Swój menetekel som dožywił w Halle nad Solawu 9. oktobera 2019. Jaden pšawicaŕski złosnik jo wopytał masowe mordaŕstwo na Žydach, z tym, až jo se kśěł zadobyś do synagogi města na nejwušem žydojskem swěźenju. Ako njejo se to raźiło, jo wusmjerśił dwě njewobźělonej wósobje. Nimska politika jo to wótbyła ako statk jadnotliwego błudnego. Tomu tak njejo było.

Masaker, kenž jo wugbała teroristiska kupka Hamas w Israelu w oktobru 2023, jo źinsa pśisamem wótzabyty. Město togo se pyrje stare antižydojske klišeje. Něga jo se groniło, až Žydy kóńcuju kśesćijańske źiśi za ritualne zaměry, źinsa se groni, až Žydy daju wugłodnuś źiśam w pasmje Gaza abo zastśělaju njewinowatych ciwilistow, aby mógali sebje pśiswójś jich domownju.

Zapšawym jo ceło banalne: Israel ma kužde pšawo, pśeśiwo teroroju se woboraś, kužde pšawo, swójich wuwlaconych staśanow wulichowaś a kužde pšawo, pśichodnym napadam zadoraś. Cionizm groni pśipóznaś, až Israel ma pšawo na eksistencu a móžo w lichośe a w měrje ze swójimi susedami žywy byś.

Jo wjelika gluka, až w 40ych lětach njejsu měli daniž live tikery daniž TikTok. Cogodla? Skerjej nacije by marskali napady aliěrowanych ako mórźenje luda a swětowa zjawnosć by góniła na měr ze Tśeśim rajchom. Měr pó 2. swětowej wójnje pak jo akle pśišeł, ako nacistiska Nimska jo była póbita. Swět njoco wiźeś, co Hamas co dojśpiś. To njejo stat Palestinarjow, ale znicenje Israela­. Hamas jo zwólny, woprowaś dwa miliona Palestinarjow. Ja njok Netanjahua wuwinowaś. Wjele zmólkow jo se jomu raźiło, ako prědne, wójnu zawcasa zakóńcyś. Ale kritikarje Israela se wopěraju wiźeś wěrnego zawinowarja.

Hdy je was posledni raz něšto prawje putało?

Wopytach před něšto tydźenjemi hóstne předstajenje Nederlands Dans Theater & Complicité w Berlinje: Figures in Extinction zaběra so ze změnu klimy a towaršnosće w třoch dźělach. Choreografka Crystal Pite a dźiwadnik Simon McBurney staj so wjacore lěta z wšelakimi aspektami zaběrałoj a je za jewišćo zhusćiłoj.

Hižo prěni wobraz mje emocionalnje jimaše: W srjedźišću prózdneho jewišća čapa rejowar. Při ramjenjach přičinjenej stej rohaj, někak połdra metrow dołhej. Pomału započnje so ćěło pohibować a sformuje wšelakore zwěrjata: Jónu stanje so z bodźakomaj elefanta, jónu nastanje gacela, dalši króć zběha so z křidłomaj kaž ptak. Dźěćacy hłós zaklinči: »Što to je? – Nětko je preč. – Přińdźe zaso?« Prěni kruch wěnuje so na jadriwe wašnje krasnosći našeje přirody – a zdobom wutupjenju rostlinow a zwěrjatow. Cunje, hdys a hdys tež z pomocu komiki, putaja rejowarki a rejowarjo ensembla hosći, ani jednoho mylenja w publikumje njeje. Kak so krasnosć w brutaliće wotbłyšćuje je lědma k wutraću. Prašam so, kak mam po 25 mjeńšinach dalšej kruchaj recipować. Sym nětko hižo połnje wobdarjena, po wobsahu a wot indiwiduelneje sprawnosće napřećo ćělnosći jako zakład wšeho byća.

Japoštoł Pawoł pisa Galatam:

»Do swobody je nas Chrystus

wuswobodźił. Stejće tuž mužnje

a njedajće so znowa do kwakle

wotročstwa zapřahnyć« (Gal. 5,1).

Pawoł bě so přećiwo druhim japoštołam přesadźił, kotrež chcychu młodu křesćansku wosadu do wotročstwa wjac hač 600 židowskich předpisow nuzować. Tute slubjenje swobody bě najskerje jedna z přičin, zo so w njewólniskim a potłóčowacym Romskim imperiju křesćanstwo přesadźi a zo bu wone 300 lět pozdźišo pod kejžorom Konstantinom statna nabožina.

Ale hižo Pawoł postara so wosobinsce wo to, zo wozjewichu na koncilu lěta 325 dogmy. Do tutych dyrbjachu wšitcy křesćenjo wěrić. Jich bu stajnje wjac, předpisow pak tež. A tak začuće njeswobody přiběraše. Tomu spyta so lěta 1517 Martin Luther ze swojimi tezami wobarać.

Ale tež po reformaciji bě duchowna a towaršnostna swoboda wobmjezowana. Luther bě k wjercham wućeknył, zo by swoju reformaciju před so pozběhowacymi burami a před katolskim kejžorom wuchował.

Nowy pospyt, sej swobodu wudobyć, bě Francoska rewolucija pod hesłom »Swoboda, runosć, bratrowstwo«. Ale tež tutón wulki pospyt je »Swjata alianca« kejžorow a kralow po­tłóčowała. A tež rewolucije 19. lětstotka wjedźechu jenož zdźěla k wjac swobodźe. Tehdy wožiwi so ideja, kotraž bě hižo w starej Grjekskej wažnu rólu hrała a kotraž bě wusko ze swobodu zwjazana: demokratija. Rewolucionarojo wojowachu wo prawo luda na sobupostajowanje: wo parlamenty, zastupnistwo cyłeho­ ludu a přećiwo aristokratiji.

Spočatk septembra dožiwimy dalši wulki wjeršk tu w Serbach: pasionske hry w Chrósćicach. Lětsa njebudu jenož hosćo z našich susodnych wsow abo ze srjedźneje a Delnjeje Łužicy přitomni – ně, tutón raz přijědu 80 delegacijow ze šěsnaće europskich krajow, zo bychu sej našu serbsku pasionsku hru wobhladali. Na předstajenje pod hołym njebjom na jewišću farskeje łuki přizamknu kongres wo stawiznach a woznamje tajkich, wot lajkow předstajenych pasionskich hrow.

Wobhladaš-li sej přeprošenski widejo, kotryž je studijo LUCIJA zestajało, widźiš nimo wurězkow nabožnych wjerškow w Chrósćicach tež prócu dołheho přihota. A tola móža lětuše pasionske hry wjace być, hač wuznaće k wěrje:

Nic jenož na nabožnym polu, ale tež hladajo na rěč, wuměłstwo a narod stejimy my Serbja tónkróć w srjedźišću, na kotrež hosćo z europskich krajow hladaja. Přiwzaće do zjednoćenstwa Europassion w lěće 2017 a lětuše hry kaž tež kongres we Łužicy, je měznik a kročel k mjezynarodnym připóznaću ale tež akceptancy Serbow. Spočatk septembra steji nimo hłowneje pasionskeje hry mjenujcy tež serbska rěč w fokusu. Hra, kotruž dźiwadźelnicy serbsce předstaja a kotruž simultanje do němčiny a jendźelšćiny přełoža, pokaza, zo ma serbska rěč domiznu. A to tu pola nas w Hornjej, srjedźnej a Delnjej Łužicy.

Na zahajenskim wječoru Kamjenskeho jubilejneho swjedźenja pjatk, dnja 15. meje, wotmě so wotewrjenje wosebiteje wustajeńcy »Aberglaube und Magie« Zapadnołužiskeho muzeja w Kamjencu.

Na zarjadowanskim wječoru poda měšćanosta Roland Dantz w postrownym słowje krótki dohlad do inicialneho dźěla załoženja wustajeńcy. Na nim stej so mjez druhim Kulturny rum a Serbski institut wobdźěliłoj. Wobsahowy zastup poda knjeni dr. Hozyna. Jedna centralna mysl za přistup k temje je, zo so to, štož so po zwučenym kategoriskim wašnju myslenja jako přiwěrkojtosć rozumi, wot časoweho a situatiwneho zaramikowanja wotwisuje, zdźěla tež z perspektiwy mocy. W srjedźowěku posudźowaše cyrkej formy ludoweje nabožnosće zdźěla jako přiwěrkojte. Po reformaciji płaćachu pola lutherskich duchownych katolske wašnja a jednanja jako přiwěrkojte abo njesprawne. Z moderneje perspektiwy pak su jednotliwe stejišća z doby rozswětlerstwa hižo zaso skoro absurdne.

Wustajeńca »Christina Grecojc – poezija pśirody« nam pokažo inspirěrujucu symbiozu dweju kulturowu

Z Chóśebuza. Aktualna wósebna wustajeńca w chóśebuskem Serbskem muzeju wulicujo tšojenje jatšownych jajow a hyšći wjele wěcej ako to. Což how se wulicujo, jo wósebne tšojenje zwězanos-ćow. Symbolowa rěc na tradicionelnych serbskich jatšownych jajach stupa do dialoga z awstralskimi dot-paintingami, kótarež wopśimjeju rowno tak bogatu a spóźiwabnje pódobnu symbolowu rěc – tak my nadejźomy uniwersalnu, cłowjesku rěc. Wuměłcowka, kótarejž mamy za to se źěkowaś, až nam na jadnoraznu wašnju zmóžnijo, taku wušej 15.000 kilomejtarjow pśesegajucu rezonancu dožywiś, jo Christina Grecojc (Grätz). Jeje wustajeńca, ako jo se 21. měrca wótwóriła, ma titel »Christina Grecojc – poezija pśirody«.

»Pśez wuměłstwo a specielnje pśez symbole móžomy se uniwerselnje dorozměś. A to mam za pśeliš wjelicne«, groni Christina Grecojc. To jo wopšawdu fasciněrujuce, se tak pšawje do togo zamysliś. A teke Gabriele Grubowa, wjednica fachowego wobłuka za kulturu w chóśebuskem měsćańskem zastojnstwje, kótaraž jo lawdaciju k wernisažy źaržała, jo toś ten aspekt uniwersalneje symboliskeje rěcy wósebnje wuzwignuła, rozwijajuca mysli wokoło dypka ako kóńc a zachopjeńk. »Něco wugótowaś z dypkami a smužkami jo źěl nejstaršych wuměłstwow. Jo spóźiwabne, až take małe znamješko jo taki mócny wugótowański srědk!« Pśeto akle we wězbje, gromaźe z wjele drugimi strukturnymi źělkami dostanjo jadnučki dypk abo smužka zmysł – gaž jo źěl wěstego mustra.

Bolosće. Zwotkel wone přińdu a kak na nas skutkuja? Bolosće, hač emocionalneho abo ćělneho razu, agěruja kaž haćidło, kotrež wotběhi ćěła wobćežuje.

Nazhonjenja nas wuča, zo je ból mjez druhim tež mócna pokazka něčeho, štož mamy w swójskim žiwjenju změnić, snadź samo znowa zrjadować. Druhdy horjo nastawa, hdyž něchtó abo něšto naše hranicy překročuje. Sy telko spóžrěła, tola mócne začuća njejsu wupuć z twojeho ćěła namakali. Abo sy so snadź přežadała, dokelž sy přewjele naraz chcyła. Abo sy cyle jednorje wot swójskeho puća wotbočiła. Zamołwitosć, so luboznje wo sebje a wo swójsku strowotu starać, njeje jara popularna. Hišće mjenje, sebi čas za to zaplanować.

We wuznamnym němskim časopisu »Publik-Forum – kritisch, christlich, un-abhängig«, namakaš w najnowšim wudaću wulki nastawk wo burskich wójnach w Němskej před 500 lětami. Wězo je tam rěč wo wulkich zběžkach burow, kotrež so najprjedy w Šwabskej wotměwachu. Tam běše so, kaž wopisa tehdomniši chronist Johannes Kessler, pječa 30 000 burow zhromadźiło. Mjezy nadpismo wobšěrneho nastawka rěka »Prěnja němska rewolucija« a na prěnimaj stronomaj je pod nadpismom wulki dwustronski pisany wobraz jako wurězk hoberskeje mólby. Ju je NDR-ski moler Werner Tübke w Panorama-muzeju w Bad Frankenhausenje zhotowił.

A wězo dopomnich so na wučbu stawiznow na Serbskej wyšej šuli, hdźež běchmy wo burskich zběžkach w Serbach rěčeli. Ale mamy mjez tym »Sorbisches Kulturlexikon« a tež tam je wobšěrny nastawk wo burskich zběžkach pola nas a hišće dalši wosebity: wo roboćanstwje. Wón započina so z definiciju burskich zběžkow: »Jedna so wo najkonsekwentniše wašnje spjećowanja burskeho wobydlerstwa přećiwo roboćanstwu a druhim formam socialneho a ekonomiskeho potłóčowanja.« Dale je rěč wo tym, kak wuklukowanje burow přiběraše, kotřiž běchu dźědźičneho poddanstwa dla kruće na swoju pódu wjazani. Prěni mjenowany zběžk w Serbach bě tež hižo před 500 lětami, mjenujcy lěta 1525.

Benedikt Dyrlich, wulkomišter serbskeje literatury, je ze swojimi ›Dozynkami‹, skutkownu sumu mjezyzynkow mócneho hłosa prezentował. Twórba je kónc lěta 2024 wušła a zjima wurazy z wida wuměłstwa. Wone pokazuja z předležaceje přitomnosće na hinaši přichod.

Najzažniši tekst wobswětluje na stronach 136 do 138 »Dźiwadło w pólskej stolicy« w lěće 1974, a najpózdniši tekst z lěta 2024 na stronach 218 do 226 »zatrašenja tež w serbskim kraju«. Benedikt Dyrlich raznje spóznaje, kak strašnje so politiska kultura tuchwilu wot prawicarskeho ekstremizma nadpaduje. Zmužitosć demokratkow a demokratow, »nowe ideje a kritiku na wěstych skostnjenych strukturach zwuraznić«, je znamjo, kotrež zbudźa nadźiju. Połsta lět do toho wotkrywa Benedikt Dyrlich w dramje »Kartei« Tadeusza Rózewicza, kak je »to realistiske … zdobom wuraz poetiskeho«. Po tym zhladuješ hinak a dospołnje wotućeny na aktualne podawki.

»Gromaźe njejsy sam« jo moto Witaj-festiwala kóńc julija w Miłoćicach, kótaryž sam sobu organizěrujom. Moto stoj za mnjo prototypiski za wuznam a wuwiśe subkulturnych serbskich festiwalow ako Meta Solis, SubSorb a Witaj-festiwal. Stoj za žywjeńske wjasele, zgromadnosć, zwězane seśi a praksisowe zgromadnosći.

Wuznaśe a familiarna slězyna wšak móžotej jědro togo serbskego byś, ale mimo zajma, mimo zagóritosći zgubijotej swój wóznam. Teke swójska identita musy se pśecej zasej wobnowjaś a reproducěrowaś. Ze žywjeńskim wjaselim – z perspektiwy prědneje wósoby – ga raźijo se nejspódobnjej.

Wot zašłeje hłowneje zhromadźizny 9. měrca 2024 zetka so předsydstwo regularnje pjeć króć. Planowane zetkanje w Delnjej Łužicy w nowembru zašłeho lěta dyrbjachmy terminowych ćežow dla do nalěća přesunyć.

Aktualnje mamy 105 čłonow. Wot zašłeje hłowneje zhromadźizny sem zemrěchu třo čłonojo, jedyn čłon starobnych přičin dla wustupi, třo přistupichu.

Sponsoram Maćicy Serbskeje kaž tež wšitkim darićelam darneho abonementa Rozhlada so wutrobnje dźakujemy.

Dźěłowe ćežišća 2024/2025

Předźěłanje wustawkow

Po wólbach w zašłym lěće zrjadowachmy najprjedy wšitke z nimi zwisowace prawniske naležnosće a koncentrowachmy so po tym na předźěłanje wustawkow. W prěnim kroku zaběraše so z nowym naćiskom mjeńša skupina, kotrejž přisłušeštaj nimo předsydki Cordula Ratajczakowa a Robert Lorenc. Po tym wuradźowachmy w cyłym předsydstwje wo změnach. Naćisk dachmy nazymu 2024 wot financneho zarjada a hamtskeho sudnistwa pruwować. Namjet za nowu wersiju towarstwowych wustawkow dóstachu čłonojo z přeprošenjom.

Krótkobiografije Maćicarjow

Dale smy naćisnyli přehlad za krótkobiografije našich čłonow. Na hłow­nej zhromadźiznje Maśicy Serbskeje w Choćebuzu loni w aprylu namjetowaše čłonka, zo móhli čłonow wo podaće najwažnišich biografiskich datow inkl. powołanskeho a čestnohamtskeho skutkowanja prosyć. W zašłych lětach smy mjenujcy husćišo zwěsćili, zo je druhdy jara ćežko, na přikład za kulojte narodniny abo nekrologi, zakładne informacije wo skutkowanju našich čłonow wuslědźić. Tohodla prosymy z dźensnišim dnjom wšitkich našich čłonow wo dobrowólne přidźěło, to rěka wo wupjelnjenje »formulara za podaće krótkobiografije«. Podłožki budu jenož za předsydstwo digitalnje přistupne; paralelnje k tomu chowamy wućišće w Maćičnym archiwje.

Mója susedna Łakoma

Łakoma jo městno, źoź som se wjele razow wuchójźowała, dokulaž bydlim w bliskosći. To jo za mnjo kaž zaguslowane městno-njeměstno, dokulaž stoj tam jano hyšći jadnučki dom. W lěśu šćipam sebje mimoducy rada do guby słodki sad z něgajšnych łakomskich gumnow na kšomje teje dla wugloweje jamy zniconeje dolnoserbskeje jsy. Dwanastk njezagroźonych, zawóstajonych sadowych bomow mjazy pśepołožoneju rěku Góramśicu a brjogom Liškojskego­ jazora (oficialnje mě jo Chóśebuski pódzajtšny jazor) ga njama južo wót wjele lět žednogo wobsejźarja wěcej a wobraźujo šćodrje mimochójźecym pěškarjam wišnje, kšuški a jabłuka.

We Łakomej som se prědny raz pśechójźowała ze źiśecym wózykom, ako jo se mój syn w lěśe 2020 naroźił. Něga rědna serbska wjas zwězujo za mnjo bogatstwo tudejšeje natury a kultury z bólosću, zgubjoneju domownju a dekulturalizěrowanim. Gaž som casy zamyslona ducy w snadnem zawóstanku Łakomeje, rozmyslujom wó jeje něgajšnych serbskich wobydlarjach, kenž su za swój cas sajźali sadowe bomy pśi swójich domach. Burskich dwórow wšak južo wjele lět tam žednych wěcej njejo. Zawóstajone bomy se snaź teke zminu, gaž budu se how pśi Liškojskem jazorje twariś hotele a gósćeńce a gaž pśidu turisty a trjebaju parkowańske městna. Z łakomskim jabłukom abo kšušku w ruce som se pómysliła na wejsanaŕki, kótarež su te sadowe bomy kubłali w naźeji na słodke płody za sebje abo pózdźej za źiśi a ziśiźiśi. Ale mimo jich winy jo pśišło hynacej. Som sebje wěsta, až se jim styska za zgubjoneju domownju.

Dnja 7. junija 1980, poswjećichu na Fulkec hórce w Chrósćicach – poprawom běše to něhdy Adamec ležownosć a nic Fulkec – dalši wójnski pomnik. Jón su weteranojo 9. pólskeje diwizije* pěškow* k spominanju na swojich towaršow, kotřiž přisadźichu w poslednich aprylskich dnjach před 80 lětami we wokolinje Kukowa swoje žiwjenje, postajili. Do kamjenja zadypany datum ›28. apryl 1945‹ je dźeń, na kotrymž tehdyša tragedija pólskich wojakow z kapitulaciju w Kukowje kónči.

Předstawizna

Wot srjedź měrca 1945 steješe 1. ukra-inska fronta pod nawodom ruskeho generala Iwana Konjewa w zakitowanskej poziciji na wuchodnym brjoze Nysy a přihotowaše so na ›Berlinsku operaciju‹ – a zdobyće Berlina. W aprylu přizamkny so nowa nastajena 2. pólska armeja pod pólskim generalom Karolom Świerczewskim do tuteje formacije.

11. apryla přepoda Konjew swojim bojowym wotdźělam tajne nadawki z direktiwy 00211/op, podpisaneje wot Stalina. Po tym dyrbjachu wotdźěle praweho křidła fronty z ruma Triebel (pólsce Trzebiel) swój nadběh do směra Grodka a Belziga (juhozapadnje Podstupima) zahajić.

Tutón nadběh měješe koncentraciju němskich jednotkow w rumje Choćebuza a južnje Berlina rozbić. Po tym dyrbjachu so sowjetske wójska dale do směra Beelitza a Wittenberga předrěć. Stalin namołwješe při tym ke chwatkej, přetož boješe so, zo ameriske jednotki před sowjetskimi Łobjo docpěja.

Nalětne słyńco swěśi pśez woknyško do śamneje, burskeje kuchnje. Spódobna wóń warjecego kafeja a sušonych twarožkow napołnijo śpu. Stara žeńska z jasnym woblicom stupijo do jśpy a stajijo kanku mloka na drjewjane blido. »Měj źěk, oma«, gronim jej a pśileju se šlucašk do kafeja. »Pśiź jan cesćej woglědat ku mnjo, ty ga cełon tšochtaś pó tom swěśe«, groni wóna a scynijo mě kusk śopłego twarožkowego mazańca na talarik.

Wóna dłujko wěcej njelabujo, ta Ana Hasackowa, roźona Šywalnikojc z Dešna, mójog stareg nana mama. Ale tak někak ja sebje prědkstajiju, kak by to było, gaby směł ju hyšći raz zmakaś. Wóna jo až do smjerśi chójźiła burska. Nimske pówědaś njejo jej zewšym lažko pśišło. Ja som ju w mójom myslenju wuzwignuł k serbskej ikonje, rownož njejsom ju žednje póznał. Ja póžedam weto cesto za tym, aby mej mógałej hyšći se za blido sednuś a se na serbske wulicowaś. Ja by ju wupšašał k tomu serbskemu w našej familiji. Ale z tym zrownju se pšašam, co wóna by se mysliła wót našeje źinsajšneje rěcy. Gaby ju pšosył: »Stara mama, móžoš mě něco ze serbskeje biblije pśedcytaś?«, wóna njeby mě tak kradu rozměła.

Wóno lažy na jadnom słowje, ako jo na prědne póglědnjenje bejnje njewósebne. Nowym pówědarjam serbskeje rěcy jo wóno derje znate ze serbskeje wucby, w bibliji pak njejo namakanjeju. To grono jo wót togo »pśedcytanja«.