Gratulujemoj dołholětnej koleginje!

Při formulowanju zbožopřećow je so namaj wuwědomiło, zo ju mjeztym nimale tři lětdźesatki dołho znajemoj. Jako w lěće 1993 resp. 1996 swoje dźěło w Serbskim instituće nastu­pichmoj, bě dnja 8. meje 1942 rodźena Irena Šěrakowa hižo dołholětna sobudźěłaćerka w rěčespytnym wotrjedźe. Ze­znachmoj ju jako pilnu a swědomitu slědźerku, ale tež jako přijomnu a wěcownu koleginu, kotraž namaj młódšimaj rěčespytnicomaj swoju wědu po­srědkowaše a naju w najwšelakorišich naležnosćach podpěrowaše. Jeje měrne, wěcowne a wutrajne wašnje sej tehdy hižo jara wažachmoj. Wšojedne, kelko dźěła so na jeje pisanskim blidźe kopješe, stajnje bě namaj a druhim sobudźěłaćerkam a sobudźěłaćerjam při rěčnych prašenjach, přełožkach abo přehladanju tekstow k pomocy. Přizamknjemoj so hódnoćenju, zo »njesłušeše k tym, kiž za sławu žedźa« (SN 08.05.2017; 2), ale zo skerje zaći­chim dźěłajo swědomiće swoje dźěło wukonješe. Wona bě sobuawtorka w lětomaj 1989 a 1991 publikowaneho dwu­zwjazkoweho »Němsko-hornjo­serbskeho słownika«, kiž tež dźensa hišće k standardnym dźěłam sorabistiskeho rěčespyta słuša. Zo bě jeje dźěławosć tež na potrjeby rěčneje praksy wusměrjena, pokaza so w sobudźěle na druhim a třećim nakładźe přiručki za šule »Gramatiske tabele hornjoserbsce: za serbšćinu na wyšich šulach ze serbskej wučbu«, na sobuawtorstwje wučbnych materialijow abo rěčnym poradźowanju při nadźěłanju terminologiskich zběrkow. Jeje wědomostne nastawki wěnowachu so mjez druhim leksikaliskim a syntaktiskim prašenjam abo aspektam interpunkcije.

Składnostnje 45. posmjertnin Wilibalda von Schulenburga (1847–1934) – molerja, spisowaćela, ludowědnika a němskeho přećela Serbow, pisaše Pawoł Nedo w Předźenaku 1979: »Serbski lud měješe we wšěch dobach swojich struchłych stawiznow tež jednotliwych přećelow ze srjedź knježacych klasow němskeho ludu, wurjadnje sprawnych a humanistisce zmyslenych ludźi, kotřiž so za nas zajimowachu a nam po swojich mocach pomhachu. My sej tutych jednotliwcow a jich skutkowanje wysoko wažimy.« A tajki běše Schulenburg, kiž je so před 175 lětami narodźił.

Pochad

Schulenburg pochadźeše ze stareje zemjanskeje a oficěrskeje swójby a načolnika Krajneho lěsnistwa w Braniborskej. W Berlinje wopyta gymnazij a po abiturje nastupi, mějo so po tradiciji, tež oficěrsku karjeru. W Němsko-francoskej wójnje 1870/1871 bu ćežko zranjeny a zhubi lěwu ruku. Tutoho zbrašenja dla njemóžeše we wójsku wostać a nahladne městno we wokolinje kejžora, kotrež jemu poskićichu, wotpokaza. Chcyše swobodny wostać a so ludowědźe a wuměłskemu molerstwu wěnować, za kotrež bě so přeco hižo zajimował. W lěće 1870 poby krótki čas w Błótach a 1876 přesydli so potom na dlěši studijny přebytk do Bórkowow, kiž traješe wjac hač tři lěta. W Kuparskich Bórkowach bydleše pola rybaka a małoratarja Badaraka. Do jeho stwički so tež w pozdźišim žiwjenju přeco zaso nawróći. Tam nawukny delnjoserbsku rěč tak derje, zo mějachu ludźo jeho samo za rodźeneho Serba a jeho bórze po hospodarju Badarakojc molaŕ mjenowachu.

Njedźelu, dnja 6. měrca 2022, wotmě so Dźeń archiwow w Serbskim instituće. Mnóstwo wopytowarjow njebě cyle tak wysoke kaž posledni raz w lěće 2020, jako přichwata 50 wosobow, ale tež tutón króć bě w běhu zarjadowanja 30 ludźi přišło.

Zwjeselace bě, zo informowachu so runja poslednjemu razej tež někotři němscy wopytowarjo wo dźěławosći Serbskeho kulturneho archiwa a Serbskeje centralneje biblioteki, wosebje při prěnim programowym dypku, hdźež předstaji wotrjadnik Wito Bejmak wšelake digitalizaciske projekty a poskitki. Wón rozłoži w zwisku z DFG-projektom digitalizowanja zawostajenstwa Bogumiła Šwjele wšelake techniske móžnosće, na přikład trenowanje programow, zo bychu rukopisy spóznawali a je tranksribowali.

Dalši programowy poskitk bě předstajenje Serbskeje centralneje biblioteki a Serbskeho kulturneho archiwa. Při tym zmóžni so dźělej wopytowarstwa dohlad do magacinowych rumnosćow.

Wito Bejmak pokazowaše přitomnym, kak zamóže kompjuterowy program historiske rukopisy spóznawać. Foto: Maćij Bulank

Program zakónči so lětsa zaso z filmowej zajimawostku, mjenujcy z 25 mjeńšin dołhim filmom »Pjeć wobrazow (nje)wšědneho dźiwadła« režisera Olafa Rosenberga. Je to kónčne dźěło něhdyšeje Wysokeje šule za film a telewiziju NDR w Podstupimje-Babelsbergu z lěta 1976. Njeboh dr. Toni Bruk měješe při tym poradźowansku funkciju. Dokumentaciski film pokaza we hłownym wustup Němsko-Serbskeho ludoweho dźiwadła w Konjecach pola Kulowa a dalše sceny w Njebjelčicach a Sernjanach wo swjedźenju 30-lětneho wobstaća tamnišeje lajskeje dźiwadłoweje skupiny. Při tajkich zarjadowanjach so přeco trochu nadźijamy, zo so z publikuma časowy swědk přizjewi, kotryž bě při filmje sobu skutkował. Tónraz so nadźija spjelni, něhdyša zhotowjerka maskow Budyskeho dźiwadła so spózna.

Zwjazkowu kanclerku Angelu Merkel znaje zawěsće kóždy. W decembrje 2021 je so na wuměnk podała. Mój wuměnk je so hižo w oktobrje 2017 započinał. Wjele je so w poslednich štyrjoch lětach stało. Globalna pandemija je wšědny dźeń ludźi dospołnje změniła runje tak kaž wšědny dźeń w politice. Njesćerpnosć, falowace zrozumjenje, haj, samo hida postaja skutkowanje politikarjow. Zwjazkowa kanclerka je so z tutoho kruha z wulkej kedźbnosću a dostojnosću do wosobinskeho žiwjenja rozžohnowała. Šćuwańca a wumjetowanja pak přewodźuja ju medialnje dale.

Znowazjednoćenje Němskeje je tomu přinošowało, zo smědźach ju wosobinsce zeznać a z njej wjele lět hromadźe dźěłać. Wo tym chcu tróšku powědać. Snano přinošuje k tomu objektiwny wobraz wo Angeli Merkel etablěrować.

Prěnje zetkanje 1990

Z wólbami do prěnjeje swobodnje woleneje Ludoweje komory NDR dnja 18. měrca 1990 buch – to bě kaž dźiw – zapósłanča CDU. Nimo někotrych kolegow z Łužicy njeznajach tehdom w Berlinje nikoho wosobinsce. Křesćansko-demokratiska unija Němskeje (CDU), Demokratiski zazběh (DA) a Demokratiska socialna unija (DSU) wustupowachu we wólbnym boju jako »Alianca za Němsku«. Tuta alianca zdoby 292 ze 400 mandatow. Z toho dósta CDU 163, DSU 25 a DA štyri mandaty. Hižo na konstituowacym posedźenju frakcije CDU dnja 27. měrca w Kamjentnej žurli tehdyšeho doma SED, dźensnišim Ministerstwje za wonkowne naležnosće, bě jasnje, zo chce DSU swójsku frakciju wutworić, mjeztym zo wutwori DA zhromadnu frakciju ze CDU. Tohorunja jasnje bě, zo ma so naš zhromadny načolny kandidat dr. Lothar de Maizière z ministerskim prezidentom stać.

▶ »Klinkotata lipka« w Zagrebje wušła

W nakładnistwje »Srednja Europa« w Zagrebje je kónc lěta 2021 wušła bajkowa kniha »Raspjevana lipa. Bajki zapadnih Slavena« w přełožku Adama a Damira Agičića. Wobšěrnu bajkowu knihu zapadnych Słowjanow pod titulom »Klinkotata lipka« kaž tež w němskim přełožku »Die gläserne Linde« bě Pawoł Nedo w lěće 1972 w Ludowym nakładnistwje Domowina wudał. W Praze su bajki čěsce wušli a w Bratislavje słowaksce. Nětko předleži wudaće w dalšej rěči, a to w chorwatšćinje.

▶ Nowa wjednica muzeja

Annemarie Zieglerowa z Derbna jo wót decembra 2021 nowa wjednica Dolnołužyskego gólnego muzeja w Grodku. Wóna jo studěrowała germanistiku a stawizny a ako ceptaŕka na Ewangelskej zakładnej šuli we Wjelikem Kólsku źěłała.

▶ Nowaj titulej hudźbneho nakładnistwa Lumir

W lěće 2021 je Budyske hudźbne nakładnistwo Lumir dalšej wulkej a wažnej twórbje serbskeho hudźbneho kulturneho herbstwa wudało a nakładowało. Je to sprěnja »Syrotka – Dramatiska scena za sola, chór a sinfoniski orchester« Bjarnata Krawca, kotrehož wudaće je Załožba za serbski lud podpěrała. Dalše dźěło je »Gebet der Kinder zu ihrem ewigen Vater« Korle Awgusta Kocora. Wobě dźěle wobsahujetej kóžde přez 300 taktow hudźby. »Syrotka« Krawca nasta zawěsće přez zaćišć, kotryž wubudźi twórba Kocora pod samsnym titulom. Krawc spyta tu dokumentować a zwoprawdźić swoje předstawy hudźbnodramatiskeho dźiwadła runje tak kaž moderne wašnje komponowanja. Kocorowa kompozicija nasta na słowa Lipšćanskeho basnika Augusta Mahlmanna (1771–1826.) Jeho tak mjenowany »Wótče naš« zhudźbništaj hižo Friedrich Heinrich Himmel (1810) a Louis Spohr (1829). Twórba za solo z přewodom klawěra namaka so w Kocorowym zawostajenstwje, njesignowana, bjez titula abo někajkimi hinašimi noticami a z tójšto korekturami. Cyle jasnje Kocorowy rukopis je skerje dźěłowa papjera, kompozicija je dokónčena, ale hišće z tójšto zmylkami. Wobě twórbje čakatej nětko na swoje hódne prapředstajenje.

▶ Potomnicy serbskich wupućowarjow róčnicu swjećili

Njedźelu, 5. decembra 2021, swjećachu potomnicy serbskich wupućowarjow w texaskim Serbinje 150lětne wobstaće swojeje Pawołskeje cyrkwje, kotraž bu 15 lět po zapućowanju serbskeje wosady do Zjednoćenych statow Ameriki natwarjena. Wona bu na prěnjej adwentnej njedźeli 1871 wot fararja Jana Kiliana poswjećena. Hač do lěta 1920 je so w njej serbsce prědowało.

▶ Słowjenska online-antologija z hornjoserbskim tekstom

Pod titulom »Sodobna slovanska kratka zgodba« (Moderne słowjanske krótkopowědančko) je wušła w septembrje 2021 w słowjenskej rěči onlineowa antologija słowjanskeje prozy (https://doi.org/10.4312/JGAT7852). Wudawaćelka je dr. Lidija Rezočnik, docentka na Filozofiskej fakulće Uniwersity w Ljubljanje, wozjewiło je so 10 tekstow z 10 słowjanskich rěčow. Za nju wuzwolichu mjez druhim tež hornjoserbski tekst Lenki (Christiany Piniekoweje) »Anonsowy dźiw« z antologije »Cyblowe suknički« (LND 2008).

▶ Wucbny film něnto online

Wšakorake projekty na Serbskem instituśe su tuchylu zabrane z temu kulturne derbstwo. We nich wšyknych grajo transfer z wědomnosći do towarišnostneje a kulturnopolitiskeje prakse centralnu rolu. Ale co zapšawym groni serbske kulturne derbstwo? Wědomnostnice instituta su gromaźe z grafikarjom Stefanom Hanušom wuźěłali źaseśminutojski film »Co jo serbske kulturne derbstwo?«, kótaryž tu temu a jogo towarišnostnu a wědomnostnu relewancu šyrokemu publikumoju rozkładujo. Wón dajo pódłožk za zgromadne diskusije a pomoga, slěźaŕske projekty a analyze aktualnego stawa, ako su tuchylu we źěle, we jich konteksće pokazaś. Wideo stoj wužywarjam k lichej dispoziciji na youtube-kanalu Serbskego instituta. Produkciju filma jo spěchował zagronity za kulturu a medije pśi zwězkowem kněžaŕstwje, pódpěrało jo ju ministaŕstwo za wědomnosć, slěźenje a kulturu kraja Bramborska – w ramiku projekta na pólu strukturneje změny »Walorizacija imaterielnego kulturnego derbstwa w nimsko-słowjańskem konteksće«.