Krótke stawizny serbskeje wuměłskeje hudźby

8. Přez Bacha a Šostakowiča so z komponistom stał – Jan Pawoł Nagel

Łaz ma jako skutkowanišćo Handrija Zejlerja wulki wuznam za kulturnu identitu Serbow. Tu stwori wón wone episke basnje, kotrež wuži Kocor za swoje »Počasy«. Tutón »genius loci« drje je so tež na »jednore wobydlerstwo« wuskutkował, snano móžemy wo kulturnym »zakładnym šumjenju« rěčeć. Jan Pawoł Nagel, 1934 do Łazowskeje małoburskeje swójby rodźeny, wopokaza ródnej wsy pozdźišo sylnu referencu w swojej suiće w starym stilu z titulom »Kocoriana«.

Přez klawěr, kotryž běštaj staršej zdźědźiłoj, wotkry młody Nagel swoju powołanosć. Jeho prěni wučer na klawěrje bě Łazowski farar Vogel, pozdźišo bě to wučer Alfred Schöbitz. Ze 14 lětami zastupi Nagel do Zhorjelskeje šule za cyrkwinsku hudźbu, zdobom bě hižo z kantorom we Łazu. 1950 wotewrě tam na pišćelach Serbski ewangelski cyrkwinski dźeń. Zahoritosć za J. S. Bacha, kotruž drje tehdy kóždy młody cyrkwinski hudźbnik začuwaše, dowjedźe jeho w samsnym lěće do Lipska na wulki Bachowy swjedźeń składnostnje 200. posmjertnin. Tam zetka komponista Dmitrija Šostakowiča, štož bě jemu skónčnje rozsudny nastork a pohon, komponowanje studować. Na Němskej akademiji wuměłstwa w Berlinje bě mišterski šuler pola Rudolfa Wagnera-Regenyja. Wot 1964 skutkowaše dwě lěće jako chórowy direktor SLA; po tym dźěłaše jako swobodny komponist.

Wo duchowno-religioznej kulturje Serbow w prěnich lětstotkach po zasydlenju njewěmy skoro ničo. Tež stawizniske žórła po frankowskim zdobyću njewob­sahuja nimale žane informacije wo ludowej wěrje, wo nabožnych předstawach a nałožkach, wo »pohanskich« bohach, wyšich bytosćach a kultowych jednanjach Milčanow a Łužičanow. Porno tomu rozprawjeja srjedźowěkowscy historikarjo Adam z Bremena, Helmold z Bosauwa, danski chronist Saxo Grammaticus a druzy, zo česćowachu sej po­łob­­scy a baltiscy Słowjenjo, Obodrića, Lutykojo, Wilčenjo a Pomoranojo kaž tež Słowjenjo při delnjej Sprjewi a Haboli w swjatnicach a swjatych hajach swojich přibohow. Woni přeradźeja nam tež mjena jich bójstwow, mjez nimi Svarožic, Triglav, Svantevit a dalše. Biskop Thietmar Mjezyborski pisa, zo bě­štej žórło a jězor pola Hłomača (Lommatzsch) srjedźišćo kultiskich česćowanjow. By cyle prawdźe njepodobne było, bychu-li Łužiscy Serbja nastupajo dokřesćanske nabožne předstawy a »pohanski« kult tuž wuwzaće tworili. Wědomostny zakład pak pobrachuje my­ti­skim­ předstawam a legendam wo bójskim swěće Serbow, kaž su so wone wot kónca 17. lětstotka sem wot bratrow Frenclow a druhich daloko šěrili, tež wo »bójskimaj horomaj« Čornobóh a Běłobóh.  

Trochu hinaši wid na zrodźenje serbskeho nowinarstwa

Wo nastaću a rozwiću serbskeho narodneho hibanja nimamy dotal stawiznisku knihu. Poćahi mjez hłownymi akterami bychu w njej wažnu rólu hrali. Handrij Zejler (1804–1872) a Jan Pětr Jordan (1818–1891) přisłuše­štaj rozdźělnymaj generacijomaj. Wo­be­ju wjaza kopa samsnych předewzaćow – načasna serbska gramatika, hornjoserbsko-němski słownik, zběranje ludowych pěsni, wudaće antologije »Serbskich basnjow« a cyle bjezposrědnje załoženje serbskeho nowinarstwa.

Awtor stawiznow serbskeho nowinarstwa Walter Rauch bě přeswědčeny, zo sakske zarjady tajke załoženje nje­ha­ćachu, ale zo falowachu prosće serbscy iniciatorojo. Přiznawa wšak, zo měješe Budyska krajna direkcija k tomu stajnje wobmyslenja. Lokalni němscy nakładnicy zaso widźachu w nastaću serbskich periodikow konkurencu za swoje němske žurnale a na př. wudaću serbskeje protyki lětdźesatki dołho zadźěwachu. Situacija po 1836 bě přez to přihódniša, zo zasydlištaj so w Budyšinje młodaj cuzaj­ předewzaćelej – Friedrich August Reichel z Lubija a Gustav Adolf Schlüssel z Lipska, kotryž tradicisku Wellerec kniharnju přewza.

Dominowacej wosobinje prěnjeho młodoserbskeho hibanja

»Sym hižom někotre měsacy zaso w mojej lubej Łužicy, ale zwěsćuju ... zo so přeco hišće njemóžach cyle zhrabać z radostneho překwapjenja wo nowym, młódnym duchu, kotryž je wšitkich mojich serbskich bratrow zahorił ... a kotryž runje tam najkrasnišo so pokazuje, hdźež prjedy cyle hinaše zaměry knježachu ... Zetkaštaj-li so tu ... dwaj abo wjac Serbow, rěčachu cyle wěsće němsce ... Nětkole widźiš črjódy tajkich młodych ludźi po budyšinskich hasach ćahać, a dźiwaš so, kak to wjesele ... so bjesaduja w swojej maćernej rěči a spěwaja žortne kuski ... abo wyskace studentske spěwy wo radostnej młodosći ...«

Jako čitach tutón přinošk Jana Pětra Jor­da­na w Praskim časopisu Ost und West z lěta 1841 (serbski přełožk w ČMS 1924, str. 57) prěni raz, mějach zaćišć, zo rozprawja tu nazhonity a zdźěłany starši nowinar wo Serbach a jich po­ło­ženju, a to w cyle načasnym žurnali­stiskim stilu. Hakle jako wěnowach so w poslednimaj lětomaj intensiwnje stawiznam Smolerjowych »Pěsničkow«, bu mi wědome, zo běštaj Smoler a Jordan samsna generacija, Jordan samo dwě lě­će­­ młódši. Lědma so dotal wobkedźbuje, zo zeznaštaj so wobaj hižo na Budyskim gymnaziju. Zastupištaj 1830 drje do samsneje rjadownje a wuknještaj lěto zhromadnje. Smoler je zapisany w aprylu pod čisłom 10 – jako pochad je po­daty Łaz a »Vater Schullehrer das(elbst) 4 Cl(asse) oberst(e) Abth(eilung)«.1 Jan Pětr Jordan sćěhuje w juniju pod čisłom 25, z přispomnjenjom: »aus Zischkowitz ... Vater Bauer daselbst 4 Cl ist ka­tholisch.« 13lětny Jordan poda so po lěće nazymu 1831 do Prahi.2

Serbske Nowiny, 14.06.1919:

Knjez Bart z Parisa piše: Kaž z powěsćow, kiž su tudy dóšłe, wuchadźa, připisuja mi němske nowiny rozrěčenje z jenym redaktorom francoskeje nowiny »Le Matin«. [...] Sym hižo te­hdy wuběrkej do Budyšina rozpisał, kak wěc so ma. Wjele wěcow we tym nastawku běchu mi scyła njeznate. Wo druhich powěsćach, kiž so tam nadeńdu, njech sebi nichtón njemysli, zo su potajnstwo. Wšě jendźelske a francoske nowiny přinjesu wšědnje nadrobne powěsće wo němskim brónjenju. Woćišćuja tajne wukazy, podawaja ličby němskich železniskich wozow a ličby wo fabrikaciji němskich brónidłow a mjena fabrikow, hdźež so to stawa. Kak chce to hinak być?! Štož našu Łužicu nastupa, Němcy měsacy pospochi škrěča. Čechojo so do Łu­žicy nawala. Tola Němcy su hoto­wi, jich hódnje powitać a mjezy zakitaja. A w Čechach sebi ani nazdala na to njepo­mysla, do Łužicy z nasylnosću ani jeneho muža pósłać. Ale dźiwać so njetrjebaja, zo přez tajku rjejeńcu kedźbliwje sčinjeny susod počina za tym kopać, štož tajka rjejeńca poprawom na sebi ma. [...] Njejsu runje­won Wšoněmcy cyłu Europu přetworili do wulkeho krwawnišća a dymnišća? Nětko moralnje, hospodarsce a wojersce dokładnje poraženi honja wbohi lud do noweho hubjenstwa, do noweho krejrozleća. [...] Su da ludźo we Němcach wowrótnili? Njeje da dosć na zapušćenych stronach Pólskeje, Francoskeje a Belgiskeje? Dyrbi da so hišće cyła srjedźna Eu­ropa přewobroćić do zapušćenja a dymnišća? [...] Kak dołho budźe hišće trać, hač so Europa rozswětli a so dorozumi na nowym křesćanskim zakładźe wujednanja a dorozumjenja? Na kóždy pad pak je són wšoněmskich błaznikow a jich njewólnych trabantow dočakał suroweho wotućenja.

Krótke stawizny serbskeje wuměłskeje hudźby

7. Ludowy ton trjechił – Jan Bulank

Atribut »ludowy« ma w scenje »wysokeje kultury« skerje negatiwny přisłód. Hač do 1980tych lět wšak bě pozitiwnje konotěrowane, jeli so kom­ponist jako »ludowy« wobhladowaše. To mjenujcy rěkaše, zo bě wón kmany, »ludowy ton« trjechić. A tón je něšto za koncertne žurle a kulturne domy.

Jan Bulank je tajki w dobrym zmysle »ludowy« komponist. Bě žiwy w tradiciji serbskeho ludoweho spěwa a dawaše tutu tradiciju na najžiwiše wašnje dale, z tym zo pisaše hudźbu, kotraž tutu tradiciju wožiwi a ju tež »modernizowaše«.

Jako dojědźech sej 1985 krótko do matury prěni króć do NDR, wudach swoje pjenjezy z nanućeneje změny za tačele. Tak přińdźech tež k swojej prěnjej tačeli ze serbskej hudźbu. Tačel »Och, rjana róža« Statneho ansambla za serbsku ludowu kulturu wotewrě mi nowy zwukowy swět. Přetož słowjanska »ludowa« hudźba za kon­cert­nu žurlu bě mi lědma znata, wothladajo wot Dvo­řakowych »Słowjanskich rejow« abo wot wěstych pasažow w Smetanowej »Předatej nje­wjesće«. Dźěl spěwnych sadźbow a rejow bě wot Bulanka w »ludowym tonje« nowy skomponowany a měješe na mnje jako njenazhoniteho, ale tež­ bjezpředsudkoweho słucharja enormny wuskutk. Ha­kle lěta pozdźišo sym zhonił, zo bě hudźba pola Serbow samsny wulki wuskutk wuwabiła ...

Teologiske ideje oratorija – 2. dźěl

Ps 137, 1–4

Při babylonskich rěkach sedźimy a płakamy, hdyž my na Cion spominamy. Naše harfy powěsnjemy na wjerby teho samsneho kraja. Přetož tu kazaju nam spěwać ći, kotřiž nas jatych maja: »Spěwajće nam něšto wot Cionskeho kěrluša!« Kak bychmy móhli spěwać Knjezowy kěrluš we cuzym kraju?

Druhi dźěl oratorija započina so z tekstom, kotryž pochadźa z Ps 137. W nim powěda so wo přebywanju wuzwoleneho ludu w Babylonskim wuhnanstwje. Jedna so potajkim wo čas mjez 597 – tehdy mjenujcy započa so prěnje z dohromady třoch wuhnanstwow Židow – hač do 539, jako dowoli jim persiski kral Kyrus II. Wulki nawrót do ródneho kraja. Citowany tekst předstaja zrudnu situaciju wuhnancow. Woni sedźa a płakaja a su jeći. Nuzuja jich, zo bychu narodne a nabožne kěrluše spěwali. Woni pak to wotpokazaja.1 To je bibliska perspektiwa wuhnanstwa, kotraž akcentuje předewšěm teologiske ideje. Z tutoho wida bě situacija wuhnancow woprawdźe katastrofalna: Woni běchu w cuzym kraju, jich stat zhubi politisku njewotwisnosć, měšćanska murja Jerusalema bu zničena a Jerusalemski templ ležeše w rozpadankach. To bě zdobom wulka teologiska kriza: Wuzwoleny lud bě wójnu přěhrał. To rěkaše, zo je jich Bóh Jahwe słaby, babylonski přibóh Marduk pak sylny. Jeho lud bě dźě dobył. Z archeologiskeje perspektiwy pak situacija wuzwoleneho ludu tak bjezwuhladna njebě. Z namakanych tekstow wuchadźa, zo su so Israelića w Babylonje poměrnje derje zažiwili. Woni bydlachu předewšěm we hłownym měsće a wokolinje, mějachu swoje dźěłowe městna a załožowachu firmy a samo banki. Tohodla njejsu so wšitcy do domizny wróćili, jako su jim to dowolili. Tak nasta jedna z najwažnišich židowskich diasporow. Jedyn z najwjetšich přinoškow tuteje k wuwiću judaizma je Babylonski talmud kaž tež institucija Synagogi.2

Motiwy na jutrownych jejkach a na dalšich objektach ludoweho­ wuměłstwa

Wone su wšudźe: so wospjetowace geometriske mustry abo floralne wudebjenja na starych domach, meblach, sudobjach a dźěłowych gratach, na serbskej narodnej drasće a jutrownych jejkach. Druhdy wuhladaš tež ptački abo jelenje. Ludowe wuměłstwo je indiwiduelne a regionalne, a tola wužiwa mustry, kiž su po wšej Europje a tež dale rozšěrjene. Štož je za jednoho připad abo ryzy estetika, wuchadźejo z materiala, techniki a słoda, w tym widźi druhi system so wospjetowacych mustrow z něhdy jasnym woznamom a funkciju. Smy wobdaći wot archaiskich symbolow, kiž jenož wjac čitać njemóžemy?

Hižo dołho do nastaća swójbnych mjenow začuwachu ludźo potrjebu, při­słušnosć k swójbje, k rodej abo pochad wot swójbneho nana rěčnje zwuraznić. Tole móžeše so w času do zawjedźenja dwumjenowosće, hdyž přidruži so lěpšeho rozeznawanja dla k předmjenu druhe mjeno najprjedy w městach z rosćacym wobydlerstwom, jenož z pomocu předmjena samoho stać. Při tym nałožowachu so sćěhowace metody:

1. Wospjetne pomjenowanje. Nowonarodźene dźěćo dósta mjeno nana, druhdy tež dźěda. Tak pomjenowa Korla­ Wulki (747–814), kiž bě swoje mjeno wot swojeho dźěda Karla Mar­tella dóstał, najstaršeho syna tohorunja Karl/Korla. Samsne postupowanje móžemy pola słowjanskich wjerchow na Rujanach wobkedźbować. Na Jaromara I. († 1217) sćěhuje Wizlaw I. († 1255), po nim přińdu Jaromar II. († 1260), Wizlaw II. († 1302), Wizlaw III. († 1325) a jeho młódši bratr Jaromar († wokoło 1294).

2. Hižo z najzažnišich časow wu­žiwachu so pola Germanow, Słowja­now a druhich indogermanskich ludow dwudźělne połne mjena, tak w pra­słowjanšćinje Miroslavъ, z mirъ ›měr‹ a slava ›sława‹. K woznamjenjenju pochada móžeše so nowonarodźenemu połne mjeno z mjenowym dźělom nana dać abo jeho z krótkej formu z tajkeho mjena pomjenować. Konkretne přikłady ze słowjanšćiny hodźa so za to jenož sćežka podać, za to pak přikłady z bytostnje zašo traděrowaneje germanšćiny. Tak zapisuja žórła w Starobayerskej lěta 752 jednoho Adalperhta ze swojim synom Chuniperhtom, z -perht (tule w hornjoněmskim pisanju za -bert) ze starowysokoněmskeho beraht ›błyšćate‹.

Serbske Nowiny, 03.05.1919

(Hicku z jastwa pušćili.) Wósom njedźel su knjeza Hicku [...] w jastwje zawrjeneho dźerželi. Wón bě tam ćežko na wutrobu schorił. Druheho jateho bychu při tajkich wobstejnosćach z jatby pušćili, tola z Hicku njemějachu žaneje smilnosće. Wón dyrbješe dale w jastwowym powětře, ducha a ćěło ćěsnjacym, wostać. A čehodla? Dokelž bě wón někotre cyle njewinowate pisma [...] přez mjezy spytał donjesć. [...] Knjezej Bartej su, prjedy hač je wo pas prosył, zrozumić dali, zo žaneho njedóstanje, a kurěra Hicku su, hdyž je bjez pasa mjezu překročić chcył, přim­nyli a do jastwa ćisli. Přećiwo tutemu njepřećelskemu zadźerženju k narodnemu serbskemu hibanju wo statnu samostatnosć je zańdźenu njedźelu serbski lud w zjawnej zhromadźiznje tu w Radworju raznje protestował. Dźeń pozdźišo su Hicce skónčnje swobodu dali. Tola nic tuteho protesta dla. Přičiny su cyle hinaše. Při přepytanju wobydlenjow wjednikow serbskeho hibanja a při přesłyšenju swědkow njejsu žaneho wob­ćežowaceho materiala nadešli, na kotrehož podłožku móhli wobskoržbu dla krajneje přerady natwarić. [...]

Bart a Brühl, serbskaj zastupjerjej na měrowej konferency, staj slědowace rozjasnjenje němskim nowinam z Parisa připósłałoj: Runje su tu powěsće dóšłe, zo je tuchwilne sakske knježerstwo woblěhnjenski staw, na Saksku połoženy, jako witanu přičinu wužił, zo by přećiwo našim měrnym prócowanjam z nasylnosćemi postupowało [...]. Jeli zo by so za wěrne dopokazało, štož powěsće praja, zo je sebi sakske knježerstwo wotmysliło, wjednikow hibanja [...] zajeć, budźemy my přećiwo temu na kóždym nam přichadźnym městnje pomoc pytać. Mój z tutym zjawnje prajimoj, zo njejsmój do wukraja ćekłoj, ale zo tu w Parisu pře­bywamoj, zo bychmy interesy našeho luda na měrowej konferency zastupowałoj. [...]

Krótke stawizny serbskeje wuměłskeje hudźby

6. »Serbski Bartók« a prěni intendant Serbskeho ludoweho ansambla – Jurij Winar

Štóž chcył dušu jednoho naroda dodnić, tón dyrbi­ jeho ludowe spěwy a reje znać a přeslědźić. Po tutej maksimje jednaše madźarski komponist Béla Bartók. Wón pućowaše po juhowuchodnej Europje a nazběra při tym přez 10.000 spěwow.

Jurij Winar, 1909 w Radworju rodźeny, studowaše po maturje pedagogiku, ludowědu a hudźbu w Drježdźanach. Po tym – w času přewzaća mocy přez Hitlera – skutkowaše jako wučer a hudźbny direktor Zwjazka serbskich spěwanskich towarstwow. Móžemy za to měć, zo je wón hromadźenske a slědźenske skutkowanje Belé Bartóka na polu ludoweho spěwa sćěhował a – wotpowědujo časej dale bóle tajnje – w podobnej misiji we Łužicy po puću był.

Potłóčowanje serbskeho luda docpě za čas na­cio­nalsocialistizma swój wjeršk. Hudźbna kultura naroda hrožeše so dospołnje zhubić, powědaše Jurij Winar 1985 w rozhłosu NDR. Hižo w meji 1945 organizowaše wón prěni serbski koncert po wójnje. Na nim wustupištej mjez druhim chór Meja kaž tež chór sowjetskich oficěrow. »W tym tehdy hišće jara skóncowanym měšćanskim dźiwadle Budyšina. Škleńcy woknow šćerkotachu – a wětřik duješe ze wšěch róžkow a durjow. Ale móžachmy, bjez toho zo nas z jewišća wuhnachu – štož bě so w nacistiskim času často stało – swo­bodnje spěwać. Rjenje, wótře a jasnje, tak kaž to po tych dwanaće lětach hišće móžachmy.«

Něgajšne funkcije, zawiny zachadanja a pśikłady něntejšnych kontekstow wustupowanja

Narodna drastwa wulicujo wó swójom nosarju – cłowjeku z wěstymi ekonomiskimi móžnosćami, socialneju poziciju a zacuśim estetiki, wó cłowjeku, kótaryž jo był źěl we wšakich nastupanjach wjelerakego zgromaźeństwa. Njedejali pak zabyś, až jo była tradicionalna narodna drastwa praktiski wužywana, a dla togo jo musała byś wužytna, jo była pśedewšym woblekanje, nic kostim. Jo spokojła wšak pótrjebu, abo samo notnosć, se z kupku identificěrowaś a jo wuzwignuła zwězanosć cłowjeka z lokalnym zgromaźeństwom, ale rownocasnje jo była na wěsty part awtoprezentacija, wašnja zwuraznjenja bogatstwa, ekonomiskeje njewótwisnosći, socialneje pozicije, proce wó estetiku, sprocniwosći, kradosćiwosći, šykownosći. Narodnu drastwu su mody wobliwowali, lěcrownož su faze mody, wósebnje we wejsnej kulturje, něga radnje dlej trali nježli źinsa. Zawěsće su to ekonomiske wobstojnosći zawinowali, ale teke konserwatizm wejsanarjow.1 Rownocasnje jo narodna drastwa nosaŕ materielneje kultury, wón statkujo naměsće, wót prědnego póglědnjenja. Woblekanje wótcerjujo granice.2 Su to granice na dwójaki part. Na woblekanju su spóznali, chto jo swój a chto cuzy a teke z kótareje wokoliny kraja jo pśišeł. Drugi part su za cłowjeske woko njewidne, ale w mentaliśe wejsanarjow pśibytne granice, kótarež su byli źěl njematerielneje kultury našych prědownikow. Na tom městnje góźe se pomjeniś někotare pśikłady, kenž pśedstajaju, kak jo we wejsnej towarišnosći narodna drastwa cłowjeka wopisowała: Jo na jogo zamóžeństwo, familijowy staw, starstwo, pówołanje, regionalnu, etnisku a narodnu pśisłušnosć pokazowała, jo měła funkcije we wěrje a magiji, to groni, jo definěrowała pśi familijowych a cerkwinych tradicijach a w socialnem wejsnem žywjenju wugbanu rolu jadnotliwca, a drastwa jo měła teke wěste detaile, kótarež su cłowjeka pśed škódnymi statkami demonow, pśed złymi luźimi abo chórosćami šćitali, na pś. cerwjene parlickowe rjeśazki, casy jo to był symbol wugbanego pówołanja, na pś. pastyŕske pase pla wójcarjow.

Korla Awgust Kocor komponowaše wšelakore hudźbne twórby. Jedna z nich je oratorij »Israelowa zrudoba a tróšt«, kiž nasta w lěće 18611. W nim so jedna wo někotre podawki ze sta­wiznow wuzwoleneho ludu a jeho tekst so zepěra nimale dospołnje na perikopach Swjateho pisma, kotrež su z wěstym teologiskim wotpohladom zestajene. Wo kajke podawizny dźe a kajke teologiske ideje so tule zwuraznja? Na tutej prašeni ma wotmołwić předležacy nastawk. W prěnim dźělu póńdźe wo historiske fakty, na kotrež so oratorij poćahuje a w druhim spytamy wuslědźić w nim zapřijate teologiske ideje.

Stawizniski pozadk oratorija

Oratorij »Israelowa zrudoba a tróšt« wobsteji z třoch dźělow, kotrež poća­huja so na bibliske stawizny wuzwole­neho ludu. Prěni dźěl wěšći Israelej nje­zbožo – jeho hrěcha a njeposłušnosće dla. Druhi dźěl wopisuje njezbožo same a třeći dźěl předstaja sluby Bože na lěpše časy. Wo kotre bibliske stawizny wu­zwoleneho ludu so tu jedna? Poprawom wo te, kotrež wothrawachu so w 6. lětstotku do našeho ličenja časa. W lěće 605 do Chr. wotmě so bitwa pola města Karkemiša, ležaceho w bliskosći rěki Eufrata. Egyptowčenjo wojowachu přećiwo Babylonjanam. Tehdom běštej to dwě najsylnišej mócnarstwje swěta. Kóž­­de z njeju chcyše dominować, wo­sebje w Lewanće, potajkim tež na teri­toriju, kiž słušeše k Israelej (2 Kral 23, 31–35). Naspomnjenu bitwu přěhra Egyp­tow­ska a Lewanta přeńdźe pod knjejstwo Babylonskeje. Za wuzwoleny lud to rěkaše, zo dyrbješe wotnětka wyso­ke dawki płaćić. Dołhož to činješe, knježeštej měr a pokoj. Hdyž pak to wot­pokazo­waše, nastawachu hnydom pro­blemy. Babylonske wójsko interweněrowaše a nuzowaše k »porjadej«. W padźe wu­zwoleneho ludu sta so to samo trójce: 597, 587 a 582. Po tutych zachadźenjach njezhubi Israel jeno swoje slěbro a złoto, ale tež swojich staćanow. Po přikładźe Asyriskeje Babylonska ludźi jenož njemorješe, ale ćěrješe tež wěsty dźěl do wuhnanstwa. To potrjechi wosebje rjemjeslnikow a elitu ludu. W kraju wo­sta­chu jeno rólnicy, kotřiž dyr­bjachu wěsty podźěl swojich płodow okupantej wo­tedawać (2 Kral 24, 1 – 25, 30). W babylonskim wuhnanstwje přebywachu Židźa hač do lěta 539, doniž njepřemó persiski kral Kyrus II. Wulki (539–530) Babylonske mócnarstwo. Wón da Israelej swobodu, tak zo móžeše wróćo do swojeho kraja ćahnyć a tam Jerusalemski templ zaso natwarić, kotryž běchu Babylonjenjo zničili. Templ so něhdźe w lěće 516 woswjeći. Čas persi­ske­ho knjejstwa bě čas wulkeje nabož­neje, nic pak politiskeje swobody (Esra 1, 1–4; 3, 1–4, 5; 5, 1–6, 22). Tutu mějachu Israe­lića hakle srjedź druheho lětstot­ka do našeho ličenja časa (1 a 2 Makk)2. Prěni dźěl Kocoroweho oratorija poćahuje so na podawki wot bitwy pola Karkemiša do wuhnaća israelskeho ludu do Babylonskeje. Druhi dźěl oratorija wobsa­huje dobu Babylonskeho wuhnanstwa hač k ediktej krala Kyrusa II. Wulkeho, kiž zmóžni israelskemu ludej nawrót do domizny. A třeći dźěl jedna runje w času wróćenja z Babylonskeho eksila do slubjeneho kraja.

Zo běchu do kónčinow mjez Łobjom a Solawu w mjeńšich a wjetšich sku­pinach připućowani Słowjenjo towaršnostnje organizowani a zo stejachu na jich čole wjednicy, tole wuchadźa hižo z jich prěnjeho naspomnjenja w Fredegarii Chronicon k lětu 631/632. Na wotpowědnym městnje zhonimy wo wěstym Dervanus dux gente Surbiorum, wo Derwanje, wjerchu z kmjena Serbow. W naslědnych lětstotkach rozprawjeja žórła přeco zaso wo duces ›wjerchach‹, reges kralach‹, primores ›nadobnych‹, seniores ›staršich‹, milites ›wojakach‹ a dalšich dostojnikach Słowjanow, z kotrychž stupichu mnozy, dalo­kož njeběchu w bojach z frankskimi dobywarjemi padnyli, po christianizowanju do němskich słužbow.1 We łaćonšćinje spisane chroniki, ludowe tafle, anale, pozdźišo wopisma a druhe pisomne žórła zdźěleja nam tež mjena serbskich wjednikow: 805 Semil rex Dalemincorum, 806 Miliduoch dux Sclavorum, 955 Cuchavicus senior a wjele dalšich. Zawěsće eksistowachu za tutych zastupjerjow wodźaceje woršty, wotpowědujo jich poziciji w systemje mocy a jich róli w towaršnosći, přisłušace słowjanske pomjenowanja. Tute njezawostajachu w žórłach žane slědy, dadźa pak so z pomocu serbskich wosobowych mjenow z pozdźišich lětstotkow wotkryć. Dokelž nałožowachu Słowjenjo hač do 10. lětstotka hišće pózdnjoprasłowjanske dialekty, kotrež přeńdźechu potom do staroserbšćiny, hodźa so za wotpowědne słowa, socialnoekonomiske a politisko-institucionelne terminusy, prasłowjanske formy rekonstruować.