Lukaš Ćemjer – Loni patoržicu předstajichu dźěći w Chrósćicach hodownu hru pod hołym njebjom na Cyrkwinskej horje.

▶ Myto Dankej Handrikej

W Brnje bu 12. nowembra přinošk Danka Handrika a Christiana Gramstadta ze sćelaka ARD »Wikowanje z chcyćiwosću – bój Čěskeje přećiwo crystalej meth« z Němsko-Čěskim žurnalistiskim mytom 2021 w kategoriji multimedia wuznamjenjeny.

▶ Hudźbne widejo Kolektiwa Klanki

Po tym zo bě loni prěni hudźbny widejo »Družki« wulki wothłós žnjał, je Kolektiw Klanki w nowembrje swój druhi wupłód »Mróčele« na swojim Youtube-kanalu wozjewił. Znowa stajeja čłonki Kolektiwa rólu serbskeje žony do prašenja a kritizuja wotpowědne naroki a žadanja towaršnosće.

▶ Holaski prěni album wozjewili

»Młody duch« rěka prěni album kapały Holaski, kotryž wuńdźe w nowembrje. Hudźbnje wěnuja so młodźi hudźbnicy folkpopej a folkrockej, při čimž pak so tež elementy jazza, reggaeja a popowe zynki 1980tych lět jewja.

▶ Serbski muzej zawrjeny

Srjedź nowembra bu Budyski Serbski muzej na njewěsty čas zawrjeny. Přičina bě, zo buchu wšitcy sobudźěłaćerjo do strowotniskeho zarjada wokrjesa Budyšin powołani, hdźež mějachu w zwisku z koronapandemiju personal zesylnić.

▶ Wustajeńca wo serbskim žiwjenju w Delnim Wujězdźe

W zašłymaj lětomaj měješe pandemija nas kruće w horšći. Měsacy dołho njebě móžno dźiwadłowe inscenacije, koncerty abo awtorske čitanja live wopytować. Wot lońšeho pak běchu ze šćěpjenjom wolóženja móžne a móžachmy so zaso schadźować a kulturne wjerški kaž oratorij »Hrodźišćo« w Budyšinje abo popowu operu »Carpe noctem – njeskónčna nóc« w Chrósćicach dožiwić. Ze stupacymi ličbami natyknjenjow w nazymje běše wopyt zarjadowanjow jenož hišće pod dodźerženjom 2G- abo 3G-prawidłow móžne. Za přewjedźenje zarjadowanjow je to chětro wobužne. Ludźo maja so dočasnje přizjewić a dodźerženje prawidłow ma so přepruwować, při čimž móže so jenož wobmjezowanej ličbje zajimcow wopyt zmóžnić. Tak faluja zamołwitym w dźiwadłach, ansamblach abo koncertowych domach dochody. A runje zarjadnišća, kotrež su w priwatnych rukach, so prašeja, kak dołho to hospodarsce předźerža. Na tamnym boku trjebaja nješćěpjeni za jednotliwe zarjadowanja test, kotryž maja wězo sami zapłaćić. Z tym móže tajki kulturny wječor chětro drohi być. Je nam kultura tole hódna? Wšako su so w zašłych měsacach onlinowe poskitki, tež w Serbach, a streamingowe posłužby jara rozšěrjeli. Wone su tunje abo darmotne, njetrjebaš ani domjacy konopej wopušćić a móžeš zarjadowanje »wopytać«, kaž so ći časowje najlěpje hodźi. Tak je so trochu zaćichim transformaciski proces zahajił, kotryž wunjese nowe formy zarjadowanjow. Přiwšěm wuchadźam z toho, zo so kulturna krajina w přichodźe chětro změni a so někotryžkuli dom zawrěje a te abo tamne ćěleso dlěje njeeksistuje.

Darius Budar – Jurij Hantuš běše jedyn z rjekow, kotryž pytaše jako čłon kaba­reta Lipšćanskeje Sorabije składnostnje lońšeje schadźowanki za žórłom čisteje rěče.

»Musym ze źiśimi serbski powědaś, gaž cu něco změniś«

Rozgrono z Jensom Martinom, pśistajonym we wótźělbje za wódowe góspodaŕstwo w krajnem amśe za wobswět w Pódstupimje, wó serbskej rěcy, wó póchaźe a źo se doma cujo

Wy sćo w Bórkowach wótrosli. Kake kórjenje ma Waša swójźba how?

Mója swójźba jo južo pśecej na tom dwórje była. To jo mója domownja how. Mója maś a mója sotša ze źowku něnto tudy bydle. Dłujko smy krowy měli. Něnt su how jano hyšći jaden kóń, jadna kóza, pór kurow a rowno tak wjele kóckow. To dosega juž. Kuždy drugi kóńc tyźenja som how.

Kaka běšo Waša pówołańska droga?

Som nejpjerwjej, hyšći w NDRskem casu, zachopił wódowe góspodaŕstwo studěrowaś. W šuli běšo tak, až sy krydnuł jadno póraźowanje a tam su gronili: »Z takimi censurami móžoš proběrowaś take něco studěrowaś.« Ale nic na skótnego gójca. To som nejpjerwjej kśěł, dokulaž som how taki póśěg k pśiroźe měł. Wóni su gronili, až w Błotach dajo wódu, tšugi, rěki a ja dejm wódowe góspodaŕstwo studěrowaś, dokulaž změjom how dobre źěłowe městno. Tak som to w Drježdźanach studěrował. Pěś lět pózdźej som to zacuśe měł, až to njamóžo wšykno byś a pón som hyšći studěrował pśirodošćit w Tharanźe na fakulśe za gólnistwo. Tam som něgajšnu manźelsku zmakał a z togo stej wurosłej dwě góleśi. A pótom som źěło w Pódstupimje namakał. To jo mě lubjej było, dokulaž jo blisko do Bórkow. Som how źěło pytał, ale njejo dejało byś. Tak wót togo casa pśecej do Bórkow pśijězdźujom, źěłam, coš jo notne, abo som jano how a póžywam tu naturu.

▶ Pśedstajenje knigłow

Křesćan Krawc jo wałtoru, 12. oktobra, pśed něźi 25 gósćimi swóje knigły »Was wir ins uns tragen. Sorbische Lebenswege« w Dolnoserbskej bibliotece choćebuskego Serbskego doma pśedstajił.

▶ Premjera pratyje

Za tym až jo Škódow tenraz titelna wjas Serbskeje pratyje, stej LND a domowniske towaristwo Depsk/Majberk-Škódow zajmcow pětk, 15. oktobra na premjeru do tamnjejšeje Šyrgotojc kjarcmy pśepšosyłej. 50 luźi jo pśiśło a spódobny wjacor dožywiło.

▶ Wustajeńca Helly Stoleckojc

W galeriji Fango w Chóśebuzu jo se 16. oktobra pśewjadła wernisaža wustajeńce z twóŕbami Helly Stoleckojc, na kótaruž jo jadnab 70 luźi pśišło. Wjacor wobrubił jo muzikaliski projekt »6litch8itch«, duo z Italskeje z elektroniskeju live-muziku.

▶ Prěnja dźěćaca kniha Sabiny Žuroweje wušła

»Zhubjena kniha mudrosće« je titul prěnjeje dźěćaceje knihi Sabiny Žuroweje, kotraž je w oktobrje w LND wušła. Wona wobsahuje nimo napjateje stawizny wo princesnje Mirandźe, hornčerju Francu a holcy Anjuši tohorunja teksty a noty wosom spěwow. Stawiznu je Žurowa 2009 z dźěćimi Worklečan a Ralbičan šule na jewišću NSLDź inscenowała. Spěwy móžeja sej zajimcy zdobom na připołoženej CD abo online naposkać.

Hanka Šěnec – Alojs Šołta při natwarje wustajeńcy z jeho twórbami, kotraž so hišće hač do kónca januara 2022 w Bu­dyskej Serbskej kulturnej informaciji poka­zuje.

Zwjazanosć ze zemju hraje pola mje wulku rólu

Rozmołwa ze Stanijom Brězanom, referentom w sakskim ministerstwje za wědomosć, kulturu a turizm, wo domiznje, serbskej rěči a hódnoće wěry

Wy sće najwjetši dźěl žiwjenja we Łužicy bydlił, sće w Sulšecach wotrostł a bydliće mjeztym hižo wjele lět w Kopšinje. Hdźe čujeće so doma?

Hdyž praju, zo jědu domoj, měnju Kopšin. Hdyž jědu takrjec do mojeje prěnjeje domizny, potom praju, zo jědu do Sulšec.

Ducy z kolesom po kraju, mi druhdy rjany spěw »Hórki, doły wosrjedkate, płódna zemja smuhata« do hłowy přińdźe. Jón smy w brigadźe spěwali a wón je charakteristiski za našu krajinu, cunje hórki, doły a płódna póda, kotraž je čłowjekow w prjedawšich časach zežiwiła a tež dźensa zežiwi. Tuta zwjazanosć ze zemju hraje pola mje wulku rólu.

Zwjazujeće Wy doma stajnje z městnom abo z wosobami?

Za mnje je to woboje. Wěm so tež na słowa našeho nana dopominać, kiž je stajnje prajił »Pytajće zbožo w swójbje«.

Stani Brězan Foto: Jürgen Maćij

▶ Źěk za pólski roman wó Serbach

List z kenclije prezidenta Pólskeje republiki jo kóńc awgusta dostała pólska spisowaśelka Halina Barań z Bogatynje w pódpołudnjowem pólskem źělu Łužyce. W mjenju prezidenta Pólskeje republiki Andrzeja Dudy wugronijo se jej źěk za jeje roman »Ptaki ojczystych wzgórz« (Ptaški domacnych górow). Łoni w nakładnistwje Agencja Wydawnictwa ARGI we Wrocławju wudane knigły su južo źasety roman Haliny Barań. We njom spisowaśelka tematizěrujo zgubjenje domownje pśez wusedlenje Pólakow z pódzajtša, pśez wugnaśe Nimcow z Pólskeje pó Drugej swětowej wójnje a Serbow, kótarymž jo brunicowe górnistwo domownju znicyło. (lej rec. w R 05/2021, b. 26). Barań jo tuchylu jadnučka pólska spisowaśelka, kótaraž serbske temy literarnje pśeźěła.

▶ Nysowy filmowy festiwal so wotměł

Mjez 16. a 19. septembrom wotmě so Nysowy filmowy festiwal, hdźež wubědźowaše so wjace hač 60 mjezynarodnych hrajnych, dokumentarnych a krótkofilmow w třoch kategorijach. Nimo toho prezentowachu so něhdźe 50 dalšich produkcijow, tak 19. septembra w Budyskim Kamjetnym domje krótkofilmy »Serby do kina!« Knuta Elstermanna, »Jajo« Nory Wendt a Helle Stoletzki a »Libawka« Maje Nageloweje a Juliusa Günzela. Po tym wotmě so podijowa rozmołwa. »Třikrajowe filmowe myto« festiwala spožči so čěsko-słowakskemu přinoškej »Služobníci« Ivana Ostrochovskeho.

Wulka fotowa přehladka We wokomiku. Fotografija ze Sakskeje a z Łužicy, kotraž přewjedźe so 2017 w Zhorjelskej kejžorskej woborje a hdźež běchu twórby 40 awtorow widźeć, bě za Jürgena Maćija nastork, so ze skutkowanjom delnjo- a hornjołužiskich fotografow bliže rozestajić a swójsku wustajeńcu z katalogom přihotować. Tuchwilu we Wuchodosakskej wuměłstwowej hali w Połčnicy pod titulom Takle widźane. Fotografija a fotografika z Łužicy wustajene fota maja wšitke někajki poćah k łužiskemu regionej, pak dokelž su so wotpowědni fotografojo we Łužicy narodźili, tu bydla abo so fotografisce z kónčinu rozestaja.

K wustajeńcy je so přewodny katalog wudał, kotryž je Isa Bryccyna wuhotowała.Tak mnohostronska kaž je tudyša krajina, tak mnohostronske su rukopisy a wobjednawane temy zastupjenych wuměłcow. Dohromady 20 fotografow wšelakich generacijow je Jürgen Maćij narěčał a jich prosył, zo bychu so z někotrymi dźěłami wobdźělili. Wuměnjenje bě, zo wustupuja profesionelnje jako fotografojo w zjawnosći a ze swojimi fotami něšto bytostne rjec maja. Při tym je Jürgen Maćij jako kurator tež na tematisku wuwaženosć dźiwał. Widźeć su krajinowe wobrazy a slědy, kotrež su ludźo w njej zawostajili, portrety, ale tež architektoniske wosebitosće. Tak skići so wopytowarjam wustajeńcy diwersny wobraz žiweho a so stajnje měnjaceho regiona, kotryž dokumentuje na swoje wašnje wuwiće zašłych lětdźesatkow. Tule zastupjeni su Sven Abraham, Maćij Bulank, Gerald Große, Bernd Hanke, Anne Hasselbach, Frank Höhler, Thomas Kläber, Matthias Körner, Georg Krause, Marcel Noack, Jan Oelker, Gerd Rattei, Evelyn Richter, Matthias Rietschel, Olaf Rößler, Matthias Schumann, Klaus-Dieter Weber, Matthias Weber, Jan Wenzel, Franz Zadniček a Jürgen Maćij sam. Zajimcy móža sej wustajeńcu w Połčnicy hišće hač do 7. nowembra wobhladać.

KATRIN ČORNAKEC