Zawjeźenje

Ako pśipóznata narodna mjeńšyna su Serby a Serbowki źinsa typiske wabidło regionalnego sebjerozměśa. Rowno tak ako na pólu marketinga tak teke w ramiku wósobinskich rozgronow pśedstajaju nejcesćej tematizěrowanu kulturelnu wósebnosć Łužyce. Rad wóni se zapśěguju ako pśikład za wjelerakosć regiona, jim se stakim stawnje gódnota pśiśpiwa. Rowno ze źiwanim na historiju NDR se wuwědobnja, až to njejo nowy fenomen. Pśeto: Narodne staty se wudobywaju abo konstituěruju legitimaciju pśez zapśěgnjenje etniskich a kulturelnych mjeńšynow do swójogo wótpowědnego naratiwa. Pśi tom wšak źo mjenjej wó politiske wobźělenje wótpowědnych kupkow ako skerjej wó zmysłapołne zapśěgnjenje do jadnogo pozitiwnje wobrośonego sebjerozměśa, kótarež se pó móžnosći wjele luźam spódoba. Na taki part wšak su Serby a Serbowki w Nimskej demokratiskej republice k wjele citěrowanej »mjeńšynje k pokazanju« awansěrowali, su pak rownocasnje politiske samopóstajenje pśisajźili a pśez statnje pógónjone wudobywanje brunice kaž teke pśez pśeměnjenja w rolnikaŕstwje wažne sedleńske rumy zgubili. Mjenjej jo wobchowanje pšawow serbskeje ludnosći na prědnem městnje stojało – njeglědajucy na 1948 wudanu kazń samskego mjenja –, ale skerjej zarědowanje serbskeje politiki a kultury do socialistiskego statnego wobraza.1

Jako zaběrach so před lětami ze zakładnej analyzu Hauptowych/Smolerjowych »Pěsničkow«, pytach tež za wonymi žórłami serbskeje ludowědy, kotrež wužiwaštaj snadź wudawaćelej za tekstowe dźěle. Hłownje hladach za najstaršimi, wosebje tež nastupajo wopisowanja kwasnych nałožkow. Jedne bě drje pojednanje Abrahama Frencela, wozjewjene po jeho smjerći w lěće 1754.1 Hłownje pak zepěraštaj so awtoraj na Jana Hórčanskeho.2 Pytajo dale, storčich na wjele lubjacy zapis we Wjacsławkowej bibliografiji.3 Zapis bě bjez podaća awtora a Serbski institut ćišć njewobsedźeše. Mějach tak drje titul, nic pak same žórło. Tuž podach so do wědomostneho wotdźěla Budyskeje měšćanskeje biblioteki. Tam njebě hinak. Dźensniši dźeń wšak mamy nowe móžnosće rešeršowanja. Tuž hladachmoj, bibliotekarka a ja, do wotpowědneje syće: SWB online-katalog. A tu nańdźe so pytane žórło, mjenujcy »Abhandlung von den Heyraths-Gebräuchen der Oberlausitzischen Wenden«. Je wobsedźaca institucija – SLUB w Drježdźanach – bě je tež hižo digitalizowała, ju wužiwarjam poskićujo.4 Na městnje mějach tuž móžnosć, zaběrać so bliže z publikaciju. Jako prěnje napadny mi wažny bibliografiski dodawk: Zdźěli so, zo wobsahuje knižka tež notowe přikłady.

Nimo rólnistwa, skotarstwa, rybarstwa a hońtwy hraješe w hospodarskim žiwjenju starych Słowjanow lěsne pčo­łarstwo wažnu rólu. Tute ma so wot pozdźišo nastawaceho domjaceho a zahrodneho pčołarstwa w njeposrědnjej bliskosći ludźacych bydlenjow rozeznawać, hdźež běchu pčołki w schownjach z drjewa, skory abo wjerby zaměstnjene. Při lěsnym pčołarstwje wostachu pčołki w swojej přirodnej wokolinje. Čłowjek wšak skićeše jim za čas rojenja přihotowane prózdnicy we wulkich štomach, kotrež ležachu něhdźe pjeć do šěsć metrow­ nad zemju. Do lěsnych štomow zabiwachu so swójstwowe znamješka, wěste kruchi lěsa za jednotliwych pčołarjow so wotmjezowachu. Tuta naprawa wotbłyšćuje so, připódla prajene, w městnym mjenje Treblitzsch, jw. Belgern, hlej dale deleka.1 Na tute wašnje škitachu so woznamjenjene štomy před wurubjerjemi a paduchami kaž tež před zničenjom. Přeńdźenja so po tehdom płaćiwym prawje kruće chłostachu.2

Předstawy wo rozměrje a wunoš­kach lěsneho pčołarstwa kaž tež wo jeho­ wuznamje za tehdomnišu ludnosć po­srědkuja po němskim zdobyću w mnohich zapisach zdźeržane podaća wo mje­dowej dani. Nimo mnoholičbnych dalšich wotedawkow – kaž na přikład kože, rybow, žita abo skotu, pozdźišo tež pjenjez – mějachu podćisnjeni Słowjenjo němskim feudalnym knježkam kaž tež cyrkwi a klóštram tajki prašany produkt kaž měd wotedawać. Měd njeběše tehdom jenož jenički znaty srědk k wosłódčenju, ale tworješe tež zakład za wopojenski napoj, mjenujcy mjedowe wino. Zdobom wudospołnjowaše wón ze swojimi wuhlowymi hydratami bytostnje cyrobizny čłowjeka, spěchowaše jeho strowotu a płaćeše nic naposledk swojeho dobreho słodu dla jako prěnjorjadne žiwidło. Při doby­wanju mjedu nastawaše jako wažny pó­dlanski produkt hišće wósk. Tutón trjebachu hižo w zažnym srjedźowěku za leće bronzy, pozdźišo w medicinje k zhotowjenju žałbow a pod., předewšěm pak w cyrkwi za swěčki. Bože słužby, křćeńcy, fir­mo­wanja, poslednje wolijowanje, měš­niske abo biskopske swjećizny njeběchu bjez swětła swěčkow předstajomne.

Před 150 lětami prěnje serbske wopomnišćo za padnjenych poswjećene

W lěće 1869 dósta Njeswačanska cyrkej wopomnišćo za sydom wosadnych, kiž běchu w Prusko-awstriskej wójnje lěta 1866 padnyli. Ze złotym ramikom wobrubjenu owalnu pomjatnu taflu připrawichu napřećo klětce pódla wjelb nošaceho połstołpa na sewjernym boku cyrkwineje łódźe, hdźež bě za prědarja kaž za kemšerjow derje widźeć. Ramik bě horjeka z plastisce wusahowacymi chorhojemi a dalšimi wojerskimi emblemami debjeny. Na tafli steješe w bronzobarbnych pismikach serbski napis w frakturnym pismje: »Mjena / tych ßamych wojakow ſ njeswacžilskeje woßady, kotſiž ßu w wojni lěta 1866 ßwoju ßmjercź namakali: / 1) Jan Huſchmann ſ Bohowa. / 2) Pětr Libſcha ſ Dobroſchez. / 3) Jan August Hummel ſ Nowych Bóſchiz. / 4) Jan Glauſch ſ Małeho Pſchěſdrjenja. / 5) Handrij Schuza ſe Sarycža. / 6) Jakub Miſchnaŕ ſ Banez. / 7) Jan Bohuwěr Wenzel ſ Noweho Łuſcža.« Prawdźepodobnje bě přepodaće wopomnišća ze swjatočnym wotkryćom a spominanjom na padnjenych zwjazane, wo čimž pak powěsće njepředleža. Wotměł bě so podawk w lěću abo nalěću 1869, wšako w nowinskej rozprawje ze septembra rěka, zo bě to »hižom před wjacorymi njedźelemi«.1

4. Prědowarki

Přewažnje prědowachu w bratrowskej jednoće sotry, kiž chór nawjedowachu abo w dalšej wodźacej funkciji stejachu. Husto běchu wone do akolutije přiwzate abo hač do kónca 18. lětstotka na diakonisu abo presbyterku wuswjećene. Tute sotry přewzachu šěroki spektrum duchownych a liturgiskich nadawkow: Nawjedowachu rańše a wječorne nutrnosće a spěwne hodźiny, přiwzachu nowe sotry do chóra, rozžohnowachu mrějacych a mějachu měsačnje rozmołwy ze sotrami wjesć, kiž běchu po charakteru husto spowědne rozmołwy. Sotry, kiž předstejachu chórej zmandźelenych, přewodźachu porody, žohnowachu młode maćerje a nowonarodźene dźěći. Při tutych składnosćach husto tež krótku narěč dźeržachu. Zdźěla čitachu z prědowanjow muži, zdźěla same prědowachu.

Městnosće žónskeho prědowanja běchu tuž prěnjorjadne žónske chóry. Někotre Serbowki postupichu w tutych do wysokich funkcijow a tuž prawdźepodobnje tež k wšelakim składnosćam prědowachu, to rěka zjawne narěče abo krótke nutrnosće dźeržachu. Mjez nimi běchu Margaretha Lehmann, kiž 22 lět čěskim sotram w Berlinje-Rixdorfje předsteješe, Maria Hammer rodź. Papesch, kotraž bu z 33 lětami na diakonisu wuswjećena a mjez druhim chór wudowow w Sarepće nawjedowaše (njenawukny pak rušćinu, jeje dźowka jej přełožowaše), Maria Schaaf rodź. Frenzel*, kiž předsteješe chórej wudatych žonow we wjacorych ameriskich wosadach, a Agnes Cranz rodź. Lange (1734–1779)*, kiž předsteješe młodym sotram w Niskej. Mjenowane žony zawěsće prědowachu, tola nic serbsce. Jenička městnosć serbskeho žónskeho prědowanja su Małowjelkowske chórowe domy a tu předewšěm dom wudowow. Tutomu předstejachu z Magdalenu Clemens (1747–1796), Margarethu Mitasch (1744–1814) a Annu Pöhler (1761–1819) tři rodźene Serbowki.

Wuskutki lěta 1968 za Institut za serbski ludospyt (3)

Pod zapřijećom »Praske nalěćo« hodźi so we wuskim zmysle cyłk wšelakich zapo­čatych reformow zjimać, kotrež slědo­wachu powołanju Alexandra Dubčeka za prěnjeho sekretara Komuni­stiskeje strony Čěskosłowakskeje KSČ (4.1.1968) a kotrež wšelake politiske a hospodarske wobłuki wobwliwowachu. W šěršim zmysle wopisuje tute zapři­jeće tež cyłk towaršnostnych zjawow w ČSSR, kiž bě z naspomnjenymi reformami zwjazany, kaž na přikład rosća­ca wotewrjenosć na polu kultury a medijow.

Korjenje tutych reformow sahaja wróćo hač do zažnych 1960tych lět a zwi­suja zdźěla tež z narodnostnymi žadanjemi wosebje Słowakow w ČSSR. W běhu prěnjeho połlěta 1968 pak so w přiběracej měrje ćišć přećiwo reformam wukonješe. Wjednistwa statow Waršawskeho pakta, wosebje tež NDR, so móžneho wupřestrěća tajkich idejow w swojich krajach bojachu, tuž politisku situaciju we wosebitej měrje wobkedźbowachu. W nocy na 21. awgust 1968 pochodowachu jednotki wójskow Waršawskeho pakta do ČSSR, wobdźělene běchu jednotki z Bołharskeje, Pólskeje a Madźarskeje. Z tym zadusychu so sony wo reformujomnosći komunizma.

Serbske Nowiny, 06.09.1919

Přechodny zakoń za ludowe šule w Sakskej. Ludowa komora w Drježdźanach je přechodny šulski zakoń dowuradźiła. Hižo z 22. julijom t. l. měješe do skutka stupić. Chwatne dźěło je so z tym dokonjało, tak z chwatkom, zo hakle Weimarske wobzamknjenja wo tutej maćiznje njedočaka. Njedźiwajo na to je w sakskich ludowych šulach nabožina wuzamknjena. Na jeje město stupi někajke moralne wuwučowanje, kiž so w runej měrje tak derje přihodźa za pohanow a muhame­danow. Poslednje słowo njeje hišće wo tym rěčane. Ma so hakle wujasnić, štó wjace płaći, hač Weimar abo Drježdźany. W přechodnym zakonju su tež »nowe puće« za serbšćinu w šulach pokazane. § 2, kiž so ze šulskim planom zaběra, rěka w 5. přestawce: »W ryzy serbskich a po rěči naměšanych šulach ma so za to starać, zo šulerjo němsku rěč ertnje a pisomnje prawje trjebać nawuknu. Dźěćo serbskeho luda ma mjez šulskim planom so serbski čitać wučić a k wuwučowanju w pisomnym trjebanju serbskeje rěče, kaž tež k přiswojenju serbskich dźěćacych a ludowych spěwow so přiležnosć poskićić. Wučerjo w [tutych] šulach maja na wšěch schodźenkach tež serb­sku rěč nałožować. Při při­wzaću dźěći [...] ma so pochod postajić. Šulski wodźer móže so wot serbskeho wuwučowanja wuswobodźić, hdyž sebi ći žadaju, kiž maja prawo na woćehnjenju dźěći.«

Krótke stawizny serbskeje wuměłskeje hudźby

10. Submodalne stupnicy jako zakład komponowanja – Ulrich Pogoda

Ulrich Pogoda je prěni žiwy serbski komponist, kotrehož w tutym rjedźe předstajimy. A prěni, kiž twori ze swojimi twórbami mosćik wróćo do spo­čatnych lět serbskeje wuměłskeje hudźby, takrjec k lubosćinskemu spěwarjej Wiclawej Rujanskemu. Pogoda njepřewozmje wšak direktnje melodije lubosćinskeho spěwarja, ale bjerje harmoniski zakład srjedźowěkowskeje hudźby po­wšitkownje jako wuchadźišćo za swoje kompoziciske dźěło, tak mjenowane cyrkwinske toniny.

»Su to potajkim stupnicy, kiž maja runje kaž dur a moll dwě połtonowej kročeli a pjeć cyłotonowych kročelow, su potajkim ›sedmistupnicy‹. A we wotpowědnych wučbnicach hudźby so tute jako ›modi‹ wobjednawaja. Su pak hišće dalše štyrnaće stupnicow, kiž tohorunja na samsnej bazy­ eksistuja, tak mjenowane ›submodi‹, a tute sym poprawom za swój zakład wzał«, rozkładźe wón w radijowym interviewje. Wuslědk je hudźba, kiž klinči runočasnje modernje a archaisce. Wosebje skutkowna je tuta kompoziciska tech­nika w jeho koncerće za klawěr a orchester, kiž předstaji so prěni króć 1999.

Rěčna změna a rěčny konflikt w Lubinje w zažnym nowowěku

»Wuměra naša dolnoserbska rěc?« – Z tutym prašenjom zaběraše so njedawno diskusijne zarjadowanje w Choćebuzu. Bjezdwěla słuša delnjoserbšćina k akutnje wohroženym rěčam w Europje. Zakład dźensnišeje situacije su procesy rěčneje změny, kotrež maja swój započatk we wysokim srjedźowěku a kotrež móžemy žórłoweje situacije dla wosebje w nowowěku rekonstruować. Nastupajo historiske rěčne wuwiće w Delnjej Łužicy stejitej sebi we wědomostnej literaturje dwaj interpretaciskej modelej napřećo. Wosebje němscy etnografojo a historikarjo, mjez nimi Richard Andree a Rudolf Lehmann, zastupowachu w 19. a 20. lětstotku měnjenje, zo je serbstwo »w njezadźeržomnym, přirodnje, same wot so« so wotměwacym procesu z němcowstwom jako »wyše stejacej jednotu« zrostło. Tute stejišćo wotpokazowaše w 1950tych lětach so forměrowaca profesionelna serbska historiografija, předewšěm jeje protagonist Frido Mětšk. Wón zastupowaše poziciju planowaneje a wobstajneje knježerstwoweje germanizacije Serbow wosebje w Delnjej Łužicy, při čimž wosebje Delnjołužiskemu konsistorijej w Lubinje negatiwnu rólu připisowaše. Wuzběhowaše při tym wertikalnje spadowacu móc mjez němskej wyšnosću a serbskimi poddanymi, kotřiž běchu objekt a wopor germanizatoriskich zakazow rěče a druhich předpisow.

Hdyž zrozumimy woznamjenjenje a zapřijeće »powołanje« w najšěršim zmysle jako »nawuknjenu a wukonjanu dźěławosć ze zaměrom zežiwjenja«, potom wopokaza so powołanje ratarja a sko­tarja jako najstarše. Tuta dźěławosć připućowanych Słowjanow, zastupjerjow pózdnjogentilnje-zažnofeudalneje ag­rar­neje towaršnosće, tworješe zakład za eksistencu čłowjeka. Zo by so worak a rólnik, potajkim bur, pomjenował, stejachu w prasłowjanšćinje a w staroserbšćinje wjacore woznamjenjenja k dispoziciji. Najstarše z nich su wotwodźene wot prasł. *orati, ně. pflügen, z toho hs. worać, ds. woraś, pól. orać, čě. orat.1 Korjenje tutoho słowa sahaja wróćo hač do indogermanskeje zakładneje rěče před něhdźe 4000 lětami, přetož słowo ma dokładne wotpowědniki w litawšćinje árti, we łaćonšćinje arāre, w gotišćinje arjan kaž tež w druhich starych rěčach, wšitke z woznamom ›worać‹. Prasł. korjeń *or- twori zakład tajkich słowow kaž hs. starše worak a ds. wórak ›worak, rólnik‹, ds. starše worac, dźensa wóraŕ, k tomu čě. oráč a druhe. Wot samsneho korjenja wotwodźene su prasł. *órtajь a *órdlo, z toho ds. rataj ›ratar, rólnik‹, ds. a hs. radło, to je ›motykowe radło‹, ně. Hakenpflug. Na *ór- załožuja so tež hs. ratar a ds. rataŕ, ně. Landwirt. We wobłuku našeje wulkeje temy zajimuje nas wosebje wotbłyšćowanje tutych słowow w składźe mjenow. Mjeztym zo staroserbske městne mjena lědma tajke pokazki poskićeja, eksistuja mnohe swójbne mjena we Łužicy, kotrež poćahuja so na woraka a rólnika. Najhusćišo mjez nimi wustupuje Rataj, prěni raz 1533 jako Ratey, swójbne mjeno, kotrež namaka so jenož w Delnjej Łužicy. Jenož tam storčimy tež na jara rědku formu Rataŕ, 1636 Rathars Söhnlein. Po­dobne płaći za Worak ze swojimi wotwodźenjemi, 1518 Woragk. Jónkróćne je Worač, 1657 Wuraczsch z Wysokeje s. Kamjenca. Wšě mjena su historisce dokumentowane a kartěrowane.2

2. Wučerki

Zo serbske žony we 18. lětstotku jako wučerki skutkowachu, njebě scyła tak njewšědne. Znajemy z powšitkownych stawiznow přikłady, hdźež žony swojim mužam při wuwučowanju pomhachu abo po smjerći muža šulu dale wjedźechu.1 Nowe bě w Ochranowje, zo so přez dźělenje do chórow róla žony jako wučerka institucionalizowa. Hižo w Ćichońcy, hdźež so pobožni spočatnje zetkawachu, skutkowaše žona-wučerka – sotra Hubert. Bohužel nimo swójbneho mjena ničo bliže wo jeje pochadźe njewěmy. Hodźi so jeno zwěsćić, zo běžnje a jara derje němsce pisaše a přiwuznistwo w kruhach zamóžnišich Serbow měješe. Nimo wuwučowanja na němsko-serbskej šuli, kaž so tuta w žórłach mjenuje, bě sotra Hubert w Ćichońcy za nabožne wuwučowanje holcow a žonow zamołwita, měješe so tež dušepastyrsce wo nje starać a organizowaše wopytowanske dźěło na serbskich wsach. Wona wupyta a přewodźeše wopytowarki, kiž mějachu so na serbskich wsach wo žony a holcy dušepastyrsce starać. Wšelake žony w podobnej funkciji kaž sotra Hubert přewzachu tež paćersku wučbu mjez holcami a přewjedźechu přihotowansku wučbu za holcy a žony, kiž chcychu jednoće přistupić. Tole móžemy sej tež pola sotry Hubert a dalšich serbskich wučerkow, na přikład pola Marije Sauer (1715–1788) a Anny Lischke (1734–1796), derje předstajić.

Pśed 40 lětami, k 30-lětnemu dnju załoženja NDR 1979, jo pśedlažała prědna styrizwězkowa historija Serbow. Wudawaŕ jo był Institut za serbski ludospyt (Isl) w Budyšynje pód direktorstwom Pawoła Nowotnego a z lěta 1977 Měrćina Kaspera, kenž jo se 1952 Nimskej akademiji wědomnosćow (DAW, z lěta 1972 AdW-DDR) pśirědował; wót 1968 jo był njepósrědnje tamnjejšemu Centralnemu institutoju za stawizny (ZIG) pódrědowany. Stawizniski kompendium jo był »druge a doněnta wobšyrnjejše wopisowanje cełkownego wuwiśa serbskego luda«1, gaž glědamy slědk na 1884 wózjawjonu »Historiju serbskeho naroda« z pjera Michała Hórnika a Wilhelma Bogusławskego2. Mimo togo jo w lěśe 1976 z boka Isl jadnozwězkowy »Pśeglěd serbskich stawiznow« w awtorstwje Jana Šołty w nimskej, górno- a dolnoserbskej rěcy wujšeł.3 Wobej pśedewześi stej se na pś. zarědowałej resp. stej byłej wósebny pśinosk serbskich historikarjow k wósymzwězkowej »Geschichte der deutschen Arbeiterbewegung« (do 1966), »Deutsche Geschichte in drei Bänden« (do 1968) a »Grundriß der deutschen Geschichte« (1974). Mimo togo su serbske historikarje sobu źěłali na pśirucce »Die Welt der Slawen« (1970). Wšykne projekty su byli wobstatk centralnego slěźeńskego plana stawizniskeje wědomnosći NDR, tej serbskej z měrca 1964. Z tym jo była wót wšogo zachopjeńka teke ideologiska kontrola pśez wótrěd wědomnosć Centralnego komiteja SED dana. Politiske wobwliwowanje jo se pśez reformu akademije 1969 a źěłabnosć centralistiski statkujucych fachowych radow wósebnje w ramiku towarišnostnych wědomnosćow hyšći pódłymił.

Serbske Nowiny, 02.08.1919

Wot jeneho serbskeho studenta dóstachmy sćěhowacy dopis: Někotryžkuli so drje hišće na nimoměry šamały a njehań­bi­ćiwy nastawk w »Bautzener Tage­­blatt« z napismom »Barths Irrun­gen« dopomni. Pósłach do tamnych nowin sćěhowacu wotmołwu: Dokelž je nastawk »Bartowe błudźenje« we Wašich nowinach [...] po zdaću wot jeneho Serba abo tola tak zestajane, zo dyrbi sebi čitar to myslić, měnju, zo Wy měnjenja tež druhich Serbow wočisćiće. [...] Dwoje chcu jenož wuzbě­h­nyć: 1. Najwyši zaměr Barta a druhich serbskich wjednikow njeje serbski stat, ale wuchowanje serbskeho, wot nich horco lubowaneho luda před zahi­nje­njom. A tehodla so woni tak njehańbićiwje přesćěhaju. Jedyn srědk k docpěću tuteho zaměra dyrbješe być nowozałoženje serbskeho stata jako zwjazkarskeho w němskim kraju. [...] Tutón srědk dyrbjachu, dokelž so njehodźi wuwjesć, spušćić. Zmylki su so wězo činiłe. Ale němscy politikarjo, kotřiž mějachu tola tysaclětnu historisku a politisku šulu, su tajke zmylki činili, zo je so z tym twjerdźe załožena kćějaca wulkomóc do ža­łostneho bjezdna storčiła. Naš prěni serbski politikar bjez wšeje tajkeje politiskeje šule, bě­še nuzowany, tutón jedyn srědk spušćić. Měnju, zo njeje sebi tehodla tajke šamałe hanjenje zasłužił. Jedyn druhi srědk k docpěću mjenowaneho zaměra bě a hišće je, wšitke serbske krajiny w Sakskej a Pruskej do jeneho zarjadowanskeho cyłka ze serbskim [...] zarjadowanjom zjednoćić. Móžu rjec, zo je wot započatka najwjetša ličba serbskich patriotow to tak chcyła. Z wuwzaćom wězo wšoněmskich šowinistow, wot kotrychž so scyła ani próška zrozumjenja k cuzym narodam a prašenjam njemóže wotčakować [...].

Krótke stawizny serbskeje wuměłskeje hudźby

9. Ludowa hudźba jako njewučerpajomne žórło inspiracije – Detlef Kobjela

Bě to jedyn z mojich prěnich interviewowych wopytow jako hudźbny žurnalist, jako zetkach so 1998 z Detlefom Kobjelu. Mějach za jutrowny program žołmy MDR Kultur přinošk koncipować na temu »Što je serbska wuměłska hudźba?« Z měšanymi začućemi jědźech do Budyšina, wšako běch so ze serbskej hudźbu přez tačel »Ow rjana róža« drje hižo raz zetkał, tola wo materiji lědma něšto wědźach.

Wěsty strach, so z mojimi prašenjemi bla­mo­wać, so po mało wokomikach pozhubi. Šěro­włosaty muž z impozantnej brodu a swojoraznej čapku skutkowaše mjenje kaž »šěra eminenca« hač kaž dobroćiwy starohippie. Při tykancu rěčeše měrnje a přećelnje do mikrofona – a zrazom so za mnje cyły kosmos wotewri! Njeběch tola dotal ničo wo Kocoru a jeho »Počasach« abo wo Krawcowych wobdźěłanjach ludowych spěwow słyšał. K ilustraciji agěrowaše wón z tačelakom a wuzwoli přikłady, kiž mje runje tak putachu kaž to, štož powědaše. W běhu hodźiny běch so temy dótknył, kotraž mje hižo njepušći. Wo Kobjelowe swójske kompozicije a jeho rólu w serbskej kulturje so tež dla mnóstwa historiskich informacijow, kotrež mi wón sposrědkowa, hakle wjele pozdźišo zajimowach. Tola tež tale zaběra je so absolutnje wupłaćiła ...

Kaž je znate, njeby čłowjek swój zmysł za humor, žort a směch zhubić směł. Tute nastajenje k žiwjenju znajachu hižo stari Słowjenjo, a to před wjace hač tysac­ lětami. Wo tym swědči nic naposledk wěsta ličba staroserbskich městnych mjenow. Wone steja w srjedźišću sćěhowacych wujasnjenjow.

Wo zadźerženju ludźi a wo mjezsobnych poćahach we wonych dołho zašłych časach historiske kaž tež archeo­logiske a dalše žórła do dalokeje měry mjelča. Tež biskop Thietmar z Mjezy­borja (975–1018), kotremuž mamy so za mnohe zajimawe informacije wo starych Słowjanach dźakować, njerozprawja w swojej chronice ničo wo mjezy­čłowjeskich poćahach »pohanskich« Serbow abo Wendow. Eksistuje pak rjad słowjanskich městnych mjenow, kiž po­ća­huja so na psychiske kajkosće čło­­wjeka abo na jeho charakter, na jeho po­měr k susodam, k přisłušnikam druheho rodu­ abo k wobydlerjam najbli­šeje wsy. Mjenodawarjo móžachu so na swojich susodow wusmjeć, jich škrěć abo směšić, při čimž so ani před hrubym, haj samo­ ranjacym abo křiwdźacym po­mjenowanjom njebojachu. Tole stawaše so z pomocu wěsteho archaiskeho typa městnych mjenow, kotryž so w pozdźišich dobach wjace njenałožowaše. Wotpowědna mjenowa forma steješe w pluralu a zestaji so z dweju woznam nošaceju wobstatkow.