▶ 15. swjedźeń serbskeje rěče RCW za dźěći w Stróži wuhotowali

Dohromady 157 dźěći je štwórtk, 22. meje, w Domje tysac hatow w Stróži a

w tamnišim šulskim muzeju přebywało. Šulerjo 3. a 4. lětnika wuknu w Bošecach, Hućinje­, Nowej Wsy, Kulowje a Slepom kaž tež we Wulkich Zdźarach a we Wulkej Dubrawje. Zarjadowanje je za serbšćinu wuknjacych. Wjetšina tutych šulerjow serbšćinu zwonka šulskeje wučby njesłyši. Na swjedźenju so jim wuwědomi, kelko dalšich dźěći nimo nich serbšćinu wuknje. W dźěłarničkach su so šulerjo na wosebite wašnje ze serbskej rěču a kulturu zaběrali.

▶ Zběrku wo łužiskich

korjenjach předstajiłoj

›Wurzeln und Wandel der Lausitz – Kórjenje a pśeměnjenja Łužyce‹ je titul dwurěčneje zběrki, kotraž je lětsa w nakładnistwje Edition Märkische LebensArt wušła. Zrodźiła je so ideja za knihu po schadźowanju Swobodneho němskeho zwjazka awtorow. Tute bě 2021 w Choćebuzu. Wurězki z knihi su

wudawaćelka Hannelore Schmidt-Hoffmann, jeje mandźelski Wolfgang Hoffmann a prof. Dietrich Šołta štwórtk, 22. meje, w Smoler-jec kniharni předstajili. Přinoški pohnuwaju do rozmyslowanja wo serbšćinje a snano do přepytowanja swójskich serbskich korjenjow.

Su wuzwólili Saskiu Bugajowu ako powědaŕku

Dnja 11. septembera jo se zmakała strategiska kupka projekta SROKA za rewitalizaciju dolnoserbskeje rěcy w rumnosćach wótźělenja za regionalne wuwiśe a mjeńšynowy šćit Serbskego instituta w měsće.

Jo to prědne zjawne źěłowe zmakanje teje kupki było. Wótněnta pósejźenja zjawne su, tak až mógu teke druge zajmowane se wobźěliś a sobu diskutěrowaś. Nowe jo było, až projektowy team jo pśestajeńske rědy organizěrował. Tak móžo se něnto rěcny koncept realizěrowaś, až kužda a kuždy móžo rěc wužywaś w kótarejž se wěsty cujo. Kupka jo sebje teke wuzwóliła powědaŕku a zastupnego powědarja. Stej to Saskia Bugajowa z Łuchowa a Erik Bivour z Bórkow.

38-lětna powědaŕka Saskia Bugajowa jo pśed krotkim wužywała nowe móžnosći mjenjowego pšawa a jo gjarda nosaŕka amtskego serbskego mjenja a se wobźělijo na projekśe ZORJA. To jo 19-lětny Erik Bivour juž absolwěrował. Z tym stej wobej teke pśikłada z noweje generacije serbski powědajucych, kenž teke kśě zagronitosć pśewześ.

Głowny dypk pósejźenja jo pak był tak pomjenowana SWOT-analyza. Jo to how wužywana móžnosć mócy, słabosći, rizika a šanse za rěcne wužywanje identificěrowaś. Dokulaž strategiska kupka jo wjelgin wjeleraki zestajona a ma teke młode cłonki su wužywali metodu, aby raz »wót nula« zezběrali mysli k tomu.

Dnja 15.09.2025 su w nakładnistwje Novae Res (Gdynia) wujšli pólskorěcne knigły z titelom ›Tradycje i zwyczaje na Dolnych Łużycach. Troska o zachowanie kultury mniejszościowej‹ (Tradicije a nałogi Serbow w Dolnej Łužycy. Starosć wó zachowanje mjeńšynoweje kultury). W tej popularnowědomnostnej publikaciji pśedstajijo w Chóśebuzu by­dleca awtorka dr. Justyna Michniuk wuslědki swójogo 16-lětnego slěźenja w Dolnej Łužycy.

Pólske luźe ga póznaju we wobłuku woglědow do Łužyce cesto teke dwójorěcny region. Ale publikacije wó tudejšej indigenej słowjańskej ludnosći su pśewažnje śišćane w górno- abo dolnoserbskej rěcy abo w nimskej rěcy.

Knigły maju 334 bokow a su z młogimi barwojtymi fotami ilustrěrowane. Prědny nakład licy 300 eksemplarow. Knigły wopśimjeju pódstawki k serbskim stawiznam, k rěcy, wó nałožkach, swěźenjach a tradicijach Serbow w běgu lěta, wó narodnych drastwach a tejerownosći wobšyrny register žrědłow a literarnych pokazkow. Cytaŕ zgónijo fakty a slězyny w pśeglědniwje spisanych tekstach. Awtorka wšak njeglěda pśi tom stawnje na zachadnosć, ale wopisujo teke nacasne wuwiśe. Tak na pśikład aktualne wopyty njepšosonych gósći, dolnołužyskej młoźinje žnjeński nałog wokoło kokota skazyś. Na kóńcu publikacije jo wózjawjone zespominanje w dolnoserbskej, nimskej a engelskej rěcy. Wědomnostne recensije knigłow stej napisałej prof. Bogumiła Burda z Uniwersity w Zelenej Górje a prof. Piotr Pałys z Instytutu Śląskiego w Opolu.

Wot 25. do 30.8. wotmě so w Parisu 18. Mjezynarodny kongres slawistow z něhdźe 850 wobdźělnikami. Ze Serbskeho instituta wobdźělichu so z přednoškami rěčespytnicy dr. Jana Šołćina, dr. Leńka Šołćic a nimorj. prof. dr. Thomas Menzel.

W turnusu pjeć lět so wotměwacy swětowy kongres wědomostnikow, kotřiž so z rěčemi, literaturami a kulturami słowjanskich ludow zaběraja, dyrbješe so dla wójny w Ukrainje a lońšeje olympiady w Parisu wo dwě lěće přestorčić. Přiwšěm wotmě so tež lětuši kongres přeco hišće pod wurjadnymi wobstejnosćemi.

Dokelž je wědomostna kooperacija z ruskimi a běłoruskimi slědźerjemi wusadźena, smědźachu so woni jenož na swójsku iniciatiwu, to rěka bjez oficialneho přeprošenja a bjez mjenowanja swojeje narodnosće na kongresu wobdźělić. A mnozy ukrainscy kolegojo su so wobdźělenja na kongresu wzdali, zo njebychu trjebali na zhromadnym forumje z ruskimi a běłoruskimi wědomostnikami wustupić. Přiwšěm bě kongres w Parisu z někak 850 wobdźělnikami jara derje wopytany. Zahajenska žurla póndźelu připołdnju běše samo přepjelnjena.

Wulkotny wukon přihotowanja tutoho kongresa ma so ćim bóle wuzběhnyć, wšak je francoska slawistika personelnje poměrnje snadnje wuhotowana, tuž organizatoriske móžnosće kaž słowjanske kraje nima. Z Francoskej wotměwaše so kongres slawistow lětsa tež prěni raz w nje-słowjanskim kraju. Započinajo z prěnim kongresom slawistow 1929 w Praze je hižo kóždy słowjanski kraj konferencu wuhotował, nimo Bosniskeje, Montenegra – a Łužicy.

sylzojte złóžki po woknach šmóraja

hdyž powěsće wjedrojće chabłaja

swětło blady šěrjerjow překwapja

tučele slepjeni widźomnje prěkuja

wěšćerjo wo spadkowe dawki wikuja

hrimot a hromot zo skałam rži wutroba

wětřikec stronow dla ćerpi statna wozdoba

w šlewjeru šwihelow zadomi so wostuda

młowojće so nowotarske činki chowaja

w statokach nadźija so słónca za šmóratka

   MĚRANA CUŠCYNA

Lětsa woswjeći Budyski komponist klasiskeje hudźby postmoderny Jan Cyž swoje sydomdźesaćiny. Wobšěrna dwudźělna edicija jeho tworjenja předleži na cejdejkomaj, kotrejež wudaće běše Załožba za serbski lud w lěće 2009 spěchowała. Mjeztym wobkedźbuje so jeho dalše tworićelstwo předewšěm w hinašich formatach. Tak je wón jako produktiwny a respektowany komponist z nowymi idejemi – a jich zwoprawdźenjom – do dźensnišeho pre­zentny.

Wudaće wopřija cyłkownje 23 čisłow z kompozicijemi najwšelakorišeho razu. Z tutej (oficialnej) prěničku nawjaza J. Cyž na tradiciju Druheje Wienskeje šule, kotrejež tworjenje bazuje na dwanaćezwukowej technice a z tym na wodźacym elemenće klasiskeje moderny a postmoderny. Tak předstaji komponist z ›Bagatellu‹, opusom 1 z lěta 1987, zdobom swoju programatiku. Kruch je za basowu klarinetu, trompetu a kontrabas spisał. Jeho partituru kaž tež dalše awtografy namakaš we wobšěrnym bookleće.

Kaž wobkrućenje swojeho přisłušnistwa k Druhej Wienskej šuli slěduje hnydom cyklus ›Štyri spěwy‹ z tekstami Ingeborg­ Bachmann. Wona je awstriska spisowaćelka a lyrikarka – a přisłuša kruhej najwu­znamnišich literatkow 20. lětstotka. Tule nastachu wuměłske drohoćinki, w kotrychž špiheluja so indiwidualne charakteristika, zwuraznjene z pomocu rozdźělneho instrumentarija. Kreatiwny hudźbnik předležacy material z ekscentriskej hudźbu dale a bóle do hinašeje dimensije­ wodźi a jednotliwe lyriske elementy do cyłka moderneje tonality staja. Zdobom wón literarne teksty z druheje perspektiwy wobhladuje, bjez toho zo je wotcuzbni. Tomu napřećo staji titul ›Žedźenje‹, kotrehož tekst je wot Jana Lajnerta. Tež tutón w lěće 1989 skomponowany spěw staji do konteksta z hudźbu moderny – a to ze sopranowym hłosom a jaskrawymi zynkami přewodneje obowy. Tola tež delnjoserbska baseń ›Gaby ja kšidła měł ...‹ Frida Mětška za sopran z klawěrnym přewodom ma swojotny podzynk. Hinak skomponowa J. Cyž w lětomaj 1992/93 swój cyklus ›Šěsć spěwow na teksty Be­nedikta Dyrlicha‹. Rainer Gruß jako rěčnik, tenorowy spěwar Alfred­ Feilhaber, wiolinistka Karina Bellmann, bračistka Dorina Floare a Tasso Schille při klawěrje su interpreća, kotřiž jónkrótne zwuraznjenje myslow awtora tekstow z indiwidualnym hudźbnym wurazom serbsce myslaceho a začuwaceho hudźbnika zesylnja.­ K wokalnym twórbam podawa cyły rjad instrumentalnych komornych twórbow, kotrež nastachu za najwšelakoriše potrjeby a/abo na runje tak wšelakore nastorki. Z kruchomaj ›Voilà Viola pour Viola sola et Martin Flade‹ abo ›... er Sa(h) tie(f) ...‹ zanuriš so do naročneho, na idejach bohateho a klasisko-moderneho hudźbneho swěta serbskeho wuměłca Jana Cyža.

Do mojeje wuskeje stwički zadoby so ty

Hačrunjež bydlach škitana cyle horjeka we wěži

Zalěze ty po róštach z woknom nutř

Wotewri ramik šěroko a mi swět

Přerady dach so wobkuzłać a rejowachmoj

Na hładkim wobhrodźenju won

Čłowjekwulkej wačokaj nóžkowachmoj po krajinach

Stajachmoj stan dosrjedź žołtych mlóčow

Zwjazanaj běchmoj z kóždej hwězdu

Stanowe płatno jeničke wobmjezowanje na wokomik

Ze žaneje frinkolaceje so papjerki njewubělichmoj přichod

Pohladnjenjow so podótkać namaj dosahaše

Jako so prěni raz sylnje dešćowaše stan změrowaše

Jako so druhi raz sylnje dešćowaše zapłata dźeržeše

Jako so posledni raz sylnje dešćowaše

Stan po žołmach druhdźe ćěrješe

Ani kamjenje Hórčan skały w nim njeběchu ćežke dosć

Rozkwěkane rozprochnychu a wotleća pěsk

Wobsunych so na mokrym lisću

Zadźiwana hladach do hłubinow

Prjedy hač do nich padajo njewotućich

Mróčele wokoło mojeje wěže

Z wočinjenym woknom nutř wjace nochcu

Njetrjebam róštam dowěrić

Znaju mjeztym kruty suchi kraj a mjelnu pódu

Přiliwam pampyliškam*

SYLWIJA ŠĚNOWA

*pampyliški - lětace symjo mlóče

česći mje jara, zo sće moju zběrku ›Mosty přez morjo‹ za Smolerjowe myto namjetowali a zo sće ju potom za spožćenje wuzwolili. Dopomnju so, kak smy lětsa na Ptačim kwasu wo kriterijach za tute myto wuradźowali a schwalili. Mějach zaćišć, zo běchmy wšitcy jara přezjedni z našim předsydstwom, zo je tajke literarne myto namjetowało a zo běchmy zwjazani z ideju, zo ma so w našej serbskej towaršnosći zawjesć wěste připóznaće za serbsku knihu a serbske wuměłske słowo w formje myta, zo ma so, kaž smy sej do wustawkow za Smolerjowe myto zapisali »wosebita originalna literarna twórba wysokeje wuměłskeje kwality w serbšćinje […] hódnoćić« a z tym »šěrši zajim za serbskorěčne literarne tworjenje budźić a prestiž serbskeho wuměłskeho słowa zwyšić«.

W cyle hinašim konteksće zaběram so tučasnje ze zašłymi 35 lětami serbskeje literatury. Z wěstym zludanjom sej při tym wuwědomich, zo so hižo z 1990tych lět přeco zaso wo trěbnosći stipendijow za spisowaćelow rěči, dotal bjez wuspěcha. Zo wosebite myta za literarne teksty so wobmjezuja na ryzy spěchowanje dorosta a zo so namakane talenty potom trochu sebi samym přewostajeja – wuwzaće běchu wone tři literarne dźěłarnički LND, kotrež sym sama z wulkim produktiwnym wjeselom a wuspěchom wopytowała –, a wuwzaće su tež dźěłarnički Lubiny a Dušana Hajduk-Vjelkovića, kotrajž swěrnje kóždolětnje z pisacymi dźěłataj, hačrunjež bě a je woboje skerje na dorost w šěršim zmysle wusměrjene. Tež wubědźowanje wo najlěpši dramatiski tekst zwosta jónkrótne zarjadowanje. Zhonich w mojich slědźenjach, zo dawaše raz Literarne myto Domowiny, zo eksistowaše literarny muzej a zo so w klubowni Serbskeho domu a w druhim poschodźe Smolerjec kniharnje njeličomne zetkanja a rozmołwy wo serbskej literaturje přewjedowachu. Spisowaćeljo a na literaturje zajimowani so wuměnjachu a pisacym, kaž woni pozdźišo sami wo tym rozprawjeja, přidružichu so cyle připódla nowe ideje a inspiracije za swójske twórby.

Wóń cigaretow měša so z mojim zapachom twojeju hubow, twojeje

kože. Zapalu sej jednu z tych twojich, kur wobjima mje wotnutřka,

stupa do směra twojeju wočow. Běchmoj tu před mjeńšinu. Nětko,

w horicontalnej poziciji, wobspěwam twoju ćopłu njepřitomnosć. Kur

so njezběhnje, drohotne zynki zabjeru twoje městno w mojim łožu a w mojej­ hłowje. Z nimi ležu w mróčeli, ta je ćežka – ja bjezćežita,

powětr sćeńšu z włóžnotu. Přewjele sadow wo mni so na woknje

wotsadźuja, při tym jenož twoju a nic moju eksistencu podeprěja.

Wusni, spytam, zo so njenastróžiš, ručež za tobu pytam.

   DARIA GORDOVA

    z čěšćiny Róža Domašcyna

Daria Gordova (*1996) publikowaše dotal basnje w časopisach a antologijach. Tuchwilu přihotuje swoju prěnju basnisku zběrku. Nimo toho propaguje basnje čěskich basnikow

na Instagramje.