Před 125 lětami zemrě 7. smažnika 1897 serbski ewangelski duchowny, serbski basnik a spisowaćel Michał Domaška w Ketlicach a bu na tamnišim pohrjebnišću pochowany.

Arnošt Muka je Michała Domašku w nekrologu časopisa Maćicy Serbskeje 1898 wobšěrnje hódnoćił a chwalił. Mjez druhim wón pisaše: »Po dokonjanym prócy połnym zemskim dźěle spi wón wótcow spanje pod zelenej hórku w serbskim kraju na Ketličanskim pohrjebnišću. My pak z wutrobnej dźakownosću a z hłubokej želniwosću tež tu na njeho spominamy, spominamy na našeho horliweho serbskeho wótčinca, našeho njesprócniweho spisowarja, spěwarja a kěrlušerja Michała Domašku, z česću wusłuženeho duchowneho Nosaćičanskeje wosady, kiž je wot młodostnych lět našeho luda swěrny syn był, na jeho duchownym pozběhnjenju njewustawajcy dźěłał, wšitke jeho narodne prócowanja horliwje podpěrował a z luboznym słowom, z płódnym, žohnowanja bohatym pjerom a skutkom za naš serbski narod wustupujo, jón na modlerskej wutrobje nosył swoje žiwe dny.«

Pochad a wukubłanje

Michał Domaška narodźi so 23. nalětnika 1820 w Komorowje pola Rakec jako najmłódši mjez třomi synami jako dźěćo kublerja. 25. smažnika bu w Njeswačanskim Božim domje křćeny. W swojej ródnej wsy wosom lět we wjesnej šuli wuknješe. Jutry 1835 daštaj staršej jeho na gymnazij do Budyšina. Tu spřećeli so ze znatymi Serbami, wosebje z Jaroměrom Hendrichom Imišom (1819–1897). Wón běše mjez gymnaziastami, kotřiž su 1839 towarstwo Societas Slavica Budissinensis załožili. Tu pokazaštej so hižo zahe jeho wótčinski duch a narodne zmyslenje.

Před 150 lětami narodźi so 15. róžownika 1872 w Klukšu zasłužbny serbski wyši wučer, stawiznar, rěčewědnik a domi­znowědnik Měrćin Kral jako syn wučerja a kantora. Kralowy nan Handrij wučerješe najprjedy w Psowjach, na to w němskim Oderwitzu a potom w Ketlicach, hdźež běše Korla Awgust Kocor wučer a kantor. Jeho młódši bratr Jan bě wot lěta­ 1920 wyši šulski radźićel w Budyšinje. Jeho wuj Michał Awgust Kral (1836–1905) běše znaty wučer, spisowaćel a ilustrator, kotryž je dlěje hač štyri lětdźesatki spomóžnje w Sokolcy (Soculahora) pola Budyšina za swój serbski lud skutkował.

Jako syrota k wujej

Měrćin Kral nazhoni hižo jako dźěćo woporniwosć wučerskeho powołanja přez swojeho nana, kiž dyrbješe sčasami na 200 šulerjow wuwučować a k tomu tež słužbu w cyrkwi kaž při pohrjebach abo wěrowanjach wukonjeć. Hakle dźewjeć lět bě Měrćin, jeho bratr Jan bě hakle pjeć, jako zemrěchu 1891 krótko za sobu mać, dorosćeny bratr a nan. Wuj Michał Kral w Sokolcy přewza zastaranje syrotow. Měrćina da na wustaw do syrotownje w Drježdźanach, hdźež někotre lěta přebywaše. Hdyž běštaj hólcaj wotpowědnu starobu docpěłoj, da wuj wobeju wukubłać na wučerjow na Budyskim Krajnostawskim wučerskim seminarje, štož běše za njeho z dosć wysokimi pjenježnymi woporami zwjazane. Měrćin so tam wot lěta 1886 do 1892 wukubła a tež dopokaza, zo njeje lěta do toho w Drježdźanach swoju serbsku rěč zanje­chał a njeje serbsku wutrobu zhubił. Jemu kaž tež jeho bratrej Janej běše wuj Michał přikład jako dobry wučer, skromny čłowjek, slědźer přirody a stawiznow kaž tež spisar serbskich powědančkow.

Gratulujemoj dołholětnej koleginje!

Při formulowanju zbožopřećow je so namaj wuwědomiło, zo ju mjeztym nimale tři lětdźesatki dołho znajemoj. Jako w lěće 1993 resp. 1996 swoje dźěło w Serbskim instituće nastu­pichmoj, bě dnja 8. meje 1942 rodźena Irena Šěrakowa hižo dołholětna sobudźěłaćerka w rěčespytnym wotrjedźe. Ze­znachmoj ju jako pilnu a swědomitu slědźerku, ale tež jako přijomnu a wěcownu koleginu, kotraž namaj młódšimaj rěčespytnicomaj swoju wědu po­srědkowaše a naju w najwšelakorišich naležnosćach podpěrowaše. Jeje měrne, wěcowne a wutrajne wašnje sej tehdy hižo jara wažachmoj. Wšojedne, kelko dźěła so na jeje pisanskim blidźe kopješe, stajnje bě namaj a druhim sobudźěłaćerkam a sobudźěłaćerjam při rěčnych prašenjach, přełožkach abo přehladanju tekstow k pomocy. Přizamknjemoj so hódnoćenju, zo »njesłušeše k tym, kiž za sławu žedźa« (SN 08.05.2017; 2), ale zo skerje zaći­chim dźěłajo swědomiće swoje dźěło wukonješe. Wona bě sobuawtorka w lětomaj 1989 a 1991 publikowaneho dwu­zwjazkoweho »Němsko-hornjo­serbskeho słownika«, kiž tež dźensa hišće k standardnym dźěłam sorabistiskeho rěčespyta słuša. Zo bě jeje dźěławosć tež na potrjeby rěčneje praksy wusměrjena, pokaza so w sobudźěle na druhim a třećim nakładźe přiručki za šule »Gramatiske tabele hornjoserbsce: za serbšćinu na wyšich šulach ze serbskej wučbu«, na sobuawtorstwje wučbnych materialijow abo rěčnym poradźowanju při nadźěłanju terminologiskich zběrkow. Jeje wědomostne nastawki wěnowachu so mjez druhim leksikaliskim a syntaktiskim prašenjam abo aspektam interpunkcije.

Składnostnje 45. posmjertnin Wilibalda von Schulenburga (1847–1934) – molerja, spisowaćela, ludowědnika a němskeho přećela Serbow, pisaše Pawoł Nedo w Předźenaku 1979: »Serbski lud měješe we wšěch dobach swojich struchłych stawiznow tež jednotliwych přećelow ze srjedź knježacych klasow němskeho ludu, wurjadnje sprawnych a humanistisce zmyslenych ludźi, kotřiž so za nas zajimowachu a nam po swojich mocach pomhachu. My sej tutych jednotliwcow a jich skutkowanje wysoko wažimy.« A tajki běše Schulenburg, kiž je so před 175 lětami narodźił.

Pochad

Schulenburg pochadźeše ze stareje zemjanskeje a oficěrskeje swójby a načolnika Krajneho lěsnistwa w Braniborskej. W Berlinje wopyta gymnazij a po abiturje nastupi, mějo so po tradiciji, tež oficěrsku karjeru. W Němsko-francoskej wójnje 1870/1871 bu ćežko zranjeny a zhubi lěwu ruku. Tutoho zbrašenja dla njemóžeše we wójsku wostać a nahladne městno we wokolinje kejžora, kotrež jemu poskićichu, wotpokaza. Chcyše swobodny wostać a so ludowědźe a wuměłskemu molerstwu wěnować, za kotrež bě so přeco hižo zajimował. W lěće 1870 poby krótki čas w Błótach a 1876 přesydli so potom na dlěši studijny přebytk do Bórkowow, kiž traješe wjac hač tři lěta. W Kuparskich Bórkowach bydleše pola rybaka a małoratarja Badaraka. Do jeho stwički so tež w pozdźišim žiwjenju přeco zaso nawróći. Tam nawukny delnjoserbsku rěč tak derje, zo mějachu ludźo jeho samo za rodźeneho Serba a jeho bórze po hospodarju Badarakojc molaŕ mjenowachu.

Njedźelu, dnja 6. měrca 2022, wotmě so Dźeń archiwow w Serbskim instituće. Mnóstwo wopytowarjow njebě cyle tak wysoke kaž posledni raz w lěće 2020, jako přichwata 50 wosobow, ale tež tutón króć bě w běhu zarjadowanja 30 ludźi přišło.

Zwjeselace bě, zo informowachu so runja poslednjemu razej tež někotři němscy wopytowarjo wo dźěławosći Serbskeho kulturneho archiwa a Serbskeje centralneje biblioteki, wosebje při prěnim programowym dypku, hdźež předstaji wotrjadnik Wito Bejmak wšelake digitalizaciske projekty a poskitki. Wón rozłoži w zwisku z DFG-projektom digitalizowanja zawostajenstwa Bogumiła Šwjele wšelake techniske móžnosće, na přikład trenowanje programow, zo bychu rukopisy spóznawali a je tranksribowali.

Dalši programowy poskitk bě předstajenje Serbskeje centralneje biblioteki a Serbskeho kulturneho archiwa. Při tym zmóžni so dźělej wopytowarstwa dohlad do magacinowych rumnosćow.

Wito Bejmak pokazowaše přitomnym, kak zamóže kompjuterowy program historiske rukopisy spóznawać. Foto: Maćij Bulank

Program zakónči so lětsa zaso z filmowej zajimawostku, mjenujcy z 25 mjeńšin dołhim filmom »Pjeć wobrazow (nje)wšědneho dźiwadła« režisera Olafa Rosenberga. Je to kónčne dźěło něhdyšeje Wysokeje šule za film a telewiziju NDR w Podstupimje-Babelsbergu z lěta 1976. Njeboh dr. Toni Bruk měješe při tym poradźowansku funkciju. Dokumentaciski film pokaza we hłownym wustup Němsko-Serbskeho ludoweho dźiwadła w Konjecach pola Kulowa a dalše sceny w Njebjelčicach a Sernjanach wo swjedźenju 30-lětneho wobstaća tamnišeje lajskeje dźiwadłoweje skupiny. Při tajkich zarjadowanjach so přeco trochu nadźijamy, zo so z publikuma časowy swědk přizjewi, kotryž bě při filmje sobu skutkował. Tónraz so nadźija spjelni, něhdyša zhotowjerka maskow Budyskeho dźiwadła so spózna.

Zwjazkowu kanclerku Angelu Merkel znaje zawěsće kóždy. W decembrje 2021 je so na wuměnk podała. Mój wuměnk je so hižo w oktobrje 2017 započinał. Wjele je so w poslednich štyrjoch lětach stało. Globalna pandemija je wšědny dźeń ludźi dospołnje změniła runje tak kaž wšědny dźeń w politice. Njesćerpnosć, falowace zrozumjenje, haj, samo hida postaja skutkowanje politikarjow. Zwjazkowa kanclerka je so z tutoho kruha z wulkej kedźbnosću a dostojnosću do wosobinskeho žiwjenja rozžohnowała. Šćuwańca a wumjetowanja pak přewodźuja ju medialnje dale.

Znowazjednoćenje Němskeje je tomu přinošowało, zo smědźach ju wosobinsce zeznać a z njej wjele lět hromadźe dźěłać. Wo tym chcu tróšku powědać. Snano přinošuje k tomu objektiwny wobraz wo Angeli Merkel etablěrować.

Prěnje zetkanje 1990

Z wólbami do prěnjeje swobodnje woleneje Ludoweje komory NDR dnja 18. měrca 1990 buch – to bě kaž dźiw – zapósłanča CDU. Nimo někotrych kolegow z Łužicy njeznajach tehdom w Berlinje nikoho wosobinsce. Křesćansko-demokratiska unija Němskeje (CDU), Demokratiski zazběh (DA) a Demokratiska socialna unija (DSU) wustupowachu we wólbnym boju jako »Alianca za Němsku«. Tuta alianca zdoby 292 ze 400 mandatow. Z toho dósta CDU 163, DSU 25 a DA štyri mandaty. Hižo na konstituowacym posedźenju frakcije CDU dnja 27. měrca w Kamjentnej žurli tehdyšeho doma SED, dźensnišim Ministerstwje za wonkowne naležnosće, bě jasnje, zo chce DSU swójsku frakciju wutworić, mjeztym zo wutwori DA zhromadnu frakciju ze CDU. Tohorunja jasnje bě, zo ma so naš zhromadny načolny kandidat dr. Lothar de Maizière z ministerskim prezidentom stać.