Chrysta Meškankowa

publicistka na

Oratorij Bjarnata Krawca a Michała Nawki w modernizowanym formaće

Srjedź požnjenca tutoho lěta zahaji Serbski ludowy ansambl w Budyšinje sezonu 2023/24 pod titulom »WÓJNA A...« – rozšěrjeny prěni dźěl oratorija Wójna a měr komponista Bjarnata Krawca na libreto Michała Nawki. Wosrjedź Druheje swětoweje wójny, w času wot 1942 hač do lěta 1944 nastata twórba za chór, solistow a klawěrny přewod bu 1957, něhdźe dźewjeć lět po smjerći komponista, w Smetanowej žurli w Praze wot čěskich interpretow prapředstajenja. Přitomna drje delegacija Domowiny běše, tola bjez libretista M. Nawki. Łužiska premjera so hakle po politiskej změnje zwoprawdźi, dnja 26.11.1995, w Cyrkwi našeje lubeje knjenje w Budyšinje ze solistami Danielu Hazec, Tanju Donatec, Handrijom Henčlom, Ronaldom Heinom a Pawołom Šołtu, chóromaj Serbskeho ludoweho ansambla a Budyšina kaž tež pianistku Ginu Hentsch.

Składnostnje 75. posmjertnin Bjarnata Krawca přewza intendant SLA, Tomas Kreibich-Nawka, twórbu znowa do programa SLA. Rozsudźi so pak w času, jako z nadpadom Ruskeje na Ukrainu wójna zaso do Europy zaćeže, za předstajenje oratorija w hinašim formaće. Přewza so (najprjedy) jeničce prěni dźěl oratorija »Wójna a měr« pod titulom »WÓJNA A...« z originalnym tekstom Michała Nawki. Na wersiju klawěrneho přewoda Bjarnata Krawca so złožujo, spisa Drježdźanski dirigent, komponist a aranžer Hans-Peter Preu orchestraciju. W originalnych tekstach a w hudźbje podate charakterizowanje wójny inscenuje so přidatnje přez balet. Do němčiny přełožene teksty buchu natočene a wutworja z tym dalšu płoninu cyłkowneje inscenacije. Při tym so ničo – ani z libreta ani z předłohi komponista – njezhubi abo zasadnje njezměni. Rozšěrjene buchu pak wšitke dwanaće čisłow dźěla wójny z orchestrowanjom, baletom a citowanjom přełožka do němčiny.

Oratorij »Žně« – jako wuraz dźaka ze sylnej symboliku

»Wšitko ma swój čas...« – tuta žiwjenska mudrosć jewi so hižo w Starym zakonju a so tež dźensa rady cituje. Dobry čas za chór 1. serbskeje kulturneje brigady w Budyšinje běchu lěta wot 1996 do dźensnišeho, jako Friedemann Böhme, tehdomniši­ kantor a organist katolskeje tachantskeje wosady w Budy­šinje, na iniciatiwu Rejzy Šě­noweje, něhdyšeje direktorki Serbskeho gymnazija Budyšin, hudźbny nawod mjenowaneho chóra přewza. Jako spěwar Thomanerow a student cyrkwinskeje hudźby w Lipsku běše­ sej wón wobšěrnu muzikalisku a pedagogisku wědu přiswojił, z kotrejž wobwliwowaše potom serbske hudźbno-kulturne žiwjenje. Rěčo běžnje a rady serbsce, běše jeho wliw předewšěm na dorostowacu inteligencu­, ale tež na druhe kruhi dale a bóle sylny. Serbski gymnazialny chór wuwi so pod swojim profesio­nalnym dirigentom k wosebje wukonliwym šulskim hudźbno-kulturnym ćělesu. Dale přede­wšěm hudźbu Serbow pěstujo, zamó to­horunja z mjezynarodnej klasiku w tu- a wukraju wuspěšnje koncertować a zahorjeć.

Wuspěšna era so skónči

Wšitko ma swój čas a tuta era je nětko – nažel – zakónčena. Staroby dla złoži cyrkwino-hudźbny direktor Friedemann Böhme hižo před dlěšim časom zastojnstwo tachantskeho kantora. Tutomu wosobinskemu rozsudej slěduje lětsa złoženje hudźbneho nawodnistwa serbskeho gymnazialneho chóra. Generacije młodych Serbowkow a Serbow měješe a ma z jeho skutkowanja wužitk za čas žiwjenja. A chowancy běchu jemu, tež hdyž wysoke měritka staješe, jara přichileni. Drje měnješe so z kóždym nowym šulskim lětom zestawa chóra, tola kwalita wobšěrneho jeho koncertowanja začuwaše so wot wobstajnje bohateho připosłucharstwa jako konstantna. Dirigent pak staješe dosć jasne priority. To najwažniše běše serbske namrěwstwo a dźensniše tworjenje hajić. Wobzor šulerkow a šulerjow pak měješe so stajnje z wotpowědnymi mjezynarodnymi kompozicijemi rozšěrić. Dale běše dirigentej tež wažne, zo so kóžda generacija gymnaziastow tež tak wobšěrnje kaž někak móžno z tworićelstwom załožerja serbskeje wuměłskeje hudźby, Korlu Awgustom Kocorom, zeznajomi.

Serbski ludowy ansambl w Budyšinje měješe wot časa swojeho załoženja před 70 lětami wulke zasłužby na hajenju hudźbneje kultury Serbow. Tola jako ćehnješe wjednistwo SLA w 1980tych lětach bilancu, zo je z namrěwstwa załožerja serbskeje wuměłskeje hudźby Korle Awgusta Kocora hižo wšitko najwažniše a z tym wuměłsce najdrohotniše wotkryte a ludej přistupjene, dyrbješe so zwěsćić, zo to tak njetrjechi. Kocorej, kiž wukonješe dźě tohorunja słužbu wosadneho kantora, běše wutrobna naležnosć, so tohorunja duchownej hudźbje wěnować, a to we wulkej oratoriskej formje. Nimo »Serbskeho rekwiema« spisa wón na tekst ze Stareho zakonja oratorij «Israelowa zrudoba a tróšt«.

K stawiznam oratorija »Israelowa zrudoba a tróšt«

Někotre dźěle tutoho oratorija předstajichu so, wot komponista samoho orchestrowane a pod jeho dirigatom, 22. jutrownika 1862 w Cyrkwi našeje knjenje w Drježdźanach kaž tež 26. smažnika přichodneho lěta w Michałskej cyrkwi w Budyšinje. K dispoziciji stejachu jemu za to nimo zamóžliwych spěwnych solistow dosć wukonliwy Budyski chór Lumir, wobstejacy ze štyrceći hudźbnje derje kubłanych spěwarkow a spěwarjow kaž tež Drježdźanski orchester. Hudźbnik so rozsudźi, za tutu wobsadku hinaši stil komponowanja nałožować a z tym na sobuskutkowacych wyše naroki stajić. Po wuspěchu z tutymi sobuskutkowacymi w sakskej kralowskej stolicy a w Budyskej cyrkwi ewangelskich Serbow skomponowa oratorij w třoch dźělach, a to wuraznje w polyfoniskim kompozitoriskim stilu.

Nakładnistwo DONATUS w Niederjahna pola Mišna je němskorěčne pojednanje wo załožerju serbskeje artificielneje hudźby pod titulom »Korla Awgust Kocor (1822–1904) ­– Leben und Wirken« wudało. Serbskorěčna edicija je w lěće 1972 składnostnje 150. po­smjertnych narodnin serbskeho komponista w Ludowym nakładnistwje Domowina w Bu­dyšinje w rjedźe »Wuznamni serbscy prócowarjo« wušła. Awtor tuteje prěnjeje a dotal jeničkeje wobšěrneje monografije wo Kocoru je profesor Zbigniew Kościów z Opola. Wučer hudźby a publicist studowaše a skutkowaše wot lěta 1949 we Wrócławju. Monografija wo Kocoru za jubilejne lěto 1972 běše za serbofilneho a muzikologisce zdźěłaneho Polaka nadawkowe dźěło, kotrež přewzać běše za njeho zdobom česć. Přełožk z pólšćiny do serbšćiny přewza potom Budyski wučer Achim Brankačk. Studujo w lětach 1947 do 1950 na Wrócławskej uniwersiće, wón pólšćinu derje wobknježeše. Tutu serbskorěčnu předłohu wužiwach za přenjesenje do němčiny.

Změnjene nowowudaće z rozšěrjenjom

Předsłowo wučerja stawiznow a mnohostronskeho kulturnika Brankačka, w kotrymž wón žiwjensku dobu Kocora tak wopisuje, kaž njebu to za jeho čas nic jenož wočakowane, ale tež kruće žadane, njebu hižo do nětko předležaceje edicije přewzate. Historikarjo dźensa a w našim kraju hinak postupuja respektiwnje stawizny hinak wopisujo interpretuja. Z tym pak njeje zwuraznjene, zo njemóžemy z tutoho předsłowa, napisaneho a wozjewjeneho w socialistiskej dobje, hižo ničo přiwzać, zo bychmy komponista a jeho dobu pod wšelakimi aspektami derje zrozumili.

Před lětomaj zhladowaše I. serbska kulturna brigada na 70. róčnicu swojeho załoženja. Jako wjeršk jubilejneho lěta předstaji so 28. a 29 septembra 2019 nowa chórosinfoniska twórba z reju, oratorij »Hrodźišćo«, z něhdźe 120 sobuskutkowacymi w Chróšćanskej wjacezaměrowej hali »Jednota«. Někotre dny pozdźišo wuhotowachu brigadnicy z modernej twórbu w stilu rocka a popa sobu swjatočne wotewrjenje Lěta Łužiskich Serbow w Liberecskim kraju. Hudźbu bě spisał Měrćin Weclich na tekst Madleny Nasticcyneje. Aranžementy za cyłkownu twórbu z chórom, orchestrom, band a solowej fujaru stwori Drježdźanski instrumentalist, komponist a wysokošulski wučer Malte Rogacki. K tomu zdźěła rejowar a pedagoga za balet Kornel Kolembus rejowansku choreografiju. Cyłkowny hudźbny nawod měješe dołholětny dirigent Budyskeho serbskeho gymnazialneho chóra, cyrkwinski hudźbny direktor Friedemann Böhme. Koncertaj w Chrósćicach kaž tež premjera w Čěskej so wot mnoholičbneho publikuma jara derje a zdźěla samo entuziastisce přiwzachu.

Nawjazanje na prapremjerny wuspěch

Na wuspěch před lětomaj akterojo lětsa nawjazachu. Terminaj za znowapředstajenje oratorija běštej sobotu, 5., a njedźelu, 6. septembra.

W rjedźe »Stysk za dalinu« zwoprawdźi so w minjenych lětach­ zhromadne dźěło mjez serbskimi hudźbnikami a komponistami kaž tež interpretami w Rostocku a druhich hudźbnych regionach Němskeje. Sakski hudźbny zwjazk ze sydłom w Lipsku kaž tež dalše zjednoćenstwa a institucije, mjez nimi Załožba za serbski lud, tute akti­wity podpěrowachu. Nimo koncertnych rjadow pak so tež druhe aktiwity přewjeduja, w kotrychž so hudźba Serbow na respektabelne wašnje pě­stu­je. Tak wotmě so po dlěšim plano­wanju 4. winowca na žurli Serbskeho muzeja w Budyšinje komorny koncert z interpre­to­maj, kotraž staj w serbskich hudźbnych kruhach dołho zna­tej­. Wiolinist a komponist Malte­ Hübner z Rostocka koncer­to­wa­še na klasiskich kaž tež wulkich serbskich huslach a Martin Flade, kiž je solowy bračist w orchestrje Komiskeje opery w Berlinje, hudźeše na swojim in­strumenće. Jako čłon ansambla UNITED BERLIN běše wón tohorunja aktiwnje na zapřijeću kompozicijow serbskich hudźbnikow do relewantnych pro­gra­mow wobdźěleny. Ze sobu­skut­kowanjom serbskeje dźiwadźelnicy Lizy Čornakowej pak dósta koncert pod hesłom »Pućowanje po hudźbnym swěće Serbow« přidatnu barbu.

»Njemóžu so dopomnić, zo čitach hdy knihu jedneje žony w němskej rěči, w kotrejž so žedźba za lubosću z tajkej požadliwosću a intensitu pokaza«, wobkrući znaty literarny kritikar Marcel Reich-Ranicki w Literarnym kwarteće ZDF, zaběrajo so z postum nakładowanymi dźenikami w lěće 1968 w starobje 39 lět zemrěteje NDRskeje spisowaćelki Brigitte Reimann. Tutón kompliment hodźi so tež na jeje literarny portret města Wojerecy »Moja dróha« nałožować, kiž wozjewi wona w lěće 1967 w tydźeniku Kulturneho zwjazka NDR »Sonntag«.

Literatka dźěłaše w lětach wot 1960 do 1968 w kombinaće Čorna Pumpa a bydleše we Wojerecach pod adresu Dróha Liselotty Herrmann 20 hač do swojeho přesydlenja do Neubrandenburga. Wulki dźěl jeje literarneho dźěła bu hakle po jeje smjerći nakładowany a swědči dale wo jeje wuměłstwje, teksty wobrazliwje a zdobom z wěstej načasnej hódnotu pisać.

Wojerowski wuměłski zwjazk pod nawodom Martina Schmidta jako časowy swědk tute namrěwstwo z wjele angažementom stajnje znowa wuswětla. Tak běchu čłonojo, hosćo a přećeljo wuměłskeho zwjazka dnja 12. junija do Wojerowskeje hrodoweje žurle přeprošeni na prapremjerne předstajenje hudźby k tekstam, kotrež drje buchu před lětdźesatkami w poměrnje małym nakładźe wuchadźacym časopisu wozjewjene, ale hišće ženje na někajkimžkuli zarjadowanju čitane.

Zemrěł je dnja 10. nazymnika 2019 w starobje 91 lět wučer a komponist Hinc Roj z Klětnoho. Nawróćiwši so hnydom po skónčenju Druheje swětoweje wójny domoj, do kotrejež běchu jeho jako 17lětneho gymnaziasta sćahnyli, sta so wón z nowowučerjom. W tym powołanju kubłaše so z wjele energiju zaměrnje dale a wuwučowaše wšelake předmjety. Na uniwersiće w Halle nad Solawu docpě kwalifikaciju jako wučer hudźby za wyši schodźenk. Po politiskej změnje bě hišće štyri lěta nawoda Klětnjanskeje šule.

Wučerstwo bě potajkim jeho prěnje a hłowne powołanje wot młodosće hač do wuměnko­weje staroby. Tola ćěrješe jeho tohorunja ke komponowanju. Priwatnje wukmanjowaše so wón, kiž bě hižo jako šuler swoju prěničku předpołožił a kotraž so tehdy tež zjawnje předstaji, w pjećlětnym studiju wuspěšnje pola renoměrowa­neho komponista a wysokošulskeho wučerja Fritza Reutera w Drježdźanach a Berlinje. Tež w tym nastupanju bě wón nimoměry agilny. Spisa přibližnje 200 twórbow wšelakich žanrow. Tak wopřija jeho tworjenje nimo komorneje hudźby, wuměłskich spěwow a chóroweje hudźby tež sinfoniku.

Klětnjan jako agilny serbski komponist

Wulki dźěl Hinca Rojowych kompozicijow je Budyski Serbski ludowy ansambl prěni króć předstajił. Hižo z jeho załoži­ćelom Jurjom Winarjom je so wón, kiž bě sej jako wnuk wjesneho herca Jana Wujca z Cympla swojeho serbskeho pochada jara wědomy, hižo w młodych lětach spřećelił. Jako čłon Koła serbskich hudźbnikow a pozdźišeho Zwjazka serbskich wuměłcow přiličowaše so kruhej serbskich hudźbytwórcow

W Budyšinje wotrosćeny a nětko w Berlinje skutkowacy spěwar Ronald Hein je so w zašłosći dosć zaměrnje tež hudźbje Serbow wěnował. W poslednich lětach pak dožiwimy jeho bohužel jenož hišće hdys a hdys na žurli Budyskeho Serbskeho muzeja, hdźež wón za dosć wulki kruh lubowarjow swo­jeho interpretaciskeho wuměłstwa na swójsku iniciatiwu koncert wuhotuje. Sakski wukubłanski a wupruwowanski ka­nal (SAEK) koncerty z wotpowědnym zaměrom natočuje.

Njedźelu, 17. nowembra, bu woblubowany koncertny rjad na tež tónraz derje wobsa­dźenej žurli Serbskeho muzeja dale wjedźeny. Mjeztym zo přewodźeše w zašłosći wosebje Liana Bertók Heina na křidle, je w poslednim času w Drježdźanach skutkowacy japanski pianist a wjele prašany partner na polu komorneje hudźby Hiro­to Saigusa jeho instrumentalny přewodnik. A běše to zaso dobra hudźbna hodźina. Na programje steještej předewšěm spěwnej kruhaj Roberta Schumanna opus 24 na basnje Heinricha Heiny kaž tež opus 39 na bas­nje Josepha von Eichendorffa.

Wosebje kedźbyhódny pak bě zazběh koncerta z třomi spěwa­mi Artura Immischa (1902–1949) na teksty wažneju zastupjerjow němskeje romantiki, »Schilflied« wot Nikolausa Lenauwa a »In der Fremde« a »Frühlingsnacht« wot Eichendorffa. Zajimawe je, zo běše wšě tři basnje tež hižo Schumann do swojeju w koncerće předstajeneju opusow 24 a 39 zapřijał. Immisch pak njeje wulkeho mištra napodobnjował, ale jako w druhim stilowym času skutkowacy hinak tworił. Jako jara připóznaty pianist w sakskej hudźbnej stolicy Drježdźanach pak znaješe tohorunja dokładnje kompozicije cyle w romantice tworjaceho Schumanna kaž tež jeho žiwjenske wobstejnosće. Tak sadźi wón jara wědomje w kóždej swojej kompoziciji tež cyle swójske akcenty. Nimo toho płaćeše wón jako wosebje ta­lentowany student pola sławjeneho hudźbneho teoretikarja a komponista Hermanna Grabnera w Lipsku, kiž běše sej kaž wón­ nimo studija juristiki z promociju dokładnu hudźbnoteoretisku wědu w komponowanju a praktiske kmanosće jako pianist přiswojił.

W interviewje w Serbskich Nowinach z dnja 14. oktobra praji dźiwadźelnik a režiser Stanisław Brankačk: »Nowy rjad bě moja ideja.« Hižo přez tři lětdźesatki při Nowym dźiwadle Halle skutkowacy 65lětny wje­le­stronski wuměłc ma tam swójski dźiwadłowy koncept. A zajimawa je tohorunja jeho filmografija. Hdys a hdys přewozmje tež w Budyšinje nadawk. Při zahajenju hudźbno-literarneho wječorneho rjadu »Zynki a linki« w Röhrscheidtowej bašće Serbskeho ludo­we­ho ansambla dnja 16. oktobra přewza wón čitanje někotrych wujimkow z awtobiografiskeje knihi Jurja Brězana »Stary nan«. Pod titulom »Bild des Vaters« běše edicija w 1980tych lětach we wjacorych nakładnistwach tohorunja němsce wušła a naby tak tež zwonka Serbow dosć wulku skedźbnosć. Po towaršnostnej změnje předpołoži LND dalše wudaće.

Za serbske připosłucharstwo čitaše Brankačk wězo serbsce wo poslednich dźesać dnjach w žiwjenju starca Tobiasa Hawka. A znowa so pokaza: Jedna so wo emocionalnu be­letristisku literaturu z filozofiskim podzynkom, spisanu we hładkej serbšćinje našeje doby. Wobsah wšak je chětro njewšědny. Přetož lědma wobjednawa so w literaturje moderny tak nadrobnje smjerć. Brězan so njeboješe, tabuwow so dótkać a wumrěće wopisować. Tak rysuje awtor zetkanje swojeho »rjeka« z wosobami a wosobinami za žiwe dny, z kotrymiž chce so po swojej smjerći zaso widźeć. Je ćežko, tajku temu z telko dostojnosću wot mo­derneho abo modernišeho awtora beletristiki předstajenu nadeńć­. A docyła nic wot wuměłca, kiž běše w realnym socializmje žiwy.

1. bok (wót 2)