»Gromaźe njejsy sam« jo moto Witaj-festiwala kóńc julija w Miłoćicach, kótaryž sam sobu organizěrujom. Moto stoj za mnjo prototypiski za wuznam a wuwiśe subkulturnych serbskich festiwalow ako Meta Solis, SubSorb a Witaj-festiwal. Stoj za žywjeńske wjasele, zgromadnosć, zwězane seśi a praksisowe zgromadnosći.

Wuznaśe a familiarna slězyna wšak móžotej jědro togo serbskego byś, ale mimo zajma, mimo zagóritosći zgubijotej swój wóznam. Teke swójska identita musy se pśecej zasej wobnowjaś a reproducěrowaś. Ze žywjeńskim wjaselim – z perspektiwy prědneje wósoby – ga raźijo se nejspódobnjej.

Wot zašłeje hłowneje zhromadźizny 9. měrca 2024 zetka so předsydstwo regularnje pjeć króć. Planowane zetkanje w Delnjej Łužicy w nowembru zašłeho lěta dyrbjachmy terminowych ćežow dla do nalěća přesunyć.

Aktualnje mamy 105 čłonow. Wot zašłeje hłowneje zhromadźizny sem zemrěchu třo čłonojo, jedyn čłon starobnych přičin dla wustupi, třo přistupichu.

Sponsoram Maćicy Serbskeje kaž tež wšitkim darićelam darneho abonementa Rozhlada so wutrobnje dźakujemy.

Dźěłowe ćežišća 2024/2025

Předźěłanje wustawkow

Po wólbach w zašłym lěće zrjadowachmy najprjedy wšitke z nimi zwisowace prawniske naležnosće a koncentrowachmy so po tym na předźěłanje wustawkow. W prěnim kroku zaběraše so z nowym naćiskom mjeńša skupina, kotrejž přisłušeštaj nimo předsydki Cordula Ratajczakowa a Robert Lorenc. Po tym wuradźowachmy w cyłym předsydstwje wo změnach. Naćisk dachmy nazymu 2024 wot financneho zarjada a hamtskeho sudnistwa pruwować. Namjet za nowu wersiju towarstwowych wustawkow dóstachu čłonojo z přeprošenjom.

Krótkobiografije Maćicarjow

Dale smy naćisnyli přehlad za krótkobiografije našich čłonow. Na hłow­nej zhromadźiznje Maśicy Serbskeje w Choćebuzu loni w aprylu namjetowaše čłonka, zo móhli čłonow wo podaće najwažnišich biografiskich datow inkl. powołanskeho a čestnohamtskeho skutkowanja prosyć. W zašłych lětach smy mjenujcy husćišo zwěsćili, zo je druhdy jara ćežko, na přikład za kulojte narodniny abo nekrologi, zakładne informacije wo skutkowanju našich čłonow wuslědźić. Tohodla prosymy z dźensnišim dnjom wšitkich našich čłonow wo dobrowólne přidźěło, to rěka wo wupjelnjenje »formulara za podaće krótkobiografije«. Podłožki budu jenož za předsydstwo digitalnje přistupne; paralelnje k tomu chowamy wućišće w Maćičnym archiwje.

Dnja 7. junija 1980, poswjećichu na Fulkec hórce w Chrósćicach – poprawom běše to něhdy Adamec ležownosć a nic Fulkec – dalši wójnski pomnik. Jón su weteranojo 9. pólskeje diwizije* pěškow* k spominanju na swojich towaršow, kotřiž přisadźichu w poslednich aprylskich dnjach před 80 lětami we wokolinje Kukowa swoje žiwjenje, postajili. Do kamjenja zadypany datum ›28. apryl 1945‹ je dźeń, na kotrymž tehdyša tragedija pólskich wojakow z kapitulaciju w Kukowje kónči.

Předstawizna

Wot srjedź měrca 1945 steješe 1. ukra-inska fronta pod nawodom ruskeho generala Iwana Konjewa w zakitowanskej poziciji na wuchodnym brjoze Nysy a přihotowaše so na ›Berlinsku operaciju‹ – a zdobyće Berlina. W aprylu přizamkny so nowa nastajena 2. pólska armeja pod pólskim generalom Karolom Świerczewskim do tuteje formacije.

11. apryla přepoda Konjew swojim bojowym wotdźělam tajne nadawki z direktiwy 00211/op, podpisaneje wot Stalina. Po tym dyrbjachu wotdźěle praweho křidła fronty z ruma Triebel (pólsce Trzebiel) swój nadběh do směra Grodka a Belziga (juhozapadnje Podstupima) zahajić.

Tutón nadběh měješe koncentraciju němskich jednotkow w rumje Choćebuza a južnje Berlina rozbić. Po tym dyrbjachu so sowjetske wójska dale do směra Beelitza a Wittenberga předrěć. Stalin namołwješe při tym ke chwatkej, přetož boješe so, zo ameriske jednotki před sowjetskimi Łobjo docpěja.

Nalětne słyńco swěśi pśez woknyško do śamneje, burskeje kuchnje. Spódobna wóń warjecego kafeja a sušonych twarožkow napołnijo śpu. Stara žeńska z jasnym woblicom stupijo do jśpy a stajijo kanku mloka na drjewjane blido. »Měj źěk, oma«, gronim jej a pśileju se šlucašk do kafeja. »Pśiź jan cesćej woglědat ku mnjo, ty ga cełon tšochtaś pó tom swěśe«, groni wóna a scynijo mě kusk śopłego twarožkowego mazańca na talarik.

Wóna dłujko wěcej njelabujo, ta Ana Hasackowa, roźona Šywalnikojc z Dešna, mójog stareg nana mama. Ale tak někak ja sebje prědkstajiju, kak by to było, gaby směł ju hyšći raz zmakaś. Wóna jo až do smjerśi chójźiła burska. Nimske pówědaś njejo jej zewšym lažko pśišło. Ja som ju w mójom myslenju wuzwignuł k serbskej ikonje, rownož njejsom ju žednje póznał. Ja póžedam weto cesto za tym, aby mej mógałej hyšći se za blido sednuś a se na serbske wulicowaś. Ja by ju wupšašał k tomu serbskemu w našej familiji. Ale z tym zrownju se pšašam, co wóna by se mysliła wót našeje źinsajšneje rěcy. Gaby ju pšosył: »Stara mama, móžoš mě něco ze serbskeje biblije pśedcytaś?«, wóna njeby mě tak kradu rozměła.

Wóno lažy na jadnom słowje, ako jo na prědne póglědnjenje bejnje njewósebne. Nowym pówědarjam serbskeje rěcy jo wóno derje znate ze serbskeje wucby, w bibliji pak njejo namakanjeju. To grono jo wót togo »pśedcytanja«.

Žołmy waleja so na přibrjóh, mórski powětr wuswobodźi mi hłowu. Hladam do módreje daliny a dopominam so na to, štož sym zašłe měsacy na swojim pućowanju po Europje dožiwiła.

Korjenje hłubšo do mojeje identity sahaja, hač běše mi to scyła wědome. Kaž mnozy Serbja so tež zwonka Łužicy jako Serbowka pokazuju a ćim bóle so wjeselu, hdyž so za mój pochad zajimuja. K domiznje njesłuša jenož wšo to, štož znajemy – kaž naše tradicije, wokolina abo rěč. To, štož woprawdźe našu identitu wučinja, smy my a ći, kotřiž běchu před nami a kotřiž po nami přińdu. Myslu sej, zo za kóždeho rěču, kotryž dale preč bydli, zo nas přeco něšto na domiznu wjaza. Samo jeli to nochcemy, tomu zadźěwać njemóžemy. Začuće je w nami žiwe. Ale druhdy nuzuje nas to do kolen, hdyž bywamy dorosćeni: Dokelž spóznajemy, zo nas kóždy jednotliwc po swojim wašnju reprezentuje. Je wšak mnoho ludźi, kotřiž ženje ze serbskich duri njestupi a tuž njewidźi, zo kóždy čłowjek samsnu rěč rěči – a z tym njeměnju serbšćinu. Ze zamknjenymi durjemi zakazaš sej swět.

Južo dlej se w krejzu mójich znatych pśecej zasej wóspjetujo jadna tema: Naše serbske tradicije a kak my je źinsa woplěwamy. Lěc musymy je tak wobchowaś, ako wóni su raz byli? Abo lěc móžomy wótwórjone byś je wobnowiś?

Z lěta 2021 chóśebuski Kolektiw Wakuum zarědujo wšake ewenty pó cełej Łužycy. Su to swěźenje, koncerty, wustajeńce abo pśed krotkim teke jadno źiwadłowe graśe. Ja sama som cłonk teje kupki a musym groniś, z Kolektiwom som něco namakała, což do togo jo mě w žywjenju felowało.

Wótrosła som ja najsy, w Dešnje. Doma smy poł na serbske se rozgranjali, stara mama jo serbska była a wót něgajšnych casow wulicowała, ja som na dolnoserbskem gymnaziumje była. Pózdźej som do młoźiny pśišła, zapusty a kokoty sobu swěśiła. Za mnjo pak akle Kolektiw Wakuum jo wótwórił rum za žywu serbsku kulturu, z kótarejuž som mógła se identificěrowaś.

Gaž pśemyslijom wó wuměłstwje, su z tym pśecej teke mysli wó rědnosći zwězane. Pla Oscara Wilda som cytała, až pópšawne pótajmstwo žywjenja jo pytanje za rědnosću. Źo ju namakajomy?

Potencielnje wšuźi, gaž jano to zacuśe za to mamy. »Teke, chtož drogujo pó cełem swěśe, aby to rědne pytał, jo jano namakajo, gaž jo we sebje samem nosy.« (Ralph Waldo Emerson) A pśi pytanju za tym rědnym móžomy se ga teke rěcam pśiwobrośiś. Rěcy su taki esencielny źěl našogo žywjenja, a weto njejo zmysłowy pśistup k rěcy kradu zwucony. Za mnjo lažy taki pśistup blisko, pśeto ako synestetikaŕka awtomatiski dožywijom rěcy z »dodatnymi« barwojtymi zaśišćami.

Rědnosć rěcy jo pak tema za kuždego, tek nic jano za spisowaśela, kótaregož žycenje abo nadawk jo, rědnosć rěcy wułušćiś. J. R. R. Tolkien a druge su se samo rěcy wumyslili, tak až toś te kumštne rěcy maju namdušu status wuměłskeje twóŕby. Až wobsejźijo kužda pśirodna rěc estetiske kwality, pokažo južo fakt, až dajo w kuždej rěcy formy wuměłskego wobchadanja z nimi (literaturu). Kuždy a kužda móžo za rědnosću wěsteje rěcy slěźiś, ju póznaś a póžywaś kaž pśi wuměłskej twóŕbje. Wšak jo wjele lažčej, wuměłsku twóŕbu restawrěrowaś, nježli wobgrozonu rěc...

Motiwacija za wobjednanje tematiki

Hdyž chceš stawizny a žiwjenske wašnje Slepjanskich Serbow přepytować a rjanosće Slepjanskeje rěče a kultury zeznawać, dyrbiš so tež z rólu cyrkwje a z nabožnymi tradicijemi mojeje domizny zaběrać. Slepo njeje jenož rjana wjes blisko rěčki Struga, kaž wo njej w znatej ludowej pěsni spěwamy. Je to stare sydlišćo ze zajimawymi stawiznami, kotrež so hižo w starym dokumenće naspomnja – dr. Arnošt Muka wopisuje před 140 lětami w swojej »Statistice łužiskich Serbow« Slepjansku wosadu takle:

»Wona je jedna z najlěpšich serbskich wosadow, kiž měješe zwjetša dobrych wótčinsce zmyslenych duchownych; lud je sprawny a přećelniwy. Serbska rěč w domach a wonka knježi. Mjez 3235 wobydlerjemi je jenož 99 němskeho rodu abo němcowarjow.«13CCCbild1\"/>

Moje přepytowanja měrja so na dweju narodnje zmysleneju serbskeju duchowneju. Jedna so wo nanu a synje: Farar Jan Wjelan narodźi so 10. februara 1773 w Brunojcach – dźensniše pólske Bronowice blisko Mužakowa – a zemrě 18. julija 1852 w Slepom. Jeho syn a zdo­bom farar Julius Eduard Wjelan, narodźi so 1. februara 1817 a zemrě 7. apryla 1892 w Slepom. Wobaj dušepastyrjej mataj při Slepjanskej cyrkwi wopomnjenski kamjeń.

do noweho lěta přeju wam zbožo, bohate Bože žohnowanje a njejsym scyła wćipna, što a hač sće sebi scyła něšto za nowe lěto předewzali. Nochcu so z nikim wadźić, hač su tute předewzaća zmysłapołne abo nic. Njech to kóždy sam rozsudźi.

Jasne pak je: Jedyn swjedźeń honi druhi, jedyn nadawk lěpi druhemu hižo na pjatach a wužadanje po wužadanju kusnje přichodnemu do wopuše.

Praji so, zo rosćeš ze swojimi nadawkami. Z kóždeje situacije wuknješ za přichodnu, za žiwjenje. A husto hdy smy hordźi na so, hdyž smy wužadanje zmištrowali, kotrež hrožeše nas zabić. Lědma pak sy to jedne zdokonjał, to čaka za róžkom hižo to přichodne njewočakowane. To póńdźe stajnje tak dale doniž – haj, doniž so něšto nimo njekuli.

Dźěłać, zo rjap pikoce, na wšěch kwasach rejować, z kóždym bjesadować a nahladnosć zdobyć – je to wšón zmysł žiwjenja? A jako njeby to hižo dosahało, spytamy wšo skomdźene ze zašłosće nachwatać. To je telko štož sej předewzamy, zo sej naš přichod cyłkownje zaplanujemy.

Balansa mjez swójskej indiwidualnosću, zbožom a zamołwitosću za swět dźerži so na powjazu přitomnosće, kóždy dźeń znowa. Začuwamy pak scyła hišće přitomnosć? Smy sebi wokomika, w kotrymž runje žiwi smy, wědomi?

Dłujcko jo se pominało, až Dolnoserbski gymnazium dej pšawa serbska šula byś. Lětosa jo se gnuła starjejšyna iniciatiwa gromaźe z absolwentami a wuknikami gymnaziuma. Wóni su sformulěrowali katalog z wušej 60 naraźenjami na kšuśenje serbskego profila šule. Mjazy nimi su byli take samorozymliwosći ako nałožowanje serbskeje rěcy pśecej a wšuźi na gymnaziumje. Cesto som se wobskjaržował, až internetny wustup šule jo cysto nimski. Lěcrownož aktualnosć boka www.nsg-cottbus.de njejo wjelika, wjeliki źěl móžoš něnto cytaś teke w dolnoserbskej rěcy. Wjednistwo a wuknikojstwo šule stej zbadałej, až nałožowanje serbskich nałogow ma jano zmysł, gaž jo zwězane z rěcu.

Ale něnto se zasej něco tšoj, což źo na jědro serbskego byśa. Šulski amt planujo, dalšny śěg 7. rědownje na DSG zaměstniś. To, což na prědne póglědnjenje se zda ako rozšyrjenje, jo w něntejšnej situaciji wjelgin špatne naraźenje.

Młodźina – njejsmy ženje mučni wo njej rěčeć, na nju zhladować, ju zrozumić spytać. Kotry wuznam ma přichodna generacija? Tajka horda, zapleńčena – z tójšto žadanjemi a na kóncu jenož błudnymi myslemi, nic? Gen Z – wot digitalneho swěta wotwisna, wobwliwujomna – kak maš ju chutnje brać? Mysle to, kotrež su kóždemu hižo raz přez hłowu čampali. Bjermy so na kedźbu, zo so tam njewusydnu, hórje hišće: w (pod)wědomju tčacy njewostanu.

Młodźina njeje zhubjena a tež nic jeno produkt wobswěta. Sym přeswědčena, zo tuta generacija kóždemu na wutrobje leži. Jedna so zawěsće wo starobnu skupinu z tójšto ekstremami a njewěs- tosćemi. Tola dyrbimy wuknyć, potencial generacije spóznać a podpěrać. Hdyž na młódšich dale z paternalistiskim, wothódnoćacym widom zhladujemy, budźemy so do ruina kopać. Starych w našej towaršnosći bywa dale a wjace a z tym tež hórkosć a bjeznadźijnosć přiběra, tak zo so skónčnje energija, inowatiwnosć, diwersita a wćipnota cyłeho čłowjestwa podusy.

Jako postrow so za holčim mjenom prašeć? – Jara serbske to wašnje. Serbski być, dźě tež woznamjenja: Pokazać, zo sy horda na to. Tak horda, zo z tutym prašenčkom na to plunješ, swójbne poměry sej wujasnjejo. To rěka, zo sy sej swojeje hódnoty wědoma a zo powšitkowny kode za to znaješ, što ma so hajić a kak a hdźe. Při čimž bych »hajić« skerje ze »škitać« narunać chcyła, dokelž wo to dźě dźe.

Praj mi: Čeja sy?

Tola při najlěpšej woli: Za škitom tute borkanje njeklinči. Skerje za nadpadom, wšako witanje/posydń so/chceš něšto pić?/sy dźensa hižo wolerjej AfD dialog poskićiła? a podobne naruna.

Prašenje wutřěli – a to hnydom jako prěnje – a krótko prjedy hač će do wutrobna trjechi, zastanje. Što potom, hdyž njewotmołwju? Hač mortwa wokoło padnu? Abo mje do serbskeho kruha njepušća? Dokelž mje do wěsteje swójby zarjadować a z tym jeje charakterej, jeje nahladnosći abo jeje rozkoram přirjadować njemóža. Wot kotreho časa je tak lochko, někoho zeznać?

Zady -owa?

Hač sym wudata/zmandźelena/ženjena? Swjaty patriarcho! Što dźě móžeš sej w lěće 2024 z wotmołwy na tute prašenje wučitać? A čemu ma to w rozmołwje mjez cuzymaj scyła wušne być?

»Me ne frego!« – »Mje njestara!« Tuta prowokatiwna fraza słužeše fašistiskim čornym košlam pod Mussolinijom jako mantra.

Symbolizuje arogantnu ignorancu přećiwo bědźe druhich, »dale tak« njehladajo wšitkich konsekwencow. Tute stejišćo wusprawnjowaše surowe skutki a wjedźeše towaršnosć runjewon do tyranstwa. »Me ne frego« wołachu po dróhach, jako buchu přeco wjace opozicionelnych zamordowani. »Me ne frego«, doniž njeběše přepozdźe.

Přewzaće mocy Mussolinija w Italskej čita so kaž napominanski spis Orwella abo Brechta, kiž chce nas před wjetšim złom warnować. Wone pokazuje, kak daloko so čłowjek na wulku njeprawdu zwučić móže, doniž jeho na kóncu wjace njestara a naposledk nješlapnje.

Čehodla wo tym rěču?

Spočatk apryla widejo wo mni w syći kursěrowaše, w kotrymž na jewišću Budyskeho »Dźěłań dźeń« stejo, wo staroznatym problemje rěčach – nadpady prawicarskich ekstremistow na Serbow. Mjez mnoho pozitiwnymi reakcijemi pak slědowace dožiwich, štož mje chutnje zatraši, mjenujcy kak husto mi Serbja prajachu: »Nó haj, to emt tak je« abo »Što da dyrbimy činić?«.

Je jedyn z tych temow, kotryž nas mjeztym hižo lětdźesatki dołho zaběra. Lěto wob lěto wo tym słyšimy, kaž šerjenje leža nadpady nad nami.

»Nomen est omen« – mjeno je wěšćenje, znamjo do přichoda. Tole znajmjeńša sugeruje tute łaćonske prajidmo. Hač smy sami wo tym přeswědčeni abo nic – swójske mjeno, wosebje křćenske abo předmjeno, je za kóždeho čłowjeka něšto wosebite, jónkrótne. Je dźěl jeho abo jeje identity, njezaměnliwosće, čłowjeskeje dostojnosće, haj – jeho abo jeje byća z čłowjekom.

Respektowanje tutoho fakta dyrbjało wšitkim wažne a samozrozumliwe być. K tomu słuša wězo tež prawe wurjekowanje a korektne pisanje mjena. Štož je za dokumenty winowatostne, měło tohorunja płaćić za medije, ćišćane kaž awdiowizuelne, analogne kaž digitalne. A tu mamy w Serbach bohužel wěsty problem.

Wosobinsce wěm wo tym wjace hač jenož jednu štučku zaspěwać. Wot mojeho dosć jednoreho serbskeho mjena Hync Rychtaŕ dyrbjach we wěstym delnjoserbskim ćišćanym mediju w poslednich 20 lětach telko njekorektnych a kóždy raz na hinaše wašnje wopak napisanych wariantow čitać, zo počeše mje to po wěstym času mjerzać a tež boleć. Při tym njeje ani trochu pokojace, zo so tam tež mjena druhich Serbow často wopak pisaja, a to samo w jednym a samsnym nastawku raz tak, raz znak a skónčnje hišće nawopak. Mějach a mam to za bjezrespektnosć. Naša njeboh wowka by prajiła: »To se njesłuša.«

zašłe měsacy běchu w serbskim swěće turbulentne a wupjelnjene z debatami wo identiće: Nadpady na serbsku młodźinu, feministiske wułoženja, přeće za respektom hladajo na starodawne tradicije, film Grit Lemke a naposledk kandidatura Serba za AfD.

Mjeńšina, na kotrejž přeco hišće dystopiska powědka wo wotemrěću lěpi. Ale bohowce budź dźak, zo naličenje znazorni, kak žiwe a diwersne smy. Njejedna so potajkim wo zamjerznjenu, stajnje přezjednu a zawrjenu skupinu.

Serbske identity su wjelorake a hybridne.

Je ćežko, zhromadnu identifikaciju wutworić. Móžemy so lochce mjez sobu zranić, w tym, zo tradicije do prašenja stajimy abo serbskosć druheje wosoby prosće njepřipóznawamy.

Telko rozkwěkanych a njejasnych swójbnych biografijow, telko hańby a zdobom hordosće a spjećowanja. Přiznaju, zo sym połna lubosće a tola začuwam runočasnje wotstorčenje a zranjenje mojich hódnotow.

Z Grounded Theory wuchadźa zapřijeće namjezneho objekta. To je »něšto«, štož mnoho akterow zaběra, bjez toho, zo dalše zhromadne kajkosće mjez nimi wobstałe. Kooperacija bjez konsensa. Te »serbske« je tajki namjezny objekt. Zhromadnje so wo wobstaće toho »serbskeho« prócujemy. Začuće zwjazanosće je, so jako serbska a serbski identifikować. Hladajo na druhe wobłuki pak přiwšěm njepřezjednosć knježi.