Dwurěčne basnje a arabski instrument zaklinčeli

Nimale dwaceći zajimcow běše sobotu wječor (28.10. 2023) na finisažu wustajeńcy mólbow a rysowankow Maje Nagloweje do Drježdźanskeje Galerije při połobskim brjoze (Galerie am Elbufer 25) přichwatało – mjez nimi wjacori Serbja, bydlacy w sakskej stolicy. Tež wuměłča sama běše přitomna, kotraž na spočatku wječorka zjawnje zwurazni, zo čerpa w swojim tworjenju sylnje z mytow w sydlenskim rumje Serbow.

Přehladku w měšćanskim dźělu Lubohósć (Laubegast) sakskeje stolicy zakónčichu z čitanjom ze serbsko-němskeje zběrki Traiana Popa »Posledni­ sněh/Der letzte Schnee«, kotraž je loni w Ludwigsburgu wušła. Drježdźanska basnjerka Ulrike Voigt, kotraž­ čestnohamtsce spěchowanski kruh mjenowaneje galerije nad Łobjom bjezposrědnje nawjeduje, přednjese wjacore basnje rumunskorěčneho basnika němsce, kotrež Benedikt Dyrlich w swojim a Monika Dyrlichowa w přełožku Dorotheje Šołćineje serbsce recitowaštaj. Dyrlich k tomu wujimki ze swojeho tohorunja dwurěčneho dosłowa k zběrce Traiana Popa poskići.

Čitanja wobrubi dr. Thabet Azzawi ze swójskimi kompozicijemi, interpretujo na starodawnym arabskim instrumenće, kotremuž oud rěkaja. Ze Syriskeje pochadźacy a mjeztym tohorunja w Drježdźanach žiwy a w Großenhainje skutkowacy wóčny lěkar a hudźbnik je w minjenych lětach wjacore wustupy serbskich awtorkow a awtorow hudźbnje přewodźał.

»Světy Science fiction« je titul knihi z 32 přinoškami – z runje telko awtorami z Europy a zwonka njeje – w čěskim přełožku. Tež, hdyž je kniha hižo 1993 w nakładnistwje Asociace Fanoušku Science Fiction (AFSF) w Praze w čěskej rěči wušła, je tola hódne přiwšěm na nju skedźbnić. Mjez młódšimi a staršimi awtorami z Pólskeje, Italskeje, Jendźelskeje, Kosta Riki, USA, Kanady, Chiny a Egyptowskeje, staj tež awtoraj z Němskeje – stary zajac sf-literatury Ronald M. Hahn (1948 we Wuppertalu rodźeny a tam skutkowacy), spisowaćel a přełožowar. Druhi je Serb Pětr Wjeńka z powědku »Neopatrná láska«. W registru knihu čitamy: »Z originalu v horní lužické srbštině Njekedźbliwa lubosć, přeložil Jaroslav Olša jr«. Na druhim městnje pod rubriku »Několik slov o autorech« čitamy: »Asi nejkurióznějšim autorem je Pětr Wjeńka, podle všeho jediný autor, který kdy napsal science fiction v horní lužické srbštině. Do antologije jsme ji zařadili pravě proto – a pronic jiného.« To je wo nim napisał přełožowar powědki Jaroslav Olša jr., čěski diplomat, kotryž běše mj. dr. wulkopósłanc ČR w Simbabwe a na Filipinach a nětko jako generalny konsul w Los Angelesu skutkuje. Wón je znaty redaktor a zestajer někotrych antologijow swětoweje sciencefiction literatury, nimo toho je h. mj. nakładnistwo w Čěskej załožił. Dale je tež aktiwny w mjezynarodnych juryjach literatury a na filmowych festiwalach. Nic jenož to, ale je tež awtor knihow wo stawiznach, kulturje a literaturje, wosebje Azije a Afriki, kaž tež wo stawiznach mjezsobnych poćahow krajow zwonka Europy k Čěskej zemi. Zdobom skutkuje jako kurator wustajeńcow wuměłstwa a kulturnych aktiwitow Čěskeje we wukraju. Kak je za wšo na swěće so zajimowacy znaty awtor sciencefiction a přełožowar, Jaroslav Olša, na knihu Pětra Wjeńki přišoł, kniha njepřeradźi. Tuž wěmy tež, kak je so młodemu serbskemu awtorej česć stała, mjez sławnymi spisowaćelemi sf-literatury z dźewjeć krajow wozjewjeny być. Zo pak je Pětr Wjeńka mjez nimi zastupjeny, swědči wo jeho literarnej wustojnosći. A nic jenož to, hdyž wěmy, zo powědka »Njekedźbliwa lubosć« wo młodym Goru jedna, kotryž so wo holcu (bjez mjena) w dobje prócuje, w kotrejž maja wšitcy ludźo »dychanske maski« nosyć. Powědka skónči – kaž wěmy – tragisce, bjez happyenda. W lěće 1980 je so prěni raz serbsce wozjewiła, jako by awtor wo našim dóńće z korona pandemiju hižo 40 lět prjedy wědźał. Awtor wopokazuje so tu jako »wěcywustojny« wěšćer.

Něźi 40 zajmcow jo pětk wjacor, dnja 13.10.2023, pśišło słuchat na pśednosk něgajšnego kustosa Serbskego muzeja, žurnalista a awtora Wernera Měškanka. W pśednosku pód titelom: Nimska Twóje Serby! jo wón wopytał serbske stawizny krótko nakresliś. Wón jo pśed­stajił śěžke case ako teke wu­znamne tšojenja a wósobiny serbsko-nimskich stawiznow a zgromadnego žywjenja Serbow a Nimcow wót srjejźowěka až do pśibytnosći. Zazněł jo pśi tom nejstaršy znaty serbski ludowy spiw »Naše gólcy z wójny jědu«, kenž jo nejskerjej nastał srjejź 12. stolěśa pó dobyśu serbskego wójwody Jakce z Kopjenika nad wójakami nimskego wójwody Albrechta Mjadwjeźa. Pśednoskoju pśizam­knuło jo se wjele pšašanjow pśisłucharjow, kótarež su byli pśełapjone, až jo wěda wó domorodnych Słowjanach w źinsajšnej Nimskej tak pśeliš mało rozšyrjona. Pśisłucharje su kśěli mjazy drugim wěźeś, cogodla žeńske njamógu se na jatšownem rejtowanju wobźěliś, a su byli pśechwatane, až to jo teke móžne w Dolnej Łužycy, w Cerkwicy. Z awtentiskimi fotami a wjelikeju wědu jo Werner Měškank publikum za sebje dobył a informěrował staśanow Pódwjacorneje Nimskeje wó Słowjanach.

Pohladnicy z drjewjanskimi kwasnymi drastami.

Wot 2. a 3. septembra su w Kulowcowym muzeju w Lübelnje (Delnja Sakska) swjećili »Wendentage 2023«. Narodne drasty a reje běchu widźeć. Přednoški su mjez druhim do zańdźenosće Wendlanda wjedli. Tež krótki kurs drjewjanšćiny ze slawistom dr. Vladislavom Knollom z Prahi steješe na programje a nawabi nahladnje wjele zajimcow. Wón měješe hižo pjatk wječor, dnja 1. septembra, přednošk w Lüchowje wo tutej we 18. lětstotku wumrětej zapadosłowjanskej rěči. Čěške nowiny pisachu zahorjene wo wozrodźenju drjewjanskopołobskeje rěče. Jelizo wobsteji abo wuwije so tajkile zaměr, ma drje do toho hišće wjele wody po rěce Jeetzel do Łobja běžeć.

Zmysłapołnje je pak so drjewjanšćina w minjenych lětach hižo druhdy nałožowała. Tež lětsa zaso: Tole wobswědča štyri dalše pohladnicy z drjewjanskimi kwasnymi drastami. Njejedna so wo fota stajeneho kwasa za filmowcow a fotografow, ale tři wobrazy nastachu 2018 po woprawdźitym wěrowanju na stawnistwje w Lüchowje. Molowane su kwasny porik, kwasny porik z dwěmaj družkomaj a dwě družce. Foto štwórteje pohladnicy, jednotliweje holcy w drjewjanskej družčej drasće nasta hižo w přihotach na knihu »Drastwa Połobskich Słowjanow w Hannoverskej« (LND 2006). Popisane su wšitke pohladnicy dwurěčnje drjewjansce a němsce. Wone pokročuja seriju prěnich štyrjoch dwurěčnych kartow z Wendlanda, kiž wuńdźechu w lěće 2018.

Oratorij »Žně« – jako wuraz dźaka ze sylnej symboliku

»Wšitko ma swój čas...« – tuta žiwjenska mudrosć jewi so hižo w Starym zakonju a so tež dźensa rady cituje. Dobry čas za chór 1. serbskeje kulturneje brigady w Budyšinje běchu lěta wot 1996 do dźensnišeho, jako Friedemann Böhme, tehdomniši­ kantor a organist katolskeje tachantskeje wosady w Budy­šinje, na iniciatiwu Rejzy Šě­noweje, něhdyšeje direktorki Serbskeho gymnazija Budyšin, hudźbny nawod mjenowaneho chóra přewza. Jako spěwar Thomanerow a student cyrkwinskeje hudźby w Lipsku běše­ sej wón wobšěrnu muzikalisku a pedagogisku wědu přiswojił, z kotrejž wobwliwowaše potom serbske hudźbno-kulturne žiwjenje. Rěčo běžnje a rady serbsce, běše jeho wliw předewšěm na dorostowacu inteligencu­, ale tež na druhe kruhi dale a bóle sylny. Serbski gymnazialny chór wuwi so pod swojim profesio­nalnym dirigentom k wosebje wukonliwym šulskim hudźbno-kulturnym ćělesu. Dale přede­wšěm hudźbu Serbow pěstujo, zamó to­horunja z mjezynarodnej klasiku w tu- a wukraju wuspěšnje koncertować a zahorjeć.

Wuspěšna era so skónči

Wšitko ma swój čas a tuta era je nětko – nažel – zakónčena. Staroby dla złoži cyrkwino-hudźbny direktor Friedemann Böhme hižo před dlěšim časom zastojnstwo tachantskeho kantora. Tutomu wosobinskemu rozsudej slěduje lětsa złoženje hudźbneho nawodnistwa serbskeho gymnazialneho chóra. Generacije młodych Serbowkow a Serbow měješe a ma z jeho skutkowanja wužitk za čas žiwjenja. A chowancy běchu jemu, tež hdyž wysoke měritka staješe, jara přichileni. Drje měnješe so z kóždym nowym šulskim lětom zestawa chóra, tola kwalita wobšěrneho jeho koncertowanja začuwaše so wot wobstajnje bohateho připosłucharstwa jako konstantna. Dirigent pak staješe dosć jasne priority. To najwažniše běše serbske namrěwstwo a dźensniše tworjenje hajić. Wobzor šulerkow a šulerjow pak měješe so stajnje z wotpowědnymi mjezynarodnymi kompozicijemi rozšěrić. Dale běše dirigentej tež wažne, zo so kóžda generacija gymnaziastow tež tak wobšěrnje kaž někak móžno z tworićelstwom załožerja serbskeje wuměłskeje hudźby, Korlu Awgustom Kocorom, zeznajomi.

1.10. | 15 hodź.

Komorny koncert hudźbnikow Ronald Hein a Hiroto Saigusa »Puće a zetkawanja – Wege und Begegnungen« w swjedźenskej žurli Serbskeho muzeja w Budyšinje

02.10./09.10./16.10/23.10. | 19 - 22 góź.

Rejowaŕska źěłaŕnja »Rejowaŕski dom Łužyca«, pónjeźelego w Meldevilla na droze Augusta Bebela 24 w Chóśebuzu

3.10. | 18 hodź.

Premjera fotoweho zwjazka »Ducy domoj – Unterwegs nach Hause« Jürgena Maćija w Lichańskim hrodźe

03.10. | 17 - 19 hodź.

Sinfoniski koncert w Budyskim Serbskim ludowym ansamblu

05.10. | 14.00 hodź.

Institut za sorabistiku přeprosy na zahajenje semestra, powitanje nowačkow a tradicionelne twarjenje hodźinskeho plana (Uni. w Lipsku, DWC, H1 2.16)

až do 13.10. | 10 góź.

Wustajeńca »Serbske žywjenje w Drjenowje« w chóśebuskem Serbskem domje

14.10. | 19:30 - 21 hodź.

Čitanje w Serbskim ludowym ansamblu w serbskej rěči »Prjedy hač woteńdźeš«

14.10. | 18 hodź.

Komedija »Piwo« w Haslowskej korčmje w hornjoserbskej rěči, simultane tołmačenje do něm­činy

hač do 22.10. | 10 - 18 hodź.

Wustajeńca »Čej᾿ da sy?«, wjace informacijow w Budyskim Serbskim muzeju

hač do 30.11.

Pućowaca wustajeńca Serbskeho instituta w Žitawje: »Swoboda kiwa! Serbja a mjeńšinowe prašenje po 1918«. Měsnosć: Wysoka šula Žitawa/Zhorjelc, Theodora Körnerowa aleja 8, 02763 Žitawa, Dom Pětra Dietricha (Peter-Dietrich-Haus), foyer. Wysoka šula změje wšě­dnje wočinjene.

▶ Rewitalizaciski projekt Zorja jo se zachopił

W Dešnje w tak pomjenjonem »rěcnem gnězdźe« na Depšćańskej nr. 26 pśed wěcej ako 100 zajmcami jo wjednik a sobuzałožaŕ inowatiwneje imersije za dorosćonych we Łužycy Maximilian Hassatzky swětosnje wóznamjenił 1. septembra zachopjeńk imersiwnego projekta za dorosćonych »Zorja«. Pśibytne gósći, wobźělniki projekta Zorja a jich ceptarje a ceptaŕki, wejsanarje, zastupniki wšakich (serbskich) institucijow a druge zajmce su se mógli woglědaś wuwucowaŕnju, kuchnju a běrow domu na starem burskem dwórje, źož se dorosćone młodostne pilnuju, swóje znaśa serbskeje rěcy perfekcioněrowaś. Źaseś mjasecow, pěś dnjow na tyźeń a šesć góźinow na źeń budu wobźělniki a wobźělnice z wósebneju imersiwneju metodu za dorosćonych serbski wuknuś, budu se ze serbskeju kulturu zaběraś­ a se na ekskursije do Łu­žyce pódaś. Wuboka jim rěcne mentory stoje. Licba­ wobźělnikow jo do­gromady 12.

▶ Přeprošenje na Maćičnu akademiju

Po přestawce korony dla přeprošuje stawizniska sekcija Maćicy Serbskeje zaso na swoje zjawne přednoški.

Na žurli Serbskeho domu w Budyšinje přednošuje štwórtk, 19. oktobra 2023,

Nowa Pratyja jo dypkownje srjejź nazymskego mjaseca w LND wujšła. Jeje lětosna titelna wjas jo rodna wjas Kita Šwjele: Zaspy. Bóžko jo Serbska pratyja 2024 ta slědna, za kótaruž jo znaty fotograf Thomas Kläber wótmólował žywjenje w titelnej jsy.

Lazowanje Pratyje se lonujo za kuždego! W Pratyji za źiśi pśeraźijo wam Mara Winzer ze Zaspow, kak swóju šokoladu gótujo. Dalšne temy: platoniska lubosć Wylema Šybarja, Miłoraz a strukturna změna, pśisud Mollerowych spiwaŕskich w běgu 450 lět, nimska wójnska baseń z lěta 1813 a jeje pśebasnjenje 1913, konsekwence za nosenje Beatles-t-shirta na SRWŠ w lěśe 1969 a hyšći wjele wěcej.

Gronka ochranojskeje bratšojskeje wósady pśewóźuju serbske kśesćijany pśez cełe lěto.

Ekumeniska źěłowa kupka za cytanje Biblije jo wubrała za 2024 ako gronko lěta jadnu sadu z lista Pawoła na Korintarjow: »Daś se stanu wšykne waše wěcy w lubosći.« Źo wó zakład našogo žywjenja: lubosć Boga. A wóna jo nam pódarjona. Bogu źěk dychamy mimo togo, až pśecej se pśedewześ musymy. Ale tyjo, raz wob źeń se wuwědobniś, až jo dar.

Gronka su kaž wědobne dłymoke zadychanje, kenž nam groni: Ty sy wót Boga lubowany, z kóžu a kósmu, ze zamóžnosćami a słabosćami. Móžoš tu lubosć kuždy źeń dalej dawaś.

Hesła Ochranowskeje bratrowskeje wosady – to su wšědnje někotre krótke słowa z biblije – přewodźuja serbske křesćanske swójby přez lěto. Najnowše wudaće nětko Ludowym nakładnistwje Domowina předleži.

Za lěto 2024 je Ekumeniske zjednoćenstwo za čitanje biblije sadu »Wšitko, štož činiće, njech so stanje z lubosću« z lista na Korintiskich jako lětne hesło wuzwoliło. Japoštoł Pawoł skedźbni čitarja na kóncu swojeho lista hišće raz na tutu najwažnišu próstwu. Je to naročne słowo. Móhło kóždy dźeń lěta jako hesło stać, wšako wšědnych wužadanjach nichtó nuzu nima. Zešiwk předleži jako zhroma­dne wudaće ze Serbskim ewangelskim towarstwom.

Pisany miks temow, kaž hudźba, sport, konkurenca, lubosć, přećelstwo, sony abo mobbing ‒ to wočakuje młodych čitarjow wot 12 lět w runje wušłej antologij »Prěni raz«, kiž předleži w Ludowym nakładnistwje Domowina. Dźesać nowych powědkow z pjera načasnych serbskich awtorow wěnuja so dožiwjenjam a dóńtam młodych ludźi. Hdyž sej woni potajnstwa žiwjenja wotkrywaja, je to z mnoho »prěnimi razami«, z někotrejžkuli překwapjenku, ale tež z njewěstosću a přesłapjenjom zwjazane.

Knižna premjera

6.10.2023, 20.00 hodź., Młodźinski klub Worklecy

W juliju tutoho lěta wuńdźe w hudźbnym nakładnistwje »LUMIR« cyłkowna partitura »Smjertnica – Serbska ludowa opereta w jednym jednanju« wot Jurja Pilka. Wudał je ju Měrko Šołta, kaž do toho hižo wšě tamne dźěła Jurja Pilka z přewodom orchestra.

Něhdyši hudźbny direktor Hugo Raithel, kotryž dirigowaše »Smjertnicu« při dospołnej premjerje (z uwertiru) w lěće 1965 w NSLDź hišće z rukopisa, praji tehdy, zo měła so tuta partitura ze złotym rjećazom přizamknyć, zo njeby so zhubiła.

»Smjertnica«, a někotre dalše kaž na př. »Cyklus Kocorowych spěwow za sola, muski chór a orchester« abo jeničkej ryzy orchestralnej twórbje mištra­ »Elegie« a »Serbska Rhapsodija« nakładuje hudźbne nakładnistwo »LUMIR«. Njenakładowane dźěła hodźa so tež w bibliotece Budyskeho Serbskeho instituta studować. Docyła skića profesionalnje zdźěłane a wudate partitury hakle serioznu móžnosć, so hłubšo do serbskeje wuměłskeje hudźbneje kultury zanurić.

Trěbny material za koncertantne wuwjedźenje wšitkich wudatych titulow hodźi so pola mjenowaneho nakładnistwa skazać a wupožčić.

TOMASZ NAWKA

Předsydka Maćicy Serbskeje dr. Anja Pohončowa a městopředsydka dr. Ines Kellerowa pobyštej wot 3. do 6. awgusta 2023 w Martinje w Słowakskej na 5. kongresu Maćicow a dalšich słowakskich kulturnych institucijow. Přeprosyła je k tomu Matica Slovenská, kotraž wuhotowa kongres składnostnje 160. róčnicy swojeho załoženja a 30. róčnicy załoženja Słowakskeje republiki. Wona ma swój centrum w Martinje. W lěće 2007 wuhotowa prěni kongres, na kotrymž wobdźělištaj so tehdyši předsyda Maćicy Serbskeje dr. Měrćin Völkel a čłon předsydstwa Jurij Łušćanski. Dalše tajke kongresy sćěhowachu w lětach 2013, 2014 a 2019 – stajnje tež ze serbskim wobdźělenjom.

Předsyda Maticy Slovenskeje, Marián Gešper, zahaji kongres štwórtk, 3. awgusta 2023 popołdnju w Turčianskej galeriji srjedź města. W předžurli zetkanišća wosebita wustajeńca stawizny a wuznamne wosobiny Matice Slovenskeje předstaješe, kaž tež jeje mjezynarodne styki. Po zahajenju kongresa přizamknychu so rozprawy předsydow Maćičnych zjednoćenstwow wo swójskej dźěławosći a situaciji, ale tež wo aktualnych problemach. Anja Pohončowa poda přehlad wo stawiznach a nadawkach Maćicy Serbskeje a skedźbni na Maćične projekty zašłeju lětow. Dale dźakowaše so předsydźe Maticy Slovenskeje za móžnosć w časopisu »Slovanský obzor«, wudawane wot Maticy Slovenskeje, wo swojej dźěławosći rozprawjeć. Tutón časopis nasta po štwórtym kongresu Maćicow 2019 (tohorunja w Martinje) a poskićuje rum za mjezsobnu informaciju wo zhromadnym dźěle mjez Maćicami a dalšimi słowakskimi kulturnymi institucijemi w tu- a wukraju a chce z tym skrućenju narodneho wědomja přinošować. Maćica Serbska měješe hižo wjacore razy składnosć, w nim wo swojim skutkowanju rozprawjeć.