Marka Maćijowa

nakładnica na wuměnkuUUVVw Budyšinje

Akademija wuměłstwow w Berlinje je na cyle wosebite zarjadowanje do swojeho sydła bjezposrědnje při Braniborskich wrotach přeprosyła, na wotewrjenje Archiwa Kita Lorenca dnja 21. měrca 2023. Po smjerći serbsko-němskeho basnika w lěće 2017 bě wudowa Elke Lorenz jeho zawostajenstwo akademiji přepodała. Wone wobsahuje wšitke manuskripty a manuskriptowe wersije awtora, titlowe podłožki wot njeho wudatych zwjazkow ze serbskej poeziju, biografiske dokumenty, fota a wobšěrnu korespondencu, na př. z Jurjom Brězanom, Róžu Domašcynej a Benediktom Dyrlichom, ale tež z Peterom Handke, Wulfom Kirstenom, Tadeuszom Rożewiczom a wjele druhimi. To wšo steji nětko za slědźenje k dispoziciji.

Wotewrjenske zarjadowanje bě zwjazane z knižnej premjeru a witrinowej wustajeńcu. Lětsa w februarje je basniska zběrka »Es war nicht die Zeit« wušła. Wona wobsahuje njewozjewjene a rozbrojene basnje a přebasnjenja twórbow, kotrež jenož serbsce w knize »Zymny kut« předleža. Nowu knihu je němski basnik a nakładnik Michael Krüger wudał. Z nim, z basnicu Róžu Domašcynej a z wjednicu Literarneho archiwa Gabriele Radecke je sakska žurnalistka Karin Großmann podijowu rozmołwu wjedła. Do toho zbliži direktorka Sekcije literatura, basnica Kerstin Hensel, přihladowarstwu dźěło Kita Lorenca. Jeje zawod a cyła rozmołwa kružeše přeco zaso wokoło jeho basnjow, kotrež wobdźělnicy nimale so wubědźujo za zahorjenjom přednjesechu. Porno tomu předstaji Gabriele Radecke konkretne dźěło basnika na přikładźe basnje »Singende Amsel« (1972), kotraž njeje ženje serbsce wušła. A tola namaka so w Lorencowych zapiskach z lěta 1962 serbska wersija »Kós«. Na němskej wersiji je basnik přeco zaso podźěłał, naposledk je ju 2013 změnił. Z podłožkami, kotrež so nětko w akademiji chowaja, móža wědomostnicy tutón tworićelski proces slědować.

»Kaž kóždy z nas wšědnje swoje puće chodźi a wróćo zhladujo z pomjatka swojich žiwjenskich wobstejnosćow čerpa, tak wobsedźi kóždy lud swoju topografiju. Tajka karta je žiwa z jeho zhromadneho pomjatka.« Tole napisa Alfons Frencl w předsłowje swojeje knihi »Daloko preč a cyle blisko« (2004). Na rysowanju a wudospołnjenju tajkeje serbskeje a zdobom łužiskeje karty je čas žiwjenja dźěłał. Lětsa by 14. decembra woswjećił swoje 75. narodniny.

Alfons Frencl narodźi so 1946 w Róžeńće. Nan měješe ratarstwo a rěznistwo, mać zastarowaše domjacnosć a korčmičku. Wón maturowaše na Serbskej rozšěrjenej wyšej šuli w Małym Wjelkowje a studowaše w Lipsku slawistiku a pedagogiku. Wot lěta 1970 skutkowaše jako wučer w Ralbicach. Spočatk lěta 2007 poda so na wuměnk. Wjele lět njebě jemu hižo popřate. Wón zemrě 27. nazymnika 2015 w Drježdźanach.

W domjacym Róžeńće njebě za njeho swět ke kóncej. Nawopak, přeco zaso ćehnješe jeho do swěta won. Poby na nimale wšěch kontinentach. Zwěrju sej prajić, zo bě krute zakorjenjenje w domjacym swěće wuchadźišćo žedźby za dalokim swětom. Ale to njedosaha. Je chcył serbskemu čitarjej přewodnik do ruki dać, kiž móhł wobohaćić jeho stawizniske wědomje a wědu wo skutkach a slědach serbskich a łužiskich krajanow. Takle je pisał na topografiji serbskeho luda geografisce: »Derje je wědźeć, na kotrej zemi a w kotrym susodstwje generacijow smy žiwi. Nic mjenje nam a druhim tyje wědźenje wo wšelakorych splećenjach z dalšim swětom. A tón započina so hnydom wokoło róžka.« A stawiznisce: Wona karta »je woznamjenjena přez wosebite podawki, kiž wučinjeja poćahi kraja a jeho ludźi ze zašłosće do přitomnosće.« Ze swojimi knihami, přednoškami, rozhłosowymi a nowinskimi přinoškami je swoju wědu a swoje dopóznaća dale dawał tym mnohim, kiž wo nje rodźachu.

Dlěje hač tři lětdźesatki wozjewja Róža Domašcyna (*1951) swoje basnje, eseje a přebasnjenja. Rozmołwa z poetku, kotraž eksperimenty lubuje.

Róža Domašcyna (*1951) Foto: Maćij BulankW dopomnjence »Jako chcych so z knihikupču stać« wopisujeće na humoristiske wašnje požadansku rozmołwu srjedź 60ych lět w Budyskim Domje knihi. Hdy sće započała so za knihi zajimować?

Jara zahe. Na započatku njebě to pisane słowo, ale rěčane. Moja wowka je bajki bała, a te běchu to prěnje, štož sym wo literaturje sobu dóstała. Pozdźišo, hdyž móžach pisać a čitać, sym wězo knihi čitała. Móžu so dopomnić, zo běše moja prěnja serbskorěčna dźěćaca kniha »Směj so!« wot Josefa Lady. Sym wšě štučki z hłowy znała a mojej wowce stej mi je stajnje znowa předčitałoj. Někotre strony knihi hišće wobsedźu.

W lěće 2020 je w Lipšćanskim nakładnistwje Poetenladen šwarna antologija noweje lyriki wušła. Wudałoj staj ju Róža Domašcyna a Axel Helbig. Wona wobsahuje nowše basnje awtorow a awtorkow, kiž su so w Sakskej narodźili abo bytostny čas w njej žiwi byli. Čitarjam z basnjemi poskićeć špihel časa a zdobom přehlad wo aktualnym lyriskim tworjenju sakskich awtor(k)ow je narok wudawaćelow. Sakska je knihu spěchowała, ale štó konkretnje? W knize je mi znata tupa sada zapisana, zo je so »naprawa sobu financowała z dawkowymi srědkami na zakładźe wot zapósłancow Sakskeho krajneho sejma wobzamknjeneho hospodarskeho plana«.

Weltbetrachter. Neue Lyrik. Eine Anthologie aus Sachsen, wudałoj Róža Domašcyna a Axel Helbig, Lipsk: poetenladen 2020

Kak so tajkej antologiji ze 180 basnjemi bližić? Jako prěnje přehladaš wobsah. Dźiwaš so, kelko awtorow znaješ a kelko jich na tamnej stronje njeznaješ. Šěsć serbskich awtorow je zastupjene: Měrana Cušcyna, Róža Domašcyna, Benedikt Dyrlich, Lubina Hajduk-Veljkovićowa, Lenka a Kito Lorenc. Potom ći znaći, wuznamjenjeni basnicy: Marcel Beyer, Volker Braun, Elke Erb, Wulf Kirsten, Reiner Kunze, Uwe Tellkamp. Ći, wot kotrychž jenož mjeno njeznaješ, ale tež tu abo tamnu knihu, mjez nimi Andreas Altmann, Peter Gehrisch, Rainer Kirsch, Lutz Rathenow, Volker Sielaff, B. K. Tragelehn. Wjele basnikow a basnicow staj wudawaćelej přiwzałoj, kotrychž lědma znaju a kotrychž sej z jednej abo dwěmaj basnjomaj wotkryć směm. Wulce wužitny je register awtorow z krótkobiografiju, žórłami a zapisom w knize wozjewjenych basnjow. Basnje njejsu chronologisce abo po awtorach rjadowane. W dźewjeć kapitlach namakaja wone kaž samo wot so po wobsahu swoje prawe městno.

Marka Maćijowa Foto: Hanka ŠěnecHdy je to było, zo wozjewi Rozhlad mój prěni přinošk? Dyrbjach trochu pytać, ale na wone wobstejnosće so hišće dźensa derje dopominam.

Bě to w lěće 1975, před 45 lětami, běch młoda studentka. Tež tehdy so za dorostom hladaše. Šefredaktor Cyril Kola so mje wopraša, hač nochcyła něšto wo prěničce Angele Stachoweje »Halo Kazek« napisać. Připrajich, ale potom so njesměrnje dračowach. Něšto wšak napisach a wotedach. Njetraješe dołho a dóstach list. Takle njemóže Rozhlad přinošk wozjewić, dyrbjała bóle do hłubokosće hić. Někak běch to hižo při wotedaću začuła. Tuž dračowach so dale a hlej, nadobo so mi lěpje pisaše. Pozdźišo slědowachu dalše přinoški, ale dopominam so derje, zo dyrbjach so stajnje napinać. Recensiju napisać traješe dołho: sej sam měnjenje wo knize abo dźiwadłowym předstajenju wutworić, je wopodstatnić, za formulacijemi pytać, čerwjenu nitku za tekst namakać a potom hišće wšo na pisanskej mašinje wotpisać a termin tež tłóči ... Honorara dla to nječiniš. Snano dla duchowneho wužadanja? Zo něšto trajneho zawostajiš? Z dobrej recensiju stworiš wšak sam čwak literatury. Njepisaš hoły posudk wo wuměłskej twórbje, ale powědaš swoju stawiznu wo twórbje, zawjedźeš čitarja do njeje, zahoriš jeho w najlěpšim padźe za nju a druhdy jeho tež wottrašiš sej knihu kupić, předstajenje wobhladać abo koncert naposkać.