interviewy

Rozmołwa ze Sabinu Jurasz, sobumějaŕku regionalneje modoweje źěłaŕnje drastwow z Beskidow

Sabina Jurasz, naroźona 1993; póchada z Przybędzy (wjas blisko města Žywiec), angažěrujo se wót swójogo źiśetstwa za spěchowanje ludoweje kultury ako cłonk regionalneje drastwoweje, rejowańskeje a spiwneje kupki (ansambla) góralow z regiona Žywiecczyzna – »Grojcowianie«, jo absolwentka wuměłskeje šule w Zakopanem a Krakowskich wuměłskich šulow, sobumějaŕka regionalneje źěłaŕnje drastwow.

Wótkul pśiźo twój zajm za narodnu drastwu?

Mója rozpalonosć za drastwu jo se bejnje pózdźe naroźiła. Ja to južo nimjernje njecynim! (chachanje ) Ale južo ako góle, myslim se ze 9 lětami, som w kupce »Grojcowianie« rejowała. To jo kupka, kótaruž jo mója maś, Jadwiga Jurasz, w lěśe 1995 załožyła. Wóna ju až do źinsajšnego nawjedujo, a wopytajom pśecej hyšći, mójej maśeri pomagaś a ju pódpěrowaś, z tym až na pśikład pišom projekty za spěchowańske pjenjeze za našu kupku. Swóju rozpalonosć za šyśe drastow pak som namakała akle pó dwójolětnem studiju na muzikowej akademiji w Poznanju, kótaryž som pón w ceło hynakšem wobłuku absolwěrowała. Tam som nejpjerwjej studěrowała twaŕ instrumentow. Som pak pytnuła, až njejo to było pšawe pówołanje za mnjo ako žeńska. Som změniła swóje plany dopołnje a som pótom chójźiła na Krakowsku wusoku šulu wuměłstwa za design drastwy. Tegdy som teke zachopiła, mójej mamje pomagaś, pśeto našu firmu jo mója mama južo pśed wjele lětami załožyła. Wóna jo na zachopjeńku šyła narodnu drastwu za našu rejowańsku kupku. Něchten jo musał jadnorje

Agnieszka Łachowska – jo pólska wucabnica za stawizny, pólsku rěc, towarišnostnu wědu, a pedagogowka za slěpych, špatnje wiźecych a mjenjej wobdarjonych (oligofrenopedagogika). Slěźaŕka Dolneje Łužyce, wejsneje kultury, narodneje drastwy, registrěrowańskich knigłow, starych tekstilijow a tekstilnych mustrow a spěchowaŕka serbskich studijow.

Justyna Michniuk: Som fasciněrowana wót Wašogo doktorskego źěła, až sćo wó takej zajmnej, doněnta njepśeslěźonej temje pisali. Cogodla Wy wósebnje za serbsku drastwu se zajmujośo?

Som se w lĕśe 1977 w Lubsku (serbski: Žemŕ, nimski: Sommerfeld) naroźiła. Pěś kilometrow zdalona, do směra na Krosno Odrzanskie, lažy mója domowna wjas Górzyn (serbski: Gora, nimski: Göhren), kótaraž jo słowjańskego póchada. Jo to region historiskeje Dolneje Łužyce, kenž słuša wót 1945 k Pólskej. Ako som góle była, jo mója mama Ewa Buko (roźona Tygielska) źěłała ako tkajaŕka w zawoźe Lubskie Zakłady Przemysłu Włókienniczego (fabrika za tkajaŕske pśemysło) a jo cesto wulicowała wó swójom źěle. To groni, až som z «mlokom» mamy do se srěbała teke lubosć k tekstilijam, drastwowym srědkam, tkaninam a drastwam, kenž su ze socialnym kapitalom jsy zwězane. W běgu swójogo šulskego casa som zachopiła, stawizny mójogo regiona, Dolneje Łužyce, wuslěźiś. Tegdy jo se mě wujasniło, až su Słowjany - Serby – wót antiki w tom regionje žywe byli. Pó historiskich žrědłach a rozpšawach casowych znankow njejsu se jich etnos, nałogi a tradicionelne drastwy tam njeglědajucy na germanizaciju a wliw nimskego města Sommerfeld/Žemŕ (źinsajšne Lubsko) až do 1945 změnili. Togodla som kśěła Serbow póznaś, lěcrownož teke jano ze stawiznow. Njeby se doceła mysliła, až to zamógu.

Rozmołwa ze studentom dźiwadźelenja Clemensom Bobku wo spočatkach w dźiwadle, wužadacych rólach a njedawnej inscenaciji »Šěrcec Hanka«

Kak sće k dźiwadźelenju přišoł? Zwotkel přińdźe Waš zajim za nje?

Běch na Serbskim gymnaziju hromadźe z Katju Hrjehorjec w rjadowni a wona běše hižo w młodźinskim dźiwadle pola Měrka Brankačka, hdźež nazwučowachu runje kruch »Kupa fantazije«. A na pućowanskim dnju wisaše mi cyły čas we wušomaj, zo hišće někoho trjebaja a hač nochcu nimo přińć, znajmjeńša na jednu probu. Potom běch na probje a mi je so jara lubiło, mějach wjeselo a ludźi běchu zajimawi. A tak sym tam wisajo wostał. Při dźiwadle běše tehdom tež Michelle Bray, kotraž je kruch »Romeo und Julia auf Platte« z ćěkancami inscenowała. Wona je so mje prašała, hač nochcu do jeje skupiny přińć. A tuž sym tam sobu činił. W samsnym času běše tež hišće dźiwadłowy festiwal z mnohimi skupinami z cyłeje Němskeje, štož běše jara zajimawe. Při tym nawjazach kontakt k skupinje z Berlina z Maxim-Gorki-dźiwadła. Zetkachmy so stajnje zaso z tamnišej režiserku Theresu Henning, hdźež sym so na projekće wobdźělił. Tak je so zajim krok po kroku dale wuwił a po šuli steješe naraz prašenje, što činić. Jako jedna móžnosć skićeše so dźiwadło. A tak buch hromadźe z Katju Hrjehorjec a Mariju-Helenu Bretschneiderec elewa na Němsko-Serbskim ludowym dźiwadle. Prěnja wulka inscenacija běše »Zauber der Smaragdenstadt«, k tomu přizamkny so kruch »Greta«.

Hižo tójšto lět slědźi Trudla Malinkowa za serbskimi pomnikami, je dokumentuje a so w pomnikowym wuběrku Maćicy Serbskeje wo jich zdźerženje stara. Rozmołwa z wědomostnicu wo swědkach serbskosće, pomnikoškiće a jeje nowej publikaciji »Sorbische Denkmale. Handbuch sorbischer Gedenk- und Erinnerungsstätten«.

Mjeztym zaběraće so hižo mnoho lět ze serbskimi pomnikami a docyła z materielnymi serbskimi powostankami. Zwotkel přińdźe Waš zajim za tematiku?

Za tajke swědki serbskosće so hižo z młodych lět zajimuju. Běchmy jako swójba wjele po Łužicy po puću, a to w Serbach runje tak kaž zwonka nich. Hdźežkuli to tež bě, přeco mje při tym wosebje zajimowaše, što w jednotliwej kónčinje serbskeho nadeńdu. Serbskeho cila dla druhdy samo naš dowol planowachmy. Hižo 1985 přewjedźech pod třěchu serbskeje superintendentury naprašowanje po ewangelskich wosadach dwurěčneje Hornjeje Łužicy wo serbskim cyrkwinskim žiwjenju. Wažny dypk při tym bě prašenje za materielnymi swědkami serbskeje zašłosće, kaž napisami w cyrkwjach, na kěrchowach atd. W 1990tych lětach prócowachmy so we wobłuku Maćicy Serbskeje wo jednotliwe serbske pomniki a wo to, zo bychu so swědki serbskeje kultury a žiwjenskeho wašnja systematisce inwentarizowali. Wuslědk tutych prócowanjow bě w lěće 2000 zahajenje slědźerskeho projekta »Inwentar serbskich kulturnych pomnikow«, na kotrymž smědźach potom w podźělnym přistajenju a husto tež z hinašimi nadawkami zaběrana hač do 2020 dźěłać.

Rozmołwa z projektowym sobudźěłaćerjom Załožby za serbski lud a zamołwitym za medijowe zarjadnišćo Michałom Cyžom wo serbskorěčnych medijowych projektach, móžnosćach njekomercielneho serbskeho radija a wuwiću serbskeho medialneho swěta

W času pandemije su digitalne poskitki kaž streaming, natočenje kulturnych zarjadowanjow, ale tež Božich mšow přiběrali, wo čož so Wy powołansce a zawěsće tež čestnohamtsce staraće. Cyle sprawnje, kak wjele hodźinow tuchwilu wob dźeń dźěłaće?

Słužbnje dźěłam něhdźe wosom hodźinow wob dźeń. Zbytk běži čestnohamtsce. Na př. nima cyrkej ničo z mojim dźěłom činić a nimo toho mam při tutym nadawku tež pomoc skawtow, kotřiž móža so tak sami wuspytać a nic jenož teoretisce zwučować.

Su so někotři ze skawtow pozdźišo tež powołansce do medijowych kolijow dóstali?

Z kameramužom abo zwukowym technikarjom so hišće nichtó stał njeje, ale to tež njebě za čas SAEK cil našeho skutkowanja. Mi dźěše stajnje wo medijo-pedagogiske kompetency, zo nawuknu ludźo medije wužiwać, wšojedne za što. Jedyn je rysował, tamny je programěrował, třeći je wideja třihał a dalši je robotery programěrował. Smy wšo wuspytali a do šěrokosće šli. Hač wobdźělnicy to pozdźišo powołansce činja, jako hobby abo čestnohamtsce, njeje žanu rólu hrało. Woni mějachu k medijam kontakt a ja měnju, zo su z tym wěstu wćipnosć wuwili a strach zhubili z techniku wobchadźeć. Medijowych skawtow je sej poprawom wumysliła socialna pedagogowka Claudia Kilankec. Wona je wo tym čitała a namjetowała to tež činić. Cil medijowych skawtow na šulach po wšej Němskej běše poprawom jenož młodźinski škit, potajkim zo njesmě so mobbować, w interneće hudźba kradnyć a zo njesmědźa so bjez dowolnosće potrjechenych fota wozjewić. Smy tutón nadawk trochu šěršo interpretowali. Wothladajo wot prawniskich pozadkow chcychmy, zo nawuknu skawća z techniku wobchadźeć. A tak smy prosće wšo činili: Techniku při schadźowance natwarili, w cyrkwjach fotografowali, jako prózdninski poskitk hudźbu a filmy třihali abo onlinowy trening za čas korony přewjedli. To měješe temy přesahowace do wšěch směrow być, ale nic přehłuboko. Móžachu so wuspytać a pozdźišo specializować.

»Musym ze źiśimi serbski powědaś, gaž cu něco změniś«

Rozgrono z Jensom Martinom, pśistajonym we wótźělbje za wódowe góspodaŕstwo w krajnem amśe za wobswět w Pódstupimje, wó serbskej rěcy, wó póchaźe a źo se doma cujo

Wy sćo w Bórkowach wótrosli. Kake kórjenje ma Waša swójźba how?

Mója swójźba jo južo pśecej na tom dwórje była. To jo mója domownja how. Mója maś a mója sotša ze źowku něnto tudy bydle. Dłujko smy krowy měli. Něnt su how jano hyšći jaden kóń, jadna kóza, pór kurow a rowno tak wjele kóckow. To dosega juž. Kuždy drugi kóńc tyźenja som how.

Kaka běšo Waša pówołańska droga?

Som nejpjerwjej, hyšći w NDRskem casu, zachopił wódowe góspodaŕstwo studěrowaś. W šuli běšo tak, až sy krydnuł jadno póraźowanje a tam su gronili: »Z takimi censurami móžoš proběrowaś take něco studěrowaś.« Ale nic na skótnego gójca. To som nejpjerwjej kśěł, dokulaž som how taki póśěg k pśiroźe měł. Wóni su gronili, až w Błotach dajo wódu, tšugi, rěki a ja dejm wódowe góspodaŕstwo studěrowaś, dokulaž změjom how dobre źěłowe městno. Tak som to w Drježdźanach studěrował. Pěś lět pózdźej som to zacuśe měł, až to njamóžo wšykno byś a pón som hyšći studěrował pśirodošćit w Tharanźe na fakulśe za gólnistwo. Tam som něgajšnu manźelsku zmakał a z togo stej wurosłej dwě góleśi. A pótom som źěło w Pódstupimje namakał. To jo mě lubjej było, dokulaž jo blisko do Bórkow. Som how źěło pytał, ale njejo dejało byś. Tak wót togo casa pśecej do Bórkow pśijězdźujom, źěłam, coš jo notne, abo som jano how a póžywam tu naturu.

Prof. dr. Christian Voß je profesor za južnosłowjanske rěče při Humboldtowej uniwersiće w Berlinje a zaběra so wosebje ze słowjanskimi mjeńšinami w sewjernej Grjekskej, kotrež ze strony grjekskeho stata jako tajke připóznate njejsu. Ze studentami slawistiki poby nimo toho w zašłych lětach wjacekróć w serbskej Łužicy a přewjedźe z nimi mjeńše naprašowanja a slědźenja na serbskich wsach. Składnostnje 200. róčnicy grjekskeho zběžka přećiwo osmaniskemu knjejstwu, kotryž wjedźeše 1830 k připóznaću njewotwisneje Grjekskeje, sym so z nim wo połoženju słowjanskich mjeńšin rozmołwjał.

Prof. dr. Christian Voß Foto: Luisa Voß

Knježe prof. Voßo, prošu wopisajće skrótka słowjanske mjeńšiny w Grjekskej. Hdźe bydla a wo kotrej ličbje scyła rěčimy?

W kónčinje, wo kotrejž rěčimy, rěča so hižo znajmjeńša ze 7. lětstotka słowjanske dialekty. Něhdy rozpřestrěwaše so rěčny teritorij tutych skupin wo wjele dale do juha, hač na połkupu Peloponnes, kaž widźimy na přikład z mjenowědnych přepytowanjow. Słowjenjo su potajkim domoródni w tutych kónčinach, najznaćiši zastupjerjo su drje swj. Cyril a Metod, kotrajž pochadźeštaj ze Soluna (Thessaloniki). Dźensa rěčimy dohromady wo někak 150.000 domoródnych rěčnikach słowjanskich dialektow w Grjekskej, při čimž njejsu dokładne ličby znate. K nim słušeja na jednym boku křesćanska ludnosć na sewjerozapadźe, wosebje we wokolinje města Florina (Lerin), na tamnym boku muslimscy Słowjenjo w zapadnej Thrakskej, tak mjenowani Pomakojo.

1. bok (wót 4)