Jako publikacija Šleskeho instituta w Opolu wuńdźe loni kniha wo žiwjenju a skutkowanju serbsko-pólskeho archeologa Wójćecha Kóčki (1911–1965). Jeje awtor je w Serbach derje a zdawna znaty historikar Piotr Pałys (*1961), profesor a wotrjadnik za stawizny w mjenowanym statnym slědźenišću. Na zakładźe wobšěrnych rešeršow je wón nětko w nakładźe 150 eksemplarow nimale dospołnu zběrku dokumentow wozjewił, kotraž hłuboki angažement we Wownjowje narodźeneho slědźerja a jeho »rólu při wuhotowanju pólsko-serbskich kontaktow w prěnich pjeć lětach po Druhej swětowej wójnje« (s. 7) nazornje wobswětla. Zastupny dźěl − něhdźe třećina 143stronskeho wudaća − wobsahuje chronologiske předstajenje aktiwitow Kóčki jako narodny prócowar w krótkej dobje do załoženja NDR.

Piotr Pałys, Wojciech Kóčka w serbołużyckim ruchu narodowym (1945–1950), 143 s., ISBN 978-83-7126-346-0, 19 ZlJadro knižki tworja 52 pólsko- a serbskorěčnych dokumentow ze sydom archiwow w Pólskej a we Łužicy (wosebje ze Serbskeho kulturneho archiwa) kaž tež bohata korespondenca z wosobinskeho zawostajenstwa pra- a zažnostawiznarja, kotryž wuwučowaše pozdźišo jako nimorjadny profesor we Wrócławju a w Poznanju. Z tutych prěni raz přistupnych žórłow wujewi so překwapjaca panorama tehdomnišich politiskich a wědomostnych pospytow a přesłapjenjow po woběmaj stronomaj Nysy, předewšěm mjez pólskimi ministerstwami a wjednistwom Domowiny wokoło Pawoła Neda, Pawoła Nowotneho a Jana Šołty. Knihu wotzamknjetej bibliografija fachowych dźěłow Kóčki a historiskich studijow wo nim, kiž wuńdźechu w Pólskej a Němskej hač do přitomnosće, kaž tež indeks wulkeje ličby naspomnjenych geografiskich a wosobowych mjenow.

DIETRICH ŠOŁTA

▶ Festiwal šesćiměstow

Na 3. hudźbnym festiwalu »Přińć a woteńć«, pod patronatom sakskeje ministerki za kulturu a turizm Barbary Klepsch (CDU) organizowaneho wot spěchowanskeho towarstwa samsneho mjena, wustupichu z młodźinskim wokalnym ansamblom Studnja, swingband Kula Bula a wirtuozku na tereminje Carolinu Eyckec tež serbscy wuměłcy. Nimo toho postarachu so wot 10. do 22. awgusta w Budyšinje, Kamjencu, Zhorjelcu, Žitawje a Lubiju kaž tež w Hrodźišću, Rychbachu, Wósporku a Warnoćicach mjez druhim Kai Schumacher, duwo OMG Schubert, Konstantin Dupelius, Jerzy Owczarc, Luise Enzian a skupina Tango Misterio wo najwšelakoriše zynki wot eksperimentelneje elektroniki přez folkloru hač k rejowanskej hudźbje. Dalše programowe dypki běchu na přikład reje, performance, »muzikaliski rozmołwny salon« a čitanje ze znatym čěskim spisowaćelom Jaroslavom Rudišom. Njewěsteje situacije w zwisku z koronapandemiju dla běchu zarjadowarjo paralelnje planowali, tak zo mějachu zajimcy prěni raz składnosć, festiwal z pomocu livestreama sćěhować.

▶ Prapremjerje w Podstupimje

Braniborske towarstwo Nowa hudźba je wot 20. do 24. awgusta jubilejny 20. swjedźeń »Intersonancy« wuhotowało. W kulturnym domje «Sans titre» kaž tež pod hołym njebjom po zwukowej čarje w Podstupimskim nutřkownym měsće prezentowachu mjezynarodni komponisća swoje najnowše twórby. Mjez druhim zaklinčachu tež prapremjerje Jana Cyža a Sebastiana Elikowskeho-Winklera kaž tež rědko hraty kruch Ulricha Pogody. Nimo koncertow – jedyn z wjerškow bě naročna rekapitulacija sławneho rumo-akustiskeho eksperimenta Alvina Luciera »I am sitting in a room« – wopřijimaše festiwalowy program diskusije, stawizniski sympozij kaž tež wuměłske dźěłarnički, kotrychž wuslědki chcedźa we wobłuku lětušeje »Choćebuskeje hudźbneje nazymy« předstajić.

Sakske ministerstwo za kulturu a turizm je štwórty raz Myto Zejlerja spožčiło. Z 5 000 eurami dotěrowane wuznamjenjenje při­zna lětsa publicistce, muzikologowce a cyrkwinskej hudźbnicy Chrysće Meškankowej.

»Je mi wulka česć a zdobom radosć, zo spožča mi ze stron Swobodneho stata Sakskeje Myto Zejlerja 2020 za mój angažement na polu serbskeje rěče. Myto nima hišće dołhu tradiciju. Sakske knježerstwo z tajkim počesćenjom signalizuje, zo wobhladuje serbski lud jako awtochtony narod z prawom na runoprawosć. Skutkowanje serbskeje ciwilneje towaršnosće njepřewostaja swobodny stat tuž samoběhej, ale je spěchuje a samo hódnoći.

Widźu so dźensa tu jako zastupjerka mnohich aktiwnych w zašłosći, w dźensnišej demokratiskej dobje a zdobom jako impuls dawaca přichodnym generacijam. To rěka: dźěłać za towaršnosć tam, hdźež je trjeba a dołhož mocy dosahaja; wědomje a sebjewědomje prócu nałožić na dobro serbskeho ludu. A dokelž wučinja našu identitu po mojim měnjenju w prěnim rjedźe rěč, ma kóždy z nas swoje činić, zo ju přikładnje nałožuje a njeskomoli.

Handrij Zejler, po kotrymž bu tele myto sakskeho ministerstwa za kulturu pomjenowane, je swój čas jasnje spóznał, zo ma so serbska rěč jako srědk komunikacije dale rozwiwać. Wón sta so w dobje narodneho wozrodźenja ze załožerjom serbskeje literarneje rěče. Jeho tekst serbskeje narodneje hymny njejsu ženje změnić trjebali, a wón hodźi so z prawom jako bjezčasny wobhladować. Jeho poezija wuprudźa wonu lubosć k serbskej rěči, kotrejež nałožowanje ma so wot małosće zwučować a njesmě so tež po tym zanjechać.

Lětsa 15. septembra bě tomu 20 lět, zo zemrě w Praze horliwy a jara aktiwny přećel Serbow Bohumil Malotín. Zeznach jeho w lěće 1958 w Praze. Studowach tehdy na filologiskej fakulće Karloweje uniwersity, jako wón wo mni zhoni. Bórze smój so spřećeliłoj. Jeho zajimowaše wšo we Łužicy. Wosebje horliwje lubowaše Delnju Łužicu, delnjoserbski narod a jeho rěč. Tutu rěč sam nawukny. Zawěsće pohonjowachu k tomu tež styki z fararjom Herbertom Nowakom a jeho dźěćimi, kotrež přebywachu husćišo pola njeho na Nerudowej w Praze. Bohumil Malotín njewotpokaza ženje Serba, kotryž w Praze nóclěh pytaše, hačrunjež měješe na Małej Stronje jenož małe bydlenčko pod třěchu. Naju přećelstwo so ani po studiju slawistiki w Praze njepřetorhny. Často sym jeho z mandźelskej do Łužicy přeprosył. Tu zeznajomi so tež z druhimi Serbami kaž z Jurjom Młynkom, Janom Rawpom, Janom Pawołom Nagelom a dalšimi w Delnjej Łužicy.

Jako horliwy přećel Serbow hromadźeše wšo, štož ze serbskej rěču zwisowaše. Tak móžeše hač do lěta 2000 někak 1.170 serbsce spisanych eksemplarow knižkow, brošurkow a dokumentow ze swojeho zawostajenstwa měšćanskemu muzejej w Čěskej Lípje přewostajić, wšako běše tuta institucija po přewróće jeho najwažniše skutkowanišćo. Tak je tójšto skupinow Serbow, dźěći z prózdninskich lěhwow w Kytlicach, wučerske kolektiwy abo kulturne skupiny po Praze přewodźał a jim rozkładował a pokazał historisce sławne Praske pomniki a městna. Je so nimale na wšěch zarjadowanjach Towaršnosće přećelow Serbow we hłownym měsće wobdźělił. W 1990tych lětach dopisowaše tež pilnje do »Čěsko-lužického věstnika«, wosebje wo Delnjej Łužicy.

Maćica Serbska dyrbješe koronapandemije dla swoju za 21. měrca 2020 planowanu hłownu a wólbnu zhromadźiznu krótkodobnje wotprajić. Předwidźane je, ju sobotu, 26. septembra 2020, ze skrótšenym programom nachwatać. Předsydstwo je rozsudźiło, zo matej so jenož rozprawa předsydy a financna rozprawa na zhromadźiznje čitać. Rozprawy sekcijow wozjewja so tohodla lětsa wuwzaćnje w Rozhledźe.

Rozpšawa Maśice Serbskeje

29.5.2019 jo se wótměła głowna zgromaźina Maśice Serbskeje w Serbskem domje w Chóśebuzu. Pśednosował jo René Šusteŕ k temje »Kóńc brunice we Łužycy – aktualne tšojenja a perspektiwa«. Pó žywej a teke mjazy Serbami kontrowersnej dis­kusiji su se dalšne pśedewześa tematizěrowali, ako na pś. wobnowjenje rowa dolnoserbskego literata a ceptarja Frycha Rochy. Cesne zarědowanje na poł­dnjowem kjarchobje jo było 30. septembra 2019 w zagronito­sći pomnikoweje kupki pśi mě­sće Chóśebuz. Maćica Serbska jo to financielnje pódpěrała.

Někotare z našych cłonkow su pomagali pśi knigłowem projekśe k žywjenju a statko­wanju něgajšnego ceptarja Kita Šwjele. Chronikaŕ w Skjarbošcu (Schorbus) a cłonk tamnjejšego domowniskego towaristwa, kněz Dietmar Schulze, jo woluminozne knigły 27. februara 2020 w Serbskem domje w měsće prezentěrował. Wón jo teke wjeliki późěl na tom měł, až jo se stela za něgajšnego redaktora »Bramborskego Serbskego Casnika« a serbskego kantora w tej jsy nastajił. Teke how su cłonki Maśice pśi spisanju dolnoserbskego teksta wobradowali.

Skóro (8. septembra) móžo prof. dr. sc. phil. Dietrich Scholze-Šołta, wót septembra 1992 do janua­ra 2016 dłujkolětny direktor Serbskego instituta, swěśiś swój 70. narodny źeń. Z toś tym ju­bilejom glěda wón rowno­cas­nje slědk na pśisamem pěś lět na wuměńku. W tom casu jo lite­rarny wědomnostnik, pśestajaŕ a lektor dalej kradu aktiwny był na swójom fachowem pólu.

1950 w Budyšynje naroźony Dietrich Scholze njepóchada ze serbskeje familije a jo pó abiturje nejpjerwjej pśełožowanje (Sprachmittler Polnisch/Russisch) w Barlinju studěrował. Pó rěcywědnem a polonistiskem diplomowem źěle jo se wósebnje z pólskeju literaturu zaběrał. Na toś tom pólu, lěcrownož něnt ze stawizniskim wusměrjenim, jo nastała jogo disertacija (1980). Teke z habilitaciju w lěśe 1988 jo wóstał tomu śěžyšćoju zwěrny: »Polnische Dramatik im 20 Jahrhundert: Traditionen – Poetiken – Wirkung« (wěcej k tomu gl. Franz Schön: Dietrich Scholze-Šołta zum 65. Geburtstag, w: Lětopis 62 (2015) 2, b. 163– 166).

Za dłujkolětnu polonistisku źěłabnosć jo D. Šołta 1999 wusoke statne cesćenje, ryśaŕsku kśicu Zasłužbowego rěda Pólskeje republiki, dostał.

Serbskej rěcy a tematice jo Dietrich Scholze-Šołta se pśiwobrośił wót 1980tych lět. Južo 1986 jo chopił statkowaś ako redaktor sorabistiskego casopisa Lětopisa (tegdy za rěd D: Kultura a wuměłstwo). Pózdźej – wót drugego zešywka 1993 až do 2015 – jo był jogo šefredaktor. W tom lětźasetku jo załožył swój pśiběrajucy sorabistiski profil. Toś jo se mógał 1991 wuspěšnje procowaś wó pśistajenje w nowem (k prědnemu septembroju nowo załožonem) Serbskem instituśe, pópšawem ako wjednik tegdejšego wótźělenja »Kulturne a socialne stawizy«, ale skóńcnje ned teke ako institutny direktor. 1997 su jogo dodatnje za honorarowego profesora za sorabistiku na Lipšćańskej uniwersiśe pówołali.

Alfons Wićaz, diplomowy slawist a žurnalist, kulturnik-organizator a iniciator wjesneho a profesionalneho kulturneho žiwjenja je pjatk, 24. julija, swoje 75. narodniny woswjećił.

Wot 1964 hač do 1969 studowaše w Lipsku slawistiku, angažujo so hižo jako student za serbsku kulturu. Foto z Noweje doby w mojej ruce pokazuje jeho jako dirigenta studentskeho chora. Žadyn dźiw, Alfons Wićaz běše wšak wot 1956 štyri lěta spěwar pola kapałnikow w Drježdźanach, Jurij Winar bě so wo to postarał. Dokelž njebě w Drježdźanach serbšćinu wuknyć móhł, jeho do Choćebuza na tamnišu Serbsku rozšěrjenu wyšu šulu pósłachu. Spěwaše smjerć rady dale, ale započa jako šulerski korespondent Noweho Casnika tež pisać a załoži měsačnu stronu »Ze SRWŠ Chóśebuz«. Z jednej nohu bě so do nowinarstwa zwažił.

Čłowjek móhł sej myslić, njeznajo tehdyše tež w Serbach rozšěrjene politiske wašnička, zo nadeńdźe z tajkim pozadkom po Lipšćanskim studiju lochce dźěłowe městno we Łužicy. Hdy njeby Alfons Alfons był, da haj, ale wón so rady ze słowom a dušu do naležnosćow tykaše, kotrež so mnohim njelubjachu. A byrnjež corpus delicti jeno trochu selena serbska spěwana kołbasa była, něhdy indic žiweho kritiskeho studentstwa. Pokuta za tajke njesłyšane lózystwo dyrbi być, sej zastojnicy w Budyšinje prajachu. Alfons wosta poł lěta bjez přistajenja, z lubej nuzu w piwarni dźěłajo abo jako korektor w serbskej ćišćerni teksty korigujo.