Čehodla runje nětko abo scyła zeserbšćenu wersiju Otfrieda Preußleroweho Krabata trjebamy? To so snadź tón abo tamny praša, hdyž wo wudaću přełožka »Krabat a čorny mišter« w juniju 2025 w nakładnistwje Veles zhoni.
Preußlerowa adapcija serbskeje baje je 1971 prěni raz w zapadnej Němskej wušła. Mjeztym je swětosławna, wšako bu do wjace hač 37 rěčow přełožena. Do serbšćiny pak dotal nic. Nětko, po dlěje hač poł lětstotku, hornjoserbska wersija předleži. A z prawom so prašeš, što měł tutón tekst, kotryž su tež w Sakskej hižo wjacore generacije w šuli čitali, serbskim čitarkam a čitarjam dać. Njeje serbski Krabat poprawom wony Mišter Krabat (1954), kotrehož je Měrćin Nowak-Njechorński w słowje a wobrazu zwěčnił? Wony šědźiwy kuzłar potajkim, kotryž je Serbow z wotročstwa wuswobodźił a bahnojty kraj do płódneje role změnił? A njeje Jurij Brězan w Čornym młynje (1968) a swojimaj knihomaj Krabat (1976) a Krabat – druha kniha (1994) potencial postawy Krabata hižo dosć dodnił – jako faustisce so prašaceho rjeka, z kotrymž so Serbja identifikuja? Čehodla měli Serbja tuž Preußleroweho Krabata čitać? Čim bóle, hdyž někotři tutomu awtorej dźensniši dźeń wumjetuja, zo je sej serbsku powěsć kulturnje ›přiswojił‹? A hdyž Preußlera, kotryž běše so 1923 w Čěskej narodźił, a kiž pozdźišo přewažnje w Bayerskej bydleše, nětko husćišo tež jeho zašłosće w Hitlerskej młodźinje a jeho nacionalsocialistiskeje prěnički Erntelager Geyer dla kritizuja?
Dnja 7. junija 1980, poswjećichu na Fulkec hórce w Chrósćicach – poprawom běše to něhdy Adamec ležownosć a nic Fulkec – dalši wójnski pomnik. Jón su weteranojo 9. pólskeje diwizije* pěškow* k spominanju na swojich towaršow, kotřiž přisadźichu w poslednich aprylskich dnjach před 80 lětami we wokolinje Kukowa swoje žiwjenje, postajili. Do kamjenja zadypany datum ›28. apryl 1945‹ je dźeń, na kotrymž tehdyša tragedija pólskich wojakow z kapitulaciju w Kukowje kónči.
Wot srjedź měrca 1945 steješe 1. ukra-inska fronta pod nawodom ruskeho generala Iwana Konjewa w zakitowanskej poziciji na wuchodnym brjoze Nysy a přihotowaše so na ›Berlinsku operaciju‹ – a zdobyće Berlina. W aprylu přizamkny so nowa nastajena 2. pólska armeja pod pólskim generalom Karolom Świerczewskim do tuteje formacije.
11. apryla přepoda Konjew swojim bojowym wotdźělam tajne nadawki z direktiwy 00211/op, podpisaneje wot Stalina. Po tym dyrbjachu wotdźěle praweho křidła fronty z ruma Triebel (pólsce Trzebiel) swój nadběh do směra Grodka a Belziga (juhozapadnje Podstupima) zahajić.
Tutón nadběh měješe koncentraciju němskich jednotkow w rumje Choćebuza a južnje Berlina rozbić. Po tym dyrbjachu so sowjetske wójska dale do směra Beelitza a Wittenberga předrěć. Stalin namołwješe při tym ke chwatkej, přetož boješe so, zo ameriske jednotki před sowjetskimi Łobjo docpěja.
Z kotrymi temami zaběraja so wuměłcy a wuměłče w Čěskej, Pólskej a Słowakskej?
Renoměrowane wustajeńcy kaž Biennale we Venedigu, Documenta w Kasselu a NordArt w Büdelsdorfje/Schleswigsko-Holsteinska, předstajeja wuměłske twórby, kotrež reflektuja na subjektiwne wašnja čłowjeske a načasne temy. Sylne přinoški z rukow wuměłcow a wuměłčow našich słowjanskich susodow móža so při tym jasnje ze znatymi twórbami mjezynarodnych wuměłcow měrić. Repertoire słowjanskich zastupjerjow načasneho wuměłstwa wopřija klasiske mólby zhotowjene z wolija na płatno, runje tak kaž nad měru wulke instalacije kombinowane z wšelakeho materiala.
Čěski načasny wuměłc David Černý žněje ze swojimi prowokantnymi twórbami tójšto wšelakeje kritiki. W lěće 1967 w Praze rodźeny, absolwowaše Černý swój studij na Akademiji tworjacych wuměłstwow w Praze (Akademie výtvarných umění, AVU). Jeho dźěła su po cyłym swěće požadane, Černý pak wosta swojej domiznje swěrny. Mjeztym móžemy w Praze 14 wuměłskich instalacijow z ruki wuměłca wobdźiwać, kotrež su w zjawnosći připrawjene.
Nalětne słyńco swěśi pśez woknyško do śamneje, burskeje kuchnje. Spódobna wóń warjecego kafeja a sušonych twarožkow napołnijo śpu. Stara žeńska z jasnym woblicom stupijo do jśpy a stajijo kanku mloka na drjewjane blido. »Měj źěk, oma«, gronim jej a pśileju se šlucašk do kafeja. »Pśiź jan cesćej woglědat ku mnjo, ty ga cełon tšochtaś pó tom swěśe«, groni wóna a scynijo mě kusk śopłego twarožkowego mazańca na talarik.
Wóna dłujko wěcej njelabujo, ta Ana Hasackowa, roźona Šywalnikojc z Dešna, mójog stareg nana mama. Ale tak někak ja sebje prědkstajiju, kak by to było, gaby směł ju hyšći raz zmakaś. Wóna jo až do smjerśi chójźiła burska. Nimske pówědaś njejo jej zewšym lažko pśišło. Ja som ju w mójom myslenju wuzwignuł k serbskej ikonje, rownož njejsom ju žednje póznał. Ja póžedam weto cesto za tym, aby mej mógałej hyšći se za blido sednuś a se na serbske wulicowaś. Ja by ju wupšašał k tomu serbskemu w našej familiji. Ale z tym zrownju se pšašam, co wóna by se mysliła wót našeje źinsajšneje rěcy. Gaby ju pšosył: »Stara mama, móžoš mě něco ze serbskeje biblije pśedcytaś?«, wóna njeby mě tak kradu rozměła.
Wóno lažy na jadnom słowje, ako jo na prědne póglědnjenje bejnje njewósebne. Nowym pówědarjam serbskeje rěcy jo wóno derje znate ze serbskeje wucby, w bibliji pak njejo namakanjeju. To grono jo wót togo »pśedcytanja«.
▶ Wustajeńca w Choćebuskej Lodce
»Akwarel – guslowanje wjelerakich technikow« rěka lětuša prěnja wustajeńca, kotruž wotewrichu štwórtk, 31. januara, w Choćebuskej Lodce. Wona wopřijima mólby Picnjanskeho wuměłca a wučerja molerstwa Hansa Müllera. Mjez něhdźe 50 hosćimi wernisaže běštej tež jeho šulerce Marianne Wendlandowa a Antje Koßmagkowa.
▶ Jubilejny zapust najwjetši był
Dohromady 127 porow je so spočatk februara w błótowskej Nowej Niwje na jubilejny 150. zapust zhromadźiło. Cyłu hodźinu traješe, doniž njeběchu so posledni za obligatoriski skupinski foto na hoberskich róštach zesydali. Z wobrazom zdobom dokumentuja, zo je Zapust w Nowej Niwje najwjetši po wšěch Błótach. Mjez wobdźělnikami běchu tež drastowe towarstwa susodnych wsow a bywši wobydlerjo. Tući běchu jeno zapusta dla z Hamburga, Berlina a samo ze Šwicarskeje domoj přijěli. Slědowaše přećah po wsy. Dołheho swjedźenskeho ćaha dla trjebachu lětsa dwě dujerskej kapale. Swjedźeń skónčichu z rejemi w hosćencu.
▶ Hotuja so na wulki wustup
Znowa wožiwjeny chór Čornochołmčanskeje nałožkoweje skupiny Krabat přihotuje so na prěni wulki wustup. Kónc meje mjenujcy chce ćěleso Krabatowemu młynej hudźbnje k 20. narodninam gratulować. Pod nawodom Kerstin Lieder zwučuje něhdźe 20 spěwarkow a spěwarjow stajnje póndźelu w tamnišim Frenclowym domje.
Ze zapśimujucym literariskim drogowanim – prěki pó domowni w pśeměnjujucych casach – pśepšosyju knigły k tomu, kórjenje jadnorazneje dwójorěcneje Łužyce wuslěźiś.
Wudawaŕ: Hannelore Schmidt-Hoffmann – Freier Deutscher Autorenverband FDA-Landesverband Brandenburg e.V.: Wurzeln & Wandel der Lausitz/Kórjenje a pśeměnjenja Łužyce – Eine heimatkundliche Spurensuche mit wendischen Urgroßmüttern/Pó domownjowědnych slědach ze serbskimi mamai tśeśego naroda 352 bokow; brošura; Edition Märkische Lebensart (Verlag); ISBN 978-3-943614-23-7; 20,00 €. W prozowych, lyriskich a wědomnostnych pśinoskach daju se wót 23 awtorow rěc, literatura a krajina nowo dožywiś. Nadejźomy serbske mamy tśeśego naroda, wjercha Pücklera, serbskego Luthera, lutkow, nykusa a dalšne pótajmne póstawy. Bogata licba ilustracijow a fotow wobogaśijo tych wušej 50 pśinoskow.▶ Dźesać prapremjerow mištersce zmištrowali
»Tři lětdźesatki zwjazanja europskeje klasiskeje hudźby a serbskich zynkow ze stajnje znajmjeńša pjeć prapremjerami – tajkule horliwosć njemóžeš sej dosć česćić«,
chwaleše moderator 30. wosebiteho koncerta na spočatku lěta Gregor Kliem organizatorku rjadu Heidemarju Wiesnerec njedźelu, 05. januara, w Budyskim Serbskim muzeju. Po koncertomaj w Drježdźanach a Lipsku běše sprjewine město třeća stacija »małeje turneje«.
Lětuši program pod hesłom »Music of One« wopřijima dohromady dźesać nowych twórbow, kotrež Wiesnerec (křidło), Ayda Demirkan, Felix Klein (wobaj husle), Waltraut Elvers (brača) a Ramon Jaffé (cello) na dotalnych předstajenjach mištersce zmištrowachu. Tak zahrachu »Alle sollen eins sein« Feliksa Brojera, »Duwo za wiolinu a braču« Lukaša Čórlicha, na serbsku popowu hudźbu złožowacy so kruch »Reminescenca« Sebastiana Elikowskeho-Winklera, »A little piece of peace« Ulricha Pogody kaž tež Wiesnerec wěnowanu »Fermatu intermedie« Jana Cyža a »(Nje)měrnu« Symana Hejduški w so měnjacej wobsadce.
Tohorunja prěni raz zahrachu nowostce »Motorik automat mechanik« Deniza Dortoka a »Freundlichsein« Petera Wittiga.
