje kónčachu... Zawěsće běchu wobrazy wašnje přemóženja (mějach jenož jedyn čorny šlips a jedyn čorny woblek!).

Dyrbju wo pozitiwnych wosudach powědać, fotografije so stanu. W lěće 1987 sym tu zwobraznjeneho křižerja na dworje klóštra Marijineje hwězdy sfotografował, potajkim přisłušeše Chróšćanskemu procesionej. Tutón wobraz bu pozdźiša rezerwa za wobrazowy wuběr wobrazoweho zwjazka »Prěki a podłu po Łužicy«, kotryž měješe w nakładźe VEB F. A. Brockhausa wuńć.

Najwažniši dźeń twojeho žiwjenja njebudźe tón, hdyž so zmandźeliš. Abo tón, hdyž swoje šulske zakónčenje, po kajkimž puću tež přeco, złožiš. Abo prěni dźeń wočakowaneho powołanja nastupiš. Ně.

Najwažniši dźeń twojeho žiwjenja je tón, hdyž začuće swójskeje hódnoty wotkrywaš. To je wěsty wokomik, hdyž skónčnje rozumiš, zo sy runje dosć a přeco dosć była abo był. Tute wuznaće njeměri so jenož do wonkow­neho swěta ale w tutym zwisku wosebje do nutřkowneho. Tón dźeń, hdyž wopřimnješ, zo je lubosć­, kotruž za sebje maš, ta naj­wobstajniša móc, kotraž scyła eksistuje. Ta, kotraž je w tebi njepowalnje zakorje­njena. Kotraž započnje z tobu a kotruž móžeš z druhimi dźělić. Ta, kiž je přeco w tebi drěmała­.

To je tón najwažniši dźeń two­jeho žiwjenja, na kotrymž realizuješ­, zo sy we wopraw­dźitosći synonym k njenaru­najomnosći. Jenož ty sy ty a to je hoła jónkrótnosć, kotraž w tebi­ tči.

Poetiske dokumenty

Znamjenity architekturny běrow spřihotowa wokoło lěta 2006 we Wienje za twarske předewzaće UNIVERSALE prezentaciju super-wustajenskeje hale za twarske wiki w USA. Planowane bě, hoberske fota třěšneje konstrukcije do hale wotwěšeć. Tak, zo wostanje halowa konstrukcija najwažniši dźěl předstajenja, potajkim žana fotowa wustajeńca.

Předwidźane temy fotow měli zajimawe mosty Europy być. Złožujo so drje na nowe eurowki 2002 ze symboliskimi mostami. Běch zamołwity za Europski móst blisko Brenneroweje awtodróhi do směra Italskeje a wiadukty historiskeje Semmeringoweje jězdnje do Granza.

W tutym zwisku bě so wudało, zo móžach stare a zajimawe železniske wiadukty Hornjeje Łužicy, kaž na přikład wiadukt blisko Wósporka nad Lubatu abo wiadukt blisko Póckowow naspomnić. Foto Póckowow so na městnje schwali.

Wo Wósporku běch wupowědał, kotre starosće a problemy z w tej kónčinje stejacym njewužitnym twarskim pomnikom maja. To snadź jara rozumne njebě. Měnjachu mjenujcy, zo by so za tutu twarsku problematiku wupłaćiło, fotografiske zwobraznjenje namakać.

Čeplske ideale

Eksistowachu časy, jako běše dźěławy lud we wuměłstwje, dźiwadle, literaturje a zdobom w fotografiji z woblubowanym motiwom. Potajkim ludźo, kotřiž karu jěducu dźeržachu. Wězo tehdy hižo napohlady hladajo na formu a wobsah daloko rózno dźěchu. Tež, hdyž něchtóžkuli to po 30 lětach hinak wukładować chce.

Tak běch za fotowu wustajeńcu «Naša Łužica dźensa» 1980 wulkoformatowu portretowu seriju wosobow z Łužicy spřihotował. Po wašnju wuhotowanych režijowych fotow. Hornčerja z Krynicy, dejerja z Hrańcy, kolijetwarca z Chóžyšćow atd.

Wobrazy buchu prawdźepodobnje wot jury połojčnate přiwzate, snano nochcychu mnje ani złoboćić! Wšako měnješe Erich Schutt jako juryjowy šef, zo so portrety tak prawje do dźensnišeho wočakowaneho čłowječeho wobraza njehodźachu. K festiwalej 1980 so wustajeńca w ćěsnej jědźerni na Hošic hasy natwari. To dyrbješe mi sobudźěłaćer Domowiny nažel zdźělić, zo njemóža so moje wulkoformatowe wobrazy městneho njedostatka dla pójsnyć.

Za wobrazowy zwjazk «Ducy po Błótach» LND 1990 chcych rady při swinjorězanju fotografować a wosebje derje by było, by-li to wonka było. To so zrědka nimoducy poradźi... To pomhaše mi Pśipšojc (Pschiepsch) swójba na Lědach a běch w prawym wokomiku na městnje. Dny pozdźišo dóńdźe pisomne naprašowanje pola swójby Pśipšojc wot weterinara – a hygienoweho zarjada Lubnjowa, hač běchu so při rězanju na dworje wšitke hygieniske předpisy dodźerželi a jeli bu fotografowane, měłe so tute fota zničić. Na, to by mi wutroba krawiła!

Tutón wobraz sym za swoju wnučku namolowała. Při tym saham do swojich systemowych figurow wróćo a dam jim zhromadnje přez wichor barbow rejować. Runje tak kaž citaty słónca a njebja, su rejowarjo so pohibowace dypki zakótwjenja we wichorje barbow.

(Wšo dalše rady wšěm tym přewostajam, kotřiž sej wobraz wobhladaju.)

NAŠ TITULNY WOBRAZ:

Maja Nagelowa – »We wichorje«, 2018, wolij na płatnje, 70×50 cm

Měnjenja a reality

Wědźach 1982, zo zajimowaše so tehdyši awstriski zwjazkowy kancler dr. Rudolf Kirchschläger jara za fotografiju. A z nastawacymi galeristami a wobsedźerjemi »Bauhaus« z Klosterneuburga wón fotowu prezentaciju pod titulom »Nětčišosć« na nohi staji. Zadźiwa mje jara, trochu z njedowěru, přeprošenje prezidenta na rozmołwu, kotrež mi galerist sposrědkowa ... Tehdy běch nimale bjez rěče, kak so wobaj w fotografiji z NDR wuznawaštaj a zo pomjenowaštaj twórby wot P. Leske, U. Kohlsa, E. Schutta abo Th. Billhardta. Tež mje »do toho rjadu« zarjadowaštaj. A z fotami!

Při tajkich přiležnosćach rěči so wjele (bohužel so mało fotografuje). Pobjesadowach wo tym, zo njemóžeš w redakciskich stwičkach w socialistiskim Lipsku wěrić, zo słuša jedyn disident (awstrisce: Sandler) na schodach do zabawjenskeho parka Wienskeho Pratera do měšćanskeho wobraza idyliskeho swěta a zo nochce w zwjazku »Wien« Lipšćanskeho nakładnistwa VEB Blockhaus-Verlag 1983 wuńć. Mějach »připadnje« fotografiju w aktowce. Knjez Kirchschläger zapisa sej noticku do serwjety.

Tež naše stawizny

W lětach wot 1984 do 1986 kiwaše mi zbožo a smědźach za publikaciju Srjedźoněmskeho nakładnistwa Halle-Lipsk Lipšćansku sukelnicu fotografować. Přewodny tekst napisa Bernd Weinkauf a kniha wuńdźe 1987. Při tym sym mnoho dožiwił, tež njefotografowanych wěcow.

Na kóncu fotowych dźěłow so sta, zo so hudźbnikaj po wustupje w zapadnym wukraju do NDR njenawróćištaj. Tole pohnu Srjedźoněmske nakładnistwo tule wotćišćany list napisać.

Mi bě napadnyło, zo měješe zarjadnistwo sukelnicy w dobje NDR dobry archiw z dokumentami a wobrazami. Tohodla so dźiwach, jako so moja próstwa wokoło 1992 wotpokaza, zakaz (hlej list a foto) zběhnyć. Mi so zda, zo je to njerjany časowy dokument, za tych, kotřiž su wotešli, a za towaršnosć.

GERALD GROSSE

přełožk: KATRIN ČORNAKEC

Jeje nastaće a jeje změny

Nastaće

Prěnju wersiju ody »Na serbsku Łužicu« zapisa Handrij Zeler jako student w Lipsku 24. awgusta 1827 do tamnišeje rukopisneje Serbskeje Nowiny z čisłom 18. K tomu pohnuli su jeho po mojim sudźenju tři motiwy. Jako prěnje zajim jeho sobustudenta Hendricha Awgusta Krygarja za zažne stawizny Serbow, štož so w jeho elegijomaj w heksametrach »Tomu serbskemu towarstwu« a »Wěšćenje« wotražuje.1 Zdruha bě Zejler w nalěću 1827 w Lipsku wostał a wje­seleše so na wopyt domizny po jednym lěće w Michałskich prózdninach. Třeću, bjezposrědnju přičinu přeradźa sam w lisće Františekej Ladislavej Čelakovskemu samsny 24. awgust 1827: »Dokelž jedyn duchomny njedušnik ... přećiwo serskej rěči tak njezdobnje zaspěwać so zwažił je, da staj mje knjezaj proto­notar Klien a Handr. Lubjenski w Budyšini žadałoj, tutemu hłupemu škrěčatemu sołobikej skerje a lěpje pósk zatykać a ’ho z toho štomika na smjeće (smetiště) sadźić. To je nětko moje najprjeńše dźěło.«2

Jedna so wo nastawk serbskeho fararja Jana Křesćana Rychtarja (1793–1856) ze Złokomorowskich kónčin we wědomostnym časopisu »Neues Lausitzisches Magazin« 1826 »Die wendische Sprache in Bezug auf Staat, Kirche und Volks­bildung«.3 W nim argumentuje, čeho­­dla měła so serbska rěč z cyrkwinskeho žiwjenja Łužicy wutłóčić a wopisuje, z kajkimi srědkami móhło so to docpěć. Šamale poniža w nim swoju maćeršćinu: »Hižo tohodla dyrbi so njedospołna mjenować, dokelž duchowny w njej wšě maćizny nabožneho přednoška wobdźěłać njemóže, hdyž jej samo słowa za proste předmjety a zapřijeća wšědneho žiwjenja pobrachuja, kak dyrbi hakle słowa dodać za wuměłstwo a wědomosć? – Nima ani swójske wurazy za ličbje sto a tysac, ani swójske mjeno za štom, ani pomjenowanje za wótčinu njeposkića, kak hakle za aritmetiku, přirodowědu, zemjepis a kóždužkuliž wyšu wědomosć.«4