W awgusće wuńdźe w nakładnistwje Pop serbsko-němska basniska zběrka »Posledni sněh/Der letzte Schnee« Traiana Popa Traiana, z dwanaće grafikami Boženy Nawka-Kunysz. Do serbšćiny přenjesłoj staj jeho basnje Dorothea Šołćina a Benedikt Dyrlich. Tu wozjewjeny tekst je wujimk z epiloga zběrki.

Basnik a rebel, nakładnik a wupućowar, diskjokej a dźiwadźelnik, wudawaćel a redaktor.

Z tutymi a dalšimi wopřijećemi hodźi so Traian Pop Traian jadriwje charakterizować. Ja sam pak rady swojemu přećelej a koleze z gildy pisacych z wutroby přidam: Traian słuša ze swojim lěta 2002 załoženym nakładnistwom, kotremuž Pop-Verlag rěkaja, sobu k najpłódnišim spěchowarjam noweje wuchodno- a južnoeuropskeje literatury w Němskej a w tutym wobłuku mjeztym tež k spušćomnym wudawaćelam serbskeho pismowstwa. Wo tym swědča mnohe knižne a časopisne wozjewjenja słowjanskich a z tym tež serbskich awtorkow a awtorow z jeho nakładnistwa.

W pjatym lěće noweho lěttysaca so z wulkim brodatym a dołhowłosatym Rumunčanom, rodźenym 1952 w Brașovje (němsce: Kronstadt) a bydlacym a tworjacym wot lěta 1990 w šwabskim Ludwigsburgu, zeznach na zeńdźenju eksiloweho spisowaćelskeho zjednoćenstwa PEN. Wot wšeho spočatka mje Traian překwapi ze swojim bjezposrědnym zajimom za nakromne a druhdy schowane a wosyroćene literarne krajiny Europy, tež za literaturu a wosud najmjeńšeho słowjanskeho ludu. Při tym Traian přeradźi, zo jeho wosebje tworjenje Kita Lorenca (1938– 2017) puta, zo zaměrnje sćěhuje a wobdźiwa jeho poeziju. Z přispomnjenjow wusłyšach respekt a měnjenje, zo Lorencowe basnje wusahuja z přerězneho wobłuka literarneje produkcije w Němskej; a zo z rěče serbsko-němskeho basnika duch znapřećiwjenja wuchadźa, tohorunja wěste šibałstwo, překročace mjezy pokorneho rěčenja a stajace nadutu a misionarsku rěč prědarjow w politice a medijach do prašenja.

› Pla dańskeje mjeńšyny

Wuhladko – MDR

04.06.2022 | 11.45 hodź.

› Europeada so bliži

› Do komunalnych wólbow

› Do wotewrjenja doma katow

› Poskitki Božich słužbow w interneće

› K premjerje krucha »Małe wampiry« Serbskeho dźěćaceho dźiwadła

▶ Kniha wo Serbach wušła

W Beogradskim nakładnistwje Svet knjige je wušła publikacija »U lepoj domovini Lužičkih Srba« (W rjanej domiznje Łužiskich Serbow), kotruž je Mićo Cvijetić wudał. W knize wopisuja so stawizny a aktualna situacija Serbow, politiske wobstejnosće, identita a tradicija. Nimo toho předstaja so wusahowacy zastupjerjo Serbow z wobłuka literatury, wědomosće a kultury kaž tež kulturne institucije.

▶ Wo Warnočanskej generaciji w Praze

Wědomostnicy Serbskeho instituta dr. Jana Piňosowa, dr. Jana Šołćina a prof. Thomas Menzel su na přeprošenje towarstwa »Společnost přátel Lužice« 6. meje w Praze wuslědki interdisciplinarnych slědźenjow wo tak mjenowanej »Warnočanskej generaciji«, młodych Serbach, kotřiž chodźachu po Druhej swětowej wójnje na tamniši gymnazij, předstajili a wo wuwiću serbskorěčneho kubłanja diskutowali.

▶ Chór Lipa dwójce

wustupił

Njedźelu, dnja 8. meje, je chór Lipa zhromadnje z Markleebergskimi wokalistami w Starej wikowanskej bursy w Lipsku serbsko-němski koncert pod hesłom »Hudźba zwjazuje« wuhotował.

Nimo toho wuhotowachu spěwarjo chóra 22. meje swój tradicionelny nalětni koncert na zahrodźe klóštra Marijineje hwězdy, hdźež zaspěwachu nimo Zejlerjowych a Kocorowych pěsnjow twórbje něhdyšeho dirigenta Jana Bulanka składnostnje jeho 20. posmjertnin. Jako wjeršk zaklinča wurězk z komiskeje opery »Předata njewjesta« Bedřicha Smetany. Nimo »Lipkow« wustupi na tutym popołdnju tež Chór Šule Ćišinskeho.

Workshop »Giving the gift of language« w Chóśebuzu wót 21.03 do 23.03. z prof. Neyooxetom Greymorningom

Gaž zastupijoš do rumnosćow, źož prof. Greymorning wjeźo swój workshop, sy pśechwatany a pśełapjony, cogodla na kuždej tofli wise w pór smugach wobraze luźi, zwěrjetow, wěcow, rostlinow a ze wšednych situacijow žywjenja. Na prědny zaśišć njamaju te wobraze zewšym nic zgromadnego, a ceła rumosć zda se pódnurjona w chaosu. Taki prědny zaśišć pak njejo pšawy. Pśeto z kuždeju dalšneju góźinu wucby wobźělniki sebje wuwědobniju, wjele zgromadnego móžotej měś wuźenje a tyca abo njetopyŕ a mazany zec w pśestajenju do rěcy Arapaho. Profesor sam groni z pósmjejkom: Jo, komplicěrowane jo stojaś pśed tabelu, połneju wobrazkow ze wšakimi wěcami. Ale tak góle wuknjo swóju prědnu rěc (eng. first language). Wóno stoj w srjejźi dopołnego chaosa. Pódobnje ga cujo se na zachopku wjele wobźělnikow toś teje wucby. Na kóńcu źěłaŕnicki pak jo móžno wótkšyś, až kuždy wobrazk na tofli bu kradosćiwje wubrany, prezentěrujo wěstu gramatisku formu, typisku, w tom konkretnem paźe w maminej rěcy prof. Greymorninga. Chaos jo něnto pórěźony. Wucba jo se wótměła w ramiku pśigótowanja projekta ZORJA, kótaryž matej na mysli Gregor Kliem a Maksimilian Hasacki.

› Serbšćina w Picnju

› Helmut Kurjo – ten slědny swójogo raza

› Ekologiske lěto w Błotach

› Nowy muzikowy wideo chora PopKon Chóśebuz

› Serbski rěcny projekt ZORJA

› Ielyzaveta Waltherowa – ­serbska Ukrainaŕka 2.0

Wuhladko – MDR

07.05.2022 | 11.45 hodź.

› Rozžohnowanje z wjesnja­nostu Francom Bruskom

› Jutrowne doškrabki a njewšědne jutrowne wužadanje

› Winfriedowy dom w Schmiedebergu – něhdy a dźensa

04.06. | 19.30 hodź.

»Són swjatojanskej’ nocy« – dźiwadło z hudźbu na hłownym ­jewišću Budyskeho Němsko-serbskeho ludoweho dźiwadła

04.06.–06.06. | 21.00 góź.

»Błośańska noc powěsćow« Serbskego ludowego ansambla pśi Bismarckowem tormje w Bórkowach

07.06. | 10.00 hodź.

Serbske dźěćace dźiwadło předstaji kruch »KUS hinak – ­MAŁE WAMPIRY« Andreasa Galka w Dźiwadle na hrodźe w Budyšinje. Dalše předstajenje je 08.06.

08.06. | 19.00 hodź.

Přednošk »Narodna drasta ­a identita we wuchodosrjedźnej Europje« Anny Novikov w Budyskim Serbskim muzeju

11.06.–12.06.

76. Serbski ewangelski cyrkwinski dźeń w Bukecach

11.06. | 14.00 hodź.

Přełožerjej Jana Štillerová a Pětr Šołta předstajitaj knihu Ivony Březinoveje »Bjez čriji« na Praskich knižnych wikach.

12.06. | 17.00 hodź.

Knižna prezentacija biografije »We fokusu: Korla Awgust ­Kocor (1822–1904)« Zbigniewa Kościówa w Budyskim Serbskim muzeju

hač do 15.06.

Wustajeńca twórbow Maje ­Nageloweje w Drježdźanskim statnym ministerstwje za wědomosć, kulturu a turizm (Wigardowa 17)

17.06.–19.06.

9. mjezynarodny festiwal dudakow w Slepom

18.06. | 19.00 hodź.

»Gala operetow« SLA na Jakubec hrodźe w Mortkowje

až do 19.06.

Wósebna wustajeńca »Ako jo se z jaja swětło wupacyło do kraja« z fotografijami Maika Lagodzkego w Serbskem muzeju w Chóśebuzu

▶ Dnjowniki fararja Šwjele wujšli

Dnjowniki Bogumiła Šwjele z lět 1897 do 1945 su jadnorazne awtentiske žrědło k serbsko-nimskej Łužycy za cas póznego kejžorstwa, Weimarskeje republiki a nacionalsocializma. Ako Spise Serbskego instituta su něnto wujšli pód titlom »Aus dem Alltag eines wendischen Pfarrers« w Ludowem nakładnistwje Domowina. Wudawaŕka dr. Annett Brězanec jo wšykne Šwjelowe dolno- a górnoserbske zapise pśestajiła, tak až su dnjowniki dopołnje w nimskej rěcy pśistupne. Faraŕ Bogumił Šwjela (1873–1948) słuša ako redaktor, rěcywědnik a sobuzałožaŕ Domowiny k nejwuznamnjejšym wósobinam serbskich stawiznow. Mimo swójogo wobšyrnego pówołańskego a drugego statkowanja jo pśisamem poł lětstotka pak serbski pak nimski zapisował »wiźone, słyšane, myslone« wót sebje a drugich. Tak pišo wó praktikach wutłocenja serbskeje rěcy z cerkwje a šule, kótarež casniki a amtske zapise niźi a nigdy njenaspomnjeju.

▶ Lena Hauptmannojc nominěrowana

Dolnoserbska šansoneta Lena Hauptmannojc jo ze swójim duo LeDazzo nominěrowana za wuběźowanje »Women in Jazz – next generation virtuell 2022« a teke za jazzowe myto města Halle 2023. Až do 23. maja su mógli zajmce swóje tśi głose daś za dogromady 22 jazzowych muzikaŕkow z Argentinskeje, Nimskeje, Awstriskeje, Pólskeje, Ruskeje a ze Słowjeńskeje.

Před 125 lětami zemrě 7. smažnika 1897 serbski ewangelski duchowny, serbski basnik a spisowaćel Michał Domaška w Ketlicach a bu na tamnišim pohrjebnišću pochowany.

Arnošt Muka je Michała Domašku w nekrologu časopisa Maćicy Serbskeje 1898 wobšěrnje hódnoćił a chwalił. Mjez druhim wón pisaše: »Po dokonjanym prócy połnym zemskim dźěle spi wón wótcow spanje pod zelenej hórku w serbskim kraju na Ketličanskim pohrjebnišću. My pak z wutrobnej dźakownosću a z hłubokej želniwosću tež tu na njeho spominamy, spominamy na našeho horliweho serbskeho wótčinca, našeho njesprócniweho spisowarja, spěwarja a kěrlušerja Michała Domašku, z česću wusłuženeho duchowneho Nosaćičanskeje wosady, kiž je wot młodostnych lět našeho luda swěrny syn był, na jeho duchownym pozběhnjenju njewustawajcy dźěłał, wšitke jeho narodne prócowanja horliwje podpěrował a z luboznym słowom, z płódnym, žohnowanja bohatym pjerom a skutkom za naš serbski narod wustupujo, jón na modlerskej wutrobje nosył swoje žiwe dny.«

Pochad a wukubłanje

Michał Domaška narodźi so 23. nalětnika 1820 w Komorowje pola Rakec jako najmłódši mjez třomi synami jako dźěćo kublerja. 25. smažnika bu w Njeswačanskim Božim domje křćeny. W swojej ródnej wsy wosom lět we wjesnej šuli wuknješe. Jutry 1835 daštaj staršej jeho na gymnazij do Budyšina. Tu spřećeli so ze znatymi Serbami, wosebje z Jaroměrom Hendrichom Imišom (1819–1897). Wón běše mjez gymnaziastami, kotřiž su 1839 towarstwo Societas Slavica Budissinensis załožili. Tu pokazaštej so hižo zahe jeho wótčinski duch a narodne zmyslenje.

Wotchad wuměłče Jěwy Wórše Lanzyneje, grafikarki, keramikarki a kulturnicy je wulka strata za serbsku kulturu. Wot časa studija­ w Praze zwjazowaše ju přećelstwo z Hilžu Bartákovej, kotraž dźěli z nami swoje dopom­njenki.

Jěwa Wórša Lanzyna rodźena Lorencec narodźi so 11. septembra 1928 w Delnjej Kinje pola Budyšina. Do studija na wysokej šuli da so w Zhorjelcu na keramikarku wukubłać. W lěće 1949 přińdźe do Prahi a studowaše na Akademiji tworjaceho wuměłstwa. Jako Łužiska Serbowka bydleše wona w Serbskim seminarje. Tule zeznajomichmoj so z Wóršu na zetkanju, kotrež wotmě so kóždu sobotu wječor za Serbow, bydlacych, dźěłacych abo studowacych w Praze. 1950 schori Wórša ćežko na suchoćinu. Po lěkowanju bydlach z njej w jednej stwě w Serbskim seminarje a spřećelichmoj so. Naju mnoholětne přećelstwo traješe cyłe žiwjenje, 71 lět přez statne hranicy.

Ze strowotnych přičin wróći so w lěće 1951 domoj do Łužicy, ja wostach w Praze. Wórša studowaše grafiku a kaligrafiju na Lipšćanskej Wysokej šuli za grafiku a knižne wuměłstwo. Za čas studija w Lipsku zezna swojeho pozdźišeho mandźelskeho Steffena Langu, znateho ilustratora a grafikarja němskich a serbskich knihow, časopisow a Protyki.

▶ Spěchowarje se zmakali

Zastupniki Spěchowańskego towaristwa za Serbski muzej Budyšyn a cłonki chóśebuskego Serbskego muzeja su se 5. měrca w Serbskem muzeju w Chóśebuzu zmakali a se tamnjejšu stawnu a wósebnu wustajeńcu woglědali. Zmakanje su teke za zgromadnu wuměnu wužyli.

▶ Pućowaca wustajeńca wo mjeńšinach

W Berlinskim Domje Paula Löbeho bu 16. měrca wirtuelnje pućowanska wustajeńca »Što rěka tu mjeńšina? Da­nojo, Frizojo, němscy Sinti a Romojo, Serbja a rěčnicy delnjoněmčiny – Twoji nje­znaći susodźa?« wotewrjena. Wona je zhromadny projekt Mjeńšinoweho sekretariata štyrjoch w Němskej připó­znatych awtochtonych ludowych skupin a Zwjazkoweje rady för Nedderdüütsch. Wot dr. Roberta Lorenca kuratěrowana přehladka ma wopytowarjam narodne a rěčne mjeńšiny Němskeje zbližić a dohlad do jich žiwjenja, kultury a rěče sposrědkować. Hač do lěta 2027 chcedźa wustajeńcu we wšitkich 16 zwjazkowych krajach Němskeje pokazać.

▶ Čitanje za Ukrainu

W Drježdźanskim Domje Ericha Kästnera za literaturu přewjedźe so 16. měrca wot Towarstwa Stup dale a spisowaćela Benedikta Dyrlicha organizowane »Čitanje za měr a přećiwo wójnje«. Na zarjadowanju wobdźěli so 25 wosobow z tekstami a hudźbnymi twórbami, mj. dr. Hagen Domaška, Benedikt Dyrlich, Tomasz Nawka, Jadwiga­ Pjacec, Cosima Stracke-Nawka, Dietrich Šołta, Dorothea Šołćina­ a Susanne Vogel.

Před 150 lětami narodźi so 15. róžownika 1872 w Klukšu zasłužbny serbski wyši wučer, stawiznar, rěčewědnik a domi­znowědnik Měrćin Kral jako syn wučerja a kantora. Kralowy nan Handrij wučerješe najprjedy w Psowjach, na to w němskim Oderwitzu a potom w Ketlicach, hdźež běše Korla Awgust Kocor wučer a kantor. Jeho młódši bratr Jan bě wot lěta­ 1920 wyši šulski radźićel w Budyšinje. Jeho wuj Michał Awgust Kral (1836–1905) běše znaty wučer, spisowaćel a ilustrator, kotryž je dlěje hač štyri lětdźesatki spomóžnje w Sokolcy (Soculahora) pola Budyšina za swój serbski lud skutkował.

Jako syrota k wujej

Měrćin Kral nazhoni hižo jako dźěćo woporniwosć wučerskeho powołanja přez swojeho nana, kiž dyrbješe sčasami na 200 šulerjow wuwučować a k tomu tež słužbu w cyrkwi kaž při pohrjebach abo wěrowanjach wukonjeć. Hakle dźewjeć lět bě Měrćin, jeho bratr Jan bě hakle pjeć, jako zemrěchu 1891 krótko za sobu mać, dorosćeny bratr a nan. Wuj Michał Kral w Sokolcy přewza zastaranje syrotow. Měrćina da na wustaw do syrotownje w Drježdźanach, hdźež někotre lěta přebywaše. Hdyž běštaj hólcaj wotpowědnu starobu docpěłoj, da wuj wobeju wukubłać na wučerjow na Budyskim Krajnostawskim wučerskim seminarje, štož běše za njeho z dosć wysokimi pjenježnymi woporami zwjazane. Měrćin so tam wot lěta 1886 do 1892 wukubła a tež dopokaza, zo njeje lěta do toho w Drježdźanach swoju serbsku rěč zanje­chał a njeje serbsku wutrobu zhubił. Jemu kaž tež jeho bratrej Janej běše wuj Michał přikład jako dobry wučer, skromny čłowjek, slědźer přirody a stawiznow kaž tež spisar serbskich powědančkow.

Gratulujemoj dołholětnej koleginje!

Při formulowanju zbožopřećow je so namaj wuwědomiło, zo ju mjeztym nimale tři lětdźesatki dołho znajemoj. Jako w lěće 1993 resp. 1996 swoje dźěło w Serbskim instituće nastu­pichmoj, bě dnja 8. meje 1942 rodźena Irena Šěrakowa hižo dołholětna sobudźěłaćerka w rěčespytnym wotrjedźe. Ze­znachmoj ju jako pilnu a swědomitu slědźerku, ale tež jako přijomnu a wěcownu koleginu, kotraž namaj młódšimaj rěčespytnicomaj swoju wědu po­srědkowaše a naju w najwšelakorišich naležnosćach podpěrowaše. Jeje měrne, wěcowne a wutrajne wašnje sej tehdy hižo jara wažachmoj. Wšojedne, kelko dźěła so na jeje pisanskim blidźe kopješe, stajnje bě namaj a druhim sobudźěłaćerkam a sobudźěłaćerjam při rěčnych prašenjach, přełožkach abo přehladanju tekstow k pomocy. Přizamknjemoj so hódnoćenju, zo »njesłušeše k tym, kiž za sławu žedźa« (SN 08.05.2017; 2), ale zo skerje zaći­chim dźěłajo swědomiće swoje dźěło wukonješe. Wona bě sobuawtorka w lětomaj 1989 a 1991 publikowaneho dwu­zwjazkoweho »Němsko-hornjo­serbskeho słownika«, kiž tež dźensa hišće k standardnym dźěłam sorabistiskeho rěčespyta słuša. Zo bě jeje dźěławosć tež na potrjeby rěčneje praksy wusměrjena, pokaza so w sobudźěle na druhim a třećim nakładźe přiručki za šule »Gramatiske tabele hornjoserbsce: za serbšćinu na wyšich šulach ze serbskej wučbu«, na sobuawtorstwje wučbnych materialijow abo rěčnym poradźowanju při nadźěłanju terminologiskich zběrkow. Jeje wědomostne nastawki wěnowachu so mjez druhim leksikaliskim a syntaktiskim prašenjam abo aspektam interpunkcije.

▶ Iniciatiwa Lusatia Glow předstajena

W Brüsselu bu 8. februara wot Serbskeho sejma a Brüsselskeje załožby Slavonic Europe nadźěłana iniciatiwa zaeuropsku integraciju Lusatia Glow předstajena, kotraž ma europske regionalne kultury jako zwjazowacy element mjez čłonskimi statami EU zesylnić a k tomu přinošować, konfrontatiwne nacionalistiske politiske koncepty přewinyć, kotrež integritu europskeje unije wohrožuja. Iniciatorjo projekta w třikrajowym regionje mjez Pólskej, Čěskej a Němskej chcedźa mjez druhim Łužiski hospodarski a medijowy centrum kaž tež telewizijny sćelak Lusatian Arte załožić.

▶ Zmakanje Kolektiwa Wakuum

19. a 20. februara su se cłonki chóśebuskego Kolektiwa Wakuum, projekta za serbsku kulturu a wuměłstwo, zmakali a se rozgranjali ze zastupnikami wšakich młodych serbskich iniciatiwow. Głowny cil zmakanja běšo załoženje noweje seśi alternatiwnych serbskich projektow, kótaraž ma wólažcyś kooperaciju mjazy projektami w Górnej a Dolnej Łužycy a zmócniś młodu kulturu w serbskem kontekśe.

▶ Widejo popoweje opery

Serbska popowa opera »Carpe noctem – Njeskónčna nóc« předleži mjeztym jako widejo. Operu a jednotliwe hudźbne wideja je skupina Trio a kumple na swojim YouTube-kanalu wozjewiła.

Kjarliže su śišćane paralelnje w šwabachskem a łatyńskem pismje a z notami wugótowane. Spiwaŕske wobogaśiju wušej togo gódowne spiwanja, liturgija a psalmy w dolnoserbskej rěcy ako teke slěpjańske kjarliže. Pśidane su nastawk k historiji serbskich spiwaŕskich w Dolnej Łužycy z jich chronologiskim pśeglědom a biografije serbskich kjarližarjow a komponistow.