We swójom awtobiografiskem romanje Der Laden wopisujo Erwin Strittmatter zaśěgnjenje prědnego fotoaparata do swójego źiśetstwa wjaže: Ku gódam dostanjo tak pomjenjonu Ernemann-boksu darjonu. Něto ma cłonkow familije wótmólowaś: Bratš Heinjak stupijo se pśed psowu budku. Bratš Tinko pozěrujo ze suprosneju rampu a sotša futrujo gołubje. Nan wjeźo kónja z groźi wen, mama źaržy kózu ze štrykom. Za toś tymi insceněrowanymi wobrazami štycy žycenje mamy, pśed wujkom w Americe tšošku se wjelicaś, kak derje wóni žywe su.

Cytaš-li w knigłach Der Laden, nazgónijoš, kak Strittmatterojc žywjenje napšawdu běšo: twarde, sprocniwe, z mało komfortom. Wšedne žywjenje we Łužycy.

Wróćo zhladujo wšo hinak wupada. Wosobinske žiwjenje zakrywa towaršnostne podawki woneho časa. W najlěpšim kaž tež w najhóršim padźe woznamjenješe podawk nowy směr, cezuru swójskeho byća. Po »wichorojtej nazymje« lěta 1989 započa so lěto wulkich změnow: 1990. Po 30 lětach je načasu wróćo zhladować. Jan Wenzel, rodźeny 1972 w Budyšinje a tehdy abiturient na Rozšěrjenej wyšej šuli »Friedrich Schiller«, je so wonemu, tež za njeho wuznamnemu lětu přiwobroćił, hlada na nje a wuda knihu. Što praju knihu – wulke, tołste, njepraktiske, kaž łónco nowinow, krutych, kiž so rózno njesuwaja, nimale 600 stronow a 2,5 kilogramow ćežke, ničo za nócne blidko – dožiwjenje! Najlěpje wobstaraš sej hnydom čitanski pult k tomu a hižo podaš so na stawizniske slědźerske pućowanje po času.

Wjazba ma prědku cyłostronsku, wysokoformatowu čornoběłu fotografiju wo ludźoch na demonstraciji w Lipsku z dźěsćomaj, kotrejž nowy biksowy napoj Coca Cola woptawatej. Zadnju stronu wupjelnja foto w prěčnym formaće, na kotrymž samotny rentnar na njehotowy platowy twar suta. Pjeć centimetrow šěroki chribjet knihi skića městno za titul »Das Jahr 1990 freilegen«, serbsce snano »Lěto 1990 wuhrjebać«, a wjele dalšich informacijow. Na škitnej wobalce nad wjazbu storčitej prědku čornoběłej fotografiji ze zamyslenymi ludźimi a z rozborkanej dróhu w Lipsku na so. Zady je barbna dynamiska nócna scena z tołkacymi so ludźimi před filialu Němskeje banki w Berlinje při zawjedźenju zapadoněmskeje hriwny wotćišćana. Fota pokazuja na to, štož přińdźe. Nowe lěto je kaž njepopisane łopjeno – kniha zahaji so z prózdnej běłej stronu, naprawo pódla čorna z lětom 1990 w běłym, fachowc praji negatiwnym pismje. A hižo započnje so dźiwja jěchańca přez lěto z dwustronskim wobrazom wo silwestrje při Braniborskich wrotach w Berlinje. Mjeztym wobrazowy klasikar wot Maurica Weissa pokazuje, kak so ludźo wjesela a rozwólnje swjeća. A potom maja so wobrazy a teksty do spěcha. Za sobu slědujo chronologiju podawkow pjelnja strony nimale bjez kromow a pušća će na stronje 587 z knihi z nócnym čornoběłym wobrazom fragmenta Berlinskeje murje a ze słowami: »Před časami, prjedy, njedawno, wčera, dźensa, jutře, bórze, pozdźišo, ženje.« Lěto je nimo. Zbytk je přiwěšk, biografije fotografow, zapis žórłow, lisćina wužiwanych a citowanych publikacijow a podobne.

Komedija britiskeho awtora Michaela Cooneyja zabawja z typiskim jendźelskim, dosć čornym a tak mjenowanu politisku korektnosć často překročacym humorom, hdyž tež skerje po wašnju Rowana Atkinsa (Mr. Bean, Blackadder) dyžli filigraneje anarchije Monty Python. Protagonist Eric Swan zašmjata so do dźeń a njepřewidnišeje syće swójsce zawinowaneho wobšudnistwa, kotrež jemu na zakładźe připada dobry fenk ze statneje kasy zaruča. Konstelacija je naposledk tak zawjerćana, zo figury na jewišću sami wjace njewědźa, štó runje koho sćělesni.

Loni w nazymje wuńdźe w Ludowym nakładnistwje Domowina jeje mjeztym šesta serbskorěčna zběrka »W času zeza časa«. Runja titulej prěnjeje zběrki z lěta 1990 »wróćo ja doprědka du« hodźi so nimale 30 lět pozdźišo znowa wěsty paradoksny woznam wučitać. Prepozicija »zeza« steji tu we wobsahowym zwisku ze zapřijećom časa. Wěcy, zjawy, podawki abo jednanja so do časa zarjaduja, runočasnje pak jewi so wzdaće konkretneho časa a podaće do relatiwnosće.

Profesor doktor Staehle, zubny medicinar a uniwersitny profesor Uniwersity Heidelberg, wuspyta so w swojej štwórtej a najnowšej twórbje na sociologiskej analyzy wobydlerstwa Budyšina. Tutu sadźi do konteksta někajkeje nadrjadowaneje, »wuchodoněmskeje« mentality. Awtor złožuje so při tym na nazhonjenja a rozmołwy z wobydlerjemi kaž tež na hižo wozjewjene studije a nowinske artikle, předewšěm ze Sakskich Nowin a tydźenika »Die Zeit«.

Kniha je do dweju dźělow rozrjadowana. Prěni wobsteji bjez wuwzaća z fotografijow, wotćišćanych na wjace hač 120 stronach. Wobrazy komentuje awtor z »miknjenčkom wóčka«, štož twori dosć razny kontrast k wěcownemu, tekstowemu wotrězkej knihi. Zdźěla Staehle tu chětro přehnawa. Tak pisa na přikład pod fotografiju Budyskeho křižerskeho procesiona: »Das große Bautzener Reiter-Besäufnis«. Spodźiwnje wjele městna zabjeru prawicarsko- kaž tež lěwicarskoekstremistiske grafitije. Recipientej so tak sposrědkuje, zo w tutym měsće politiske kromy postajeja, dokal dźe. Hač woprawnjene abo nic, wostawa wotewrjene. Někotre móranja interpretuje awtor nimo toho dospołnje wopak. Tak komentuje na přikład grafito »SGD 1/9/5/3« ze słowami »Erinnerung an den Iwan 1953«. Samo zamylace je, hdyž montuje Staehle konterfaj Ernsta Thälmanna do pomnika k tysačinam Budyšina w Schillerowym zelenišću. »Ernst Thälmann lässt grüßen!«, k tomu pozadnje žortnje pisa. Trochu wjace serioznosće tu škodźało njeby.

Transformaciske procesy w zwisku z techniskim postupom poslednich dekadow potrjechja cyły swět, we wosebitej měrje industrializowane a zapadne kraje. Zakłady tutych přewalacych, přeformowacych wotběhow wurosćechu z techniskich wuwićow, wosebje na polu elektroniskeho předźěłanja datow, kotrež korjenja zdźěla w dobje do Druheje swětoweje wójny. A na druhej stronje mějachu tohorunja towaršnostne změny wulki podźěl, mjez druhim přiběraca participacija mjeńšinowych a nakromnych skupin we wšelakich diskursach.

Šwicarski awtor Felix Stalder (*1968) je kulturny a medijowy wědomostnik a dźěła w Zürichu jako profesor za digitalnu kulturu a teoriju zwjazowanja. Wón je tež awtor knihi »Der Autor am Ende der Gutenberg Galaxis«.1

Ako glucne zmakanje wopokažo se wusta­jeńca z wobrazami serbskego wuměłca Fryca Latka (1895–1980), kótaruž stej zarědowałej na nowem chóśebuskem kulturnem městnje »Wósekojske dwórnišćo« w tam zaměstnjonej »Galerija Bramborska« a »Galerija Pěś« w zgromadnem źěle ze Serbskim mu­zejom a Spěchowańskim towaristwom Serbskego muzeja. Wusoke sćěny nowo saně­rowanego historiskego twarjenja w radnej cerwjenej a mechzelenej barwje su idealna slězyna za śiche a pó źělach­ małe wobraze. W głownem jo jadnab 40 krajinowych mólbow k wobźiwowanju. Mimo togo se pokažo teke na Latkowu źěłabnosć ako ilustrator a na jogo twóŕby pó skazanju, z kóta­rymiž jo swójo wužywjenje (»źěło za klěb«) zasłužył. Ekspozicija zjadnośijo někotare wobraze z priwatneje zběrki z twóŕbami z wobsejźeństwa Serbskego muzeja Chóśebuz, tak ako někotare twóŕby, ako stoje na lisćinje žycenjow muzeja. Zwjaselece jo, až su mj. dr. někotare mólby z krejza pótomnikow na swětło pśišli; stakim se zjadnośijo how tšocha wólejowych wobrazow, kenž dotych­měst w zjawnosći žednje hyšći wiźeś njejsu byli.

Cas swójogo žywjenja běšo droga Latka k wuměłstwu widobnje ze śěžkosćami wuflastrowana, což móžo se jano krotko naspomnjeś. Tak chapjašo pó wokołodrogach akle 1921 we Weimarje študěrowaś. Malsnje pak wuwijašo swójo kreslaŕske wobdarjenje, rozmógnuch bogate ilustraciske wuměłstwo a twó­rjašo rowno tak wobrazowe tšojenja, kenž ako knigły wudachu.

Kak drje wón lětsa budźe, naš jutrowny swjedźeń? Zlemjaca běše powěsć, jako rěkaše, zo lětsa žane křižerske procesiony a jutrowne Bože mšě njezmějemy a docyła, zo je zjawne žiwjenje mjenje abo bóle sprostnjene.

Spytamy to najlěpše z toho činić a sej tež na tutych dnjach radostneho swjedźenja z najwušimi swójbnymi doma rjane wokomiki stworić. Snano dohladamy so tež rjanych fotow lońšeho abo hišće dale wróćo ležaceho jutrowneho swjedźenja. Wšako wobchowa foto wokomik, kotryž je zwjazany ze začućemi a myslemi abo je tež wuprudźa. Tak mamy z wobrazowym zwjazkom »Jutry doma – Osterreiten« Maćija Bulanka, kotryž je lětsa w Ludowym nakładnistwje Domowina wušoł, rjanu fotowu zestajenku a z tym kusk začuća hewak tak žiweho byća kołowokoło wysokeho cyrkwinskeho swjedźenja jutrow.

Hdyž wočinju knihu, widźu napřećo nutřkownemu titulej foto Budyskeho křižerskeho procesiona před kulisu Radworskeje cyrkwje, kotrež twori rjany zazběh. Po podaću wobsaha slěduje so přez dwě stronje wupřestrěwace foto, na kotrymž widźiš kćějace rěpikowe polo. W pozadku je módre njebjo z někotrymi swětłymi a ćmowymi mróčelemi změšane, štož pokazuje na měnjate wjedro w aprylu. Runja tomu překwapi nas tež kóžde lěto zaso přiroda na jutrownej njedźeli – wot sněha hač k temperaturam nad 30 stopnjemi, wšitko su křižerjo hižo dožiwili. Je to z rozdźělnymi motiwami kołowokoło křižerjow ze wšelakorymi přirodnymi a tež wjedrowymi pozadkami w tutej knize derje zapopadnjene.

Po krizy je do krizy – a tele dny skoro hižo zabyte je bjezdwěla dale chutne a w zmysle słowa palace sćoplenje zemje a hrožacy kolaps klimy. Snano tež dla toho, dokelž šulerjo tuchwilu wjace pjatk wob pjatk njedemonstruja, z čimž by znajmjeńša skutkownosć zjawneho protesta – nic naposledk sylneje medialneje prezency dla – dopokazana była.

»Fridays for future« běchu Choćebuskemu awtorej Danielej Rattheijej nastork, temu we formje dźiwadłoweje hry wuswětlić. A tele słowjeso je zawěrno dosć přisprawne, wšako je so jemu z hru »Greta« šlachćiło, motiwaciju hibanje pohonjacych šulerkow a šulerjow wotbłyšćować – a nic jenož to. Takrjec jako znapřećiwjenje k často a wosebje ze stron liberalno-konserwatiwnych kruhow (wo prawicarsce orientowanych zapřisažnych teoretikarjach a/abo populistach cyle wothladajo) »kompleksne zwiski njespóznawaceje« młodźinje wumjetowanej »pobrachowacej ekspertizy« wón šibale njekmanosć někotrehožkuli politikarja, ale tež toho abo tamneho přežadaneho »jednoreho« dorosćeneho pokazuje, sami mjenowanu kompleksitu woprawdźe dodnić.

Snano nic najlěpša, na kóždy pad pak najbohatša jendźelska spisowaćelka Joanne K. Rowling je jednej ze swojich figurow sćěhowace słowa do erta kładła: »Młodźina njemóže wědźeć, kak staroba mysli a začuwa. Hrěch staroby pak je, zo je zabyła, kak je być młody.« Ratthei, sam na mjezy k tomu, štož hodźało so jako dorosćeny (z dorosćenymi mozami) wopisać, rysuje na tutu diskrepancu nawjazujo – hišće raz – kompleksny wobraz. Młoda Annegret tči wosrjedź pózdnjeje puberty, ze wšěm chwatkom a šmjatkom, wšej rozwólnosću a wšěm dwělom, wšej rebeliji a wšěm zwrěšćenjom. Karusel hormonow, w inscenaciji Činohrajneho studija při Němsko-Serbskim ludowym dźiwadle kongenialnje po wašnju cartoona a »štwórtu sćěnu« přełamujo pokazany, ju znajmjeńša runje tak tyši, kaž omniprezentna, přiwšěm difuzna apokalypsa in spe. Starši (najprjedy raz) na nju njeposkaja, wučerjo zdadźa so pačeni a reaguja zdźěla ze zrozumjenjom, zdźěla z raznym wotpokazanjom, přećeljo chabłaja ćišća přichoda dla – špatne znamki a tuž špatne powołanske wuhlady abo wjele lubjaca karjera połna špatneho swědomja? A k tomu njepřewidna situacija nastupajo informacije: Komu (do)wěrić? Štó profituje? Kelko móžeš docyła sam sej wotkryć?

W přirodźe woznamjenjeja kaskady schodźenki we wodopadźe, přez kotrež woda bjez přestaća prudźi. Bjez přestaća prudźa tež wuměłske twórby Maje Nageloweje w běhu wjace hač štyrceći lět wuměłskeho skutkowanja. Tworićelske etapy – časowe kaskady – rjaduja wobšěrnu wobrazowu přehladku. Dohromady wobsahuje kniha šěsć kaskadow a w kóždej su mjez štyrceći do pjećdźesat twórbow wotćišćane, kotrež časowje na so slěduja. Započiwši z prěnjej kaskadu a twórbu »Zwei Vögel« z lěta 1983, slěduja wšě dalše, zakónčiwši ze šestej kaskadu a twórbu »hinfort, na kromje 12« z lěta 2018.

Zo pokazuje so »Krabat« po Preußlerowej knize na wulkich němskich jewišćach, njeje wulka wosebitostka. W zašłych lětach inscenowachu maćiznu mjez druhim w Bad Hersfeldźe, Frankobrodźe nad Mohanom, Hamburgu abo Oldenburgu (tam w delnjoněmskej rěči). Zo při tym pak serbšćina tajku wulku rólu zaběra kaž w tuchwilnej inscenaciji režisera Markolfa Naujoksa při Statnym dźiwadle w Mohuču (Mainz), je za profesionelne dźiwadło zwonka Łužicy – abo samo zwonka Budyšina – skerje žadnostka. To chcychmoj sej bliže wobhladać a podachmoj so w decembrje do Mohuča.

Stawizna je znata a sćěhuje hłownje Preußlerowy original a z tym serbsku ludowu bajku. Estetisce pak so młynska wobsadka dźensnišim předstajenjam přiměri. Kołowokoło charismatiskeho čorneho młynka (Rüdiger Hauffe) z mócnym hłosom a muskuloznym ćěłom je so natwariło zapřisahane zhromadźenstwo młodostnych młynskich, kotrež dopomina na tajne zwjazki. Jej přistupi tež młody Krabat (Julian von Hansemann), po zahorjenych reakcijach publikuma wočiwidnje młoda hwězdźička Mohučskeho dźiwadła. Z čornymi chorhojemi na jewišću, z ritualom přiwzaća do skupiny, z łamanjom swójskeje wole młodych młynskich, ze stajnje prezentnej namocu a šěrjenjom njejednoty mjez jednotliwymi hólcami skutkuje cyłk sčasami kaž sekta – abo tež młodźinska organizacija totalitarneho režima, štož je wočiwidnje wotpohlad, wšak pokazaja młynscy sami wjacekróć na »česć, swěru, kameradstwo«. Tuta parabla njeje subtilna, ale skerje plakatiwna, štož pak jeje skutkownosći nješkodźi. Hižo Preußler sam bě wšak na to pokazał, zo dźe w swojim »Krabaće« hłownje tež wo to, kak lochko so wosebje młodostni wot charismatiskeho wjednika zawjesć (abo tež zakuzłać) dadźa.

Wurjadny serbski literat, žurnalist a dramaturg Benedikt Dyrlich (*1950, Nowa Wjeska) je šěršej zjawnosći znaty najpozdźišo wot lěta 1975, jako bě jeho prěnja basniska zběrka Zelene hubki wušła. W slědowacych lětdźesatkach so wón dale wuprofilowa, swój njeprějomny spisowaćelski talent w swojich dalšich poetiskich twórbach połnje wobkrući a hišće dale wuwi. Eksperimentalne formy a originalne wašnje zhladowanja na běh swěta jeho tworjenje woznamjenjatej.

Njedawno pak překwapi Benedikt Dyrlich z nowym dźěłom cyle hinašeje družiny. Jedna so wo dwaj zwjazkaj jeho memoarow, zaramikowanej w lětach 1964–1989 a 1990–2018 a wopřijacej tak cyłkownje wjace hač połojcu lětstotka. Předpołoženej knize žiwjenskich dopomnjenkow (w Dyrlichowej generaciji poprawom hižo něšto skerje wuwzaćne), oscilowacej mjez ryzy priwatnej a wšopłaćiwej čłowjeskej runinu, stej bjezdwěla jónkrótny skutk. Unikatnosć tekstow tči hižo we wurjadnej metodźe. Awtor je so dźě při jich pisanju (husto skerje »redigowanju«) móhł zepěrać na wobšěrne, nimale cyłožiwjenske dźenikowe a druhe zapisy. Njejedna pak so wo standardne wjedźenje dźenika, ale husto tež wo nutrniwe filozofiske abo towaršnostne refleksije pytanja principow a zmysła žiwjenjoběha. Jónkrótnosć přeměšuje so z powšitkownym: Pódla wšopłaćiwych temow a prašenjow namaka so tule tež nimoměry sylna priwatna runina, w kotrejž stej stajnje přitomnej mandźelska Monika a serbska Łužica. Druha »eksaktna« zepěra teksta su wotćišćane kopije listow (zdźěla tež w němčinje), wotpósłane wot Dyrlicha w běhu žiwjenja pak Monice abo přećelam a znatym, pak tež oficialnym institucijam; jako vice versa su wozjewjene tež někotre wotmołwy. Hižo to, zo bě awtor kmany mnohe (tež wjace hač połsta lět stare podawki) systematisce wobswědčić z pomocu »archiwalisce« wobchowowanych a zrjadowanych dokumentow, móže so jako něšto cyle njewšědne hódnoćić.

Lětosna tema, pśestrukturěrowanje Łužyce, wóstanjo zawěsće hyšći tśiźasća lět aktualna, což »wuspěchy« na tom pólu w Poruhrskej pokazuju. Ale program njebudu wóspjetowaś, dokulaž serbski publikum wócakujo kužde lěto něco nowego, chóśebuska młoda generacija zazdaśim mało wócakujo. Na plakatach za program SLA jo se wabiło z fotom młodych žeńskich w pseudorebeliskich drastwach punkeroweje resp. wójarskeje mody. Weto njejo razka źaseś procentow tych wósymźaset pśiglědarjow dnja 18. januara w Komerowem jawišću młodšych ako tśiźasća lět było. Móžno jo pak teke, až młoźina źinsa njejo taka rebeliska ako młoźina něga, ale wěcej bergarska. Generacija 50+ jo se zwětšego wjaseliła na program SLA z ludowymi spiwamy a z rejowarjami w drastwach abo kostimach ptaškow. Zachopił jo se wopšawdu ze spiwom Handrija Zejlera: »Gaž bóžemje ptaški kśě dawaś«, spiwany wót chora a Johanny (Heleny Bětnarjec), kótaraž jo głowna figura programa. Toś ten spiw ma něco z ptaškami cyniś, ale chtož tekst znajo, wě, až basnikarjeju se styska pó raju na njebju, aby měł tam pokoj wót žywjenja how na swěśe. To jo zacuśe stotysacow luźi w Nimskej, kenž śerpje na depresiju, ale za dobry pśichod to njepowěda. Johanna pśiźo pak z cuzby slědk do Łužyce, aby se w domowni nowu eksistencu natwariła. How wužywa inscenacija móžnosći techniki, dokulaž witanje do starjejšynego doma pokažu na sćěnje w slězynje jawišća ako film. Tak móžo SLA teke w małych zalach wustupiś, dokulaž licba trjebnych kulisow jo minimalna. Johanna »skocyjo« ako se groni z filma do jadnanja na jawišćo, což pomina se wjelgin kradosćiwe graśe źiwadłownice. Taki efekt jo mógał publikum w běgu wjacora hyšći někotare raze wobźiwaś. Wósebna dobrota togo graśa z filmom jo była, až balet jo rejował rownocasnje na jawišću a w filmje, což dawa za choreografiju Kornela Kolembusa wjele móžnosćow za kreatiwnosć. »Carnoběła reja«, kótaraž symbolizujo konflikt neoliberalnego towaristwa mjazy profitom a šćitom pśirody, jo za to dobry pśikład. Za wideowe filmy mamy se źěkowaś Michałoju Cyžoju. Wósebnje kreatiwny jo pak libreto Wita Bejmaka. Zwětšego jomu se raźijo, kabaret z tradicionalnym źiwadłom a tradicionalnymi spiwami zgromaźiś, a mimo togo pśechwataś. Tak groni Johanna raz: »Musym bamža zazwóniś«, pón zwóni smartfon dirigenta a muzikaliskego wjednika pśedstajenja, Andreasa Pabsta, a wón se rozgranja pó nimsku z Johannu. Pśipódla: Andreas Pabst spušćijo SLA. Togodla how: Wutšobny źěk za Wašo źěło w Serbach!

Mjeztym hižo 25. raz zarjadowaše Heidemarja Wiesnerec rjad »Wosebitych koncertow na spočatku lěta«. Premjera aktualneho programa pod hesłom »Wšě dobre duchi« bě 18. wulkeho róžka w Budyskim Serbskim muzeju. Titul zwobraznja dwuzmysł, ambiwalencu w času změny lětow. Gregor Kliem wjedźeše jako moderator wěcywustojnje a lochce-šarmantnje po wječorje.

Linda Mančewa na cellu hraješe z ćopłym zwukom, ze zdźeržliwej prezencu a z přeswědčacym, interpretowacym frazěrowanjom, z čimž so wona z fundamentom koncerta sta. Mančewa je ze »Spěwom« z »Bołharskeje suity op. 21« swojeho krajana Panča Wladigerowa programej twórbu přidružiła, kotraž awansěrowaše k centralnej cyłeho wječora. Lěta 1899 narodźeny komponist je w Berlinje studował a, wućěknywši nacionalsocialistam, w Sofiji wjacore lětdźesatki tamnišu wysoku hudźbnu šulu kaž tež koncertowu kulturu bytostnje wobwliwował. Jeho twórba wotbłyšćuje zešlachćenu symbiozu klasiskeho wašnja komponowanja a zynkow a melodijow Bołharskeje, kotrež korjenja tež w Bliskim ranju. Ze »Spěwom« so bliskosć cella čłowječemu hłosej wosebje wopokaza.

Nadpisma su stajnje po samsnym mustru natwarjene, kaž na přikład »Un regard polonais sur la Lituanie« [Wěsty pólski wid na Litawsku], po formuli: wid z perspektiwy jednotliweje wosoby wěsteje narodnosće na wěsty kraj/lud). Po tym sćěhuje titul žórła, krótki zawod z informacijemi wo awtorje abo teksće. Zdźěla – drje tam, hdźež zezda so to trěbne być – su přidatne informacije jako nóžki podate. Wosebje za prěnju a druhu dobu namakamy tež wurězki tekstow serbskich awtorow, mjez druhim nazhonjenja Jurja Wićaza w Serbiskej a Bołharskej (Z Kamjenskim nosom). Měrćina Nowaka-Njechorńskeho (Mjez Wardanom a Jadranom; Bołharske podlěćo) runje tak cituja kaž Jurja Brězana (Ohne Paß und Zoll), kotrehož Stil so samo w francoskim přełožku wot druhich serbskich awtorow wotzběhuje. Wot Róže Chěžkec, pozdźišeje Domašcyneje, je so pólskich wojakow wopominaca baseń »Pomnik namołwja« wuzwoliła. Z nowšeho časa staj zastupjenaj Křesćan Krawc (Jónu je kónc sćerpliwosće) z dožiwjenjemi na Balkanje a Jěwa-Marja Čornakec w zwisku z němsko-serbskim poměrom (Kastanija).