Na swjatočnosći buštej sobotu, 16. oktobra, na žurli Budyskeho Serbskeho muzeja lětušej Myće Ćišinskeho spožčenej. Z Mytom Ćišinskeho wuznamjeništaj so Trudla a Jan Malinkec za jeju wusahowacu publicistisku dźěławosć we wobłuku serbskeho kulturneho stawiznopisa a za jeju wosebity angažement w Maćicy Serbskej, w Serbskim ewangelskim towarstwje a na narodnostnym polu. Spěchowanske myto dóstaštaj Jadwiga a Fabian Kaulfürstec za jeju mnohostronske skutkowanje na polu serbskeje rěče a kultury, za zwoprawdźenje kreatiwnych projektow a za twarjenje mostow mjez Serbami a Słowjanami. Nimo dotěrowanja a wopisma buštej myće prěni raz z čestnej jehłu spožčenej. Tule podamy wotpowědnej lawdaciji:

Lawdacija k spožčenju Myta Ćišinskeho Trudli Malinkowej a Janej Malinkej

Lětsa steji spožčenje Myta Ćišinskeho cyle w zmysle dwojoty. Dwójce přepoda so dźensa myto – hłowne a spěchowanske – mandźelskimaj. To rědke je w našim padźe wosebitosć a česći wusahowace kulturne a slědźerske wukony.

Prěnja kniha Trudle a Jana Malinkec běše hnydom zhromadny projekt. Jako přebywaše Jan Malink 1982 w Praze na přidatnym studiju na Fakulće ewangelskeje teologije Komenskeho, wupisowaše sej w Strahovskim archiwje teksty Mikławša Andrickeho. Na zakładźe listow, literarnych a publicistiskich spisow staj mandźelskaj zajimawu dokumentarisku knihu wo serbskim spisowaćelu a katolskim duchownym zestajiłoj. Lěta 1988 w LND wudata kniha Zrudoba to běše a nadźija skića zdobom dohlad do socialneho, narodneho a nabožneho žiwjenja w serbskich katolskich wsach na proze 20. lětstotka.

Wulka fotowa přehladka We wokomiku. Fotografija ze Sakskeje a z Łužicy, kotraž přewjedźe so 2017 w Zhorjelskej kejžorskej woborje a hdźež běchu twórby 40 awtorow widźeć, bě za Jürgena Maćija nastork, so ze skutkowanjom delnjo- a hornjołužiskich fotografow bliže rozestajić a swójsku wustajeńcu z katalogom přihotować. Tuchwilu we Wuchodosakskej wuměłstwowej hali w Połčnicy pod titulom Takle widźane. Fotografija a fotografika z Łužicy wustajene fota maja wšitke někajki poćah k łužiskemu regionej, pak dokelž su so wotpowědni fotografojo we Łužicy narodźili, tu bydla abo so fotografisce z kónčinu rozestaja.

KATRIN ČORNAKEC

Sobotu, 4. septembra, su kazali Spěchowańske towaristwo Annahütte z. t. a organizatory wokoło Beatrix a Ton Kerstenoweju pód motom Leben auf Kohlen. LiteraturLandschaftLausitz k literariskemu parcoursoju pó nakšomnem industrijowem sedlišću Annahütte/Zdźark pla Złego Komorowa. Wótpołdnja jo mógał publikum w běgu tśich góźinow drogowaś k šesćim městnam a tam słyšaś regio­nal­ne, weto zewšym nic banalne li­te­rariske a dokumentariske teksty. Rownož njesłuša sedlišćo oficialnje wěcej do serbskego sedleńskego ruma, dopomina toflicka w sedlišću ako teke online Wikipedia na pśemjenjenje nimskego mjenja Serchen pśez nacistow. Na zarědowanju wšak jo było wjele to grono wó Serbach a jich žywjenju z wugelom.

W tśi rěcach doma – pód toś teju temu jo cytała w Henriettowej cerkwi Lenka (Christiana Piniekowa, * 1958) swóje basni a jo mimo togo pśedstajiła basni Kita Lorenca (1938–2017) wó­sebnje ze 1960tych lět w serbskima a nimskej rěcy wó pódrubanej a pódrězanej góli za wugel, wó jamach a wó domorodnej serbskej rěcy. Rozmysliwe a glědajucy na klimowu změnu nadalej aktualne teksty su publikum wjelgin gnuli. We wjelbje pód cerkwju jo cytała Andra Schwarz (* 1982), póchadajuca z Górneje Łužyce, kenž jo wužywała w swójich tekstach zdźěla górnoserbske rěcne pasaže ako dopomnjenje na swóju serbsku staru mamu z Michałkow/Michalken (GŁ).

Što wučinja wšědny dźeń žonow w Kamerunje? Što jich zaběra? Z čim so bědźa? To móžachu zajimcy na přehladce »Kamerun z wočemi tysac žonow« w Korzymskej galeriji FLOX dožiwić, hdźež pokazachu so fota kamerunskich maćerjow, hospozow, staruškow a młodych žonow w městach a na wsach. Wustajeńcu na starosći měłoj stej jeje majestosć Esperance Cadé, mać krala w Baffoussamje, a Aimée Nguemtchueng, doktorandka na Uniwersiće Yaoundé a na Wysokej šuli Žitawa/Zhorjelc.

KATRIN ČORNAKEC

W Budyskim Serbskim muzeju přewjedźe so tuchwilu wosebita wustajeńca »machot časa – wot běłeho k čornemu« z twórbami Maje Nageloweje. Wustajene su rysowanki a grafiske łopjena předewšěm zašłych lět. Njedźelu, 18. julija 2021, je wuměłča sama zajimcow po wustajeńcy wodźiła. Kaž Nagelowa rozłoži, móžeše so za čas korony na wosebite wašnje na swoje tworjenje koncentrować. Tak nasta mjez druhim wobraz »Maria«, hdźež so składnostnje konferency, kotraž so lětsa přewjesć ma, z Marju Grólmusec rozestaja. Hewak wobjednawa wustajeńca to wšědne a njenapadne. Wo tym swědči tež 44 dnjow wopřijacy dźenik, nastaty w dobje pandemije, hdźež je w ramiku koronastipendija kóždy dźeń wšědnu wěc rysowała: najprjedy cyle realistisce, potom z tušu a skónčnje w swobodnej interpretaciji. Tute dźěła so prěni króć zjawnje prezentuja. Při tym je wašnje dźěłanja wuměłče jasnje spóznać: »Wuchadźišćo je pola mje stajnje rysowanka, štož widźu a z wočomaj zapřimnu a pozdźišo do swojeje formoweje rěče přełožuju. Za to sym swoje systemowe figury wutworiła, kotrež do rysowankow zapřijam. Při molowanju jako tajkim je pak tež gestika ruki wažna.«

Kónc meje wotmě so wot Budyskeho Serbskeho instituta orga­nizowane zetkanje sorabistiskeho dorosta – lětsa w mjeztym hižo zwučenej digitalnej formje. Chcyła pak hnydom na započatku podšmórnyć, zo widźu w tutym rozrisanju tež šansu za přichod, dokelž móže tuta forma wjace wobdźělnikow zapřijeć. Diskusije pod zdalenosću po mojim zdaću njejsu ćerpjeli. Organizaciski team (Theresa Jacobsowa, Robert Lorenc a Lubina Malinkowa) bě program na tři dopołdnja a popołdnja rozdźělił, z móž­nosću so hišće po přednoškach swobodnje wuměnjeć. To bě dosć intensiwne, ale štóž je sej na wšě tři dny čas wzał a wšitko wot započatka hač do kónca naposkał, njeje so zawěsće wostudźił. Někotři su tež »jenož« jedyn dźeń pódla byli, a tež to bě witane a wurosće z toho dosć wažnych přinoškow do diskusije.

Wobdźělenje bě zwjeselace bohate: Třinaće přinoškow bě přizjewjenych, wjetšina referatow pak měješe wokoło dwa­ceći posłucharjow, rjad sobudźěłaćerjow Serbskeho instituta, ale tež někotři žurnalisća z Delnjeje Łužicy běchu pódla, diskutowachu a radźachu młodym slědźerkam a slědźerjam.

Młodźi slědźerjo přińdu z najwšelakorišich studijnych předmjetow – a runje tuta interdisciplinarita a tuž wšelakorosć metodow a kutow wobkedźbowanja wěcy jara tyje. Štož mje pak znowa jara zwjeseli, bě kedźbyhódna kwalita přinoškow. Bohužel njebě tónkróć­ literarno-wědomostny a rěčespytny dorost tak derje zastupjeny. Snadź pak bě tež to­ho­­dla tak wulka »podobnosć« centralnych prašenjow w hewak dosć wšelakorych přinoškach.

Premjera. Eksperiment. Schadźowanka 2.0. Tole čitachmy a słyšachmy w medijowych wozjewjenjach wo lońšej schadźowance, kiž wotmě so prěni raz w stawiznach kompletnje digitalnje. Wězo běše to nowostka za wšitkich sobuskutkowacych a digitalnje přitomnych přihladowarkow a přihladowarjow. Ale wosebje za hłownych organizatorow prěčachu so wjele nadawkow přihota přirunujo ze zašłymi lětami. Nimo režijneho teama běchu organizatorojo Załožba za serbski lud, w kotrychž zamołwitosći zarjadowanje leži, Bjaršec techniski zawod a Michał Cyž z Budyskeho studija MeKoSax, kotřiž so wo techniske wuhotowanje starachu. Małe pohladnjenčko za kulisy so nětko čitarkam a čitarjam skići.

Nowostka za organizaciski team běštaj nowej režiseraj: Hromadźe z Katku Pöpelec nastupich nadawk režije z połnej paru. Wjeselachmoj so jara, zo smědźachmoj schadźowanku přewjesć, hačrunjež bě so koronoweje pandemije dla hižo tójšto zarjadowanjow w lěće 2020 wotprajiło.

Spočatnje hišće jako po zwučenym wašnju analogny z prezencu přihladowarkow a přihladowarjow planowany event, nastajichmy hygieniske koncepty, kiž buchu tež wot hamta schwalene. Tak planowachmy spočatnje »hybridnu« wariantu schadźowanki, takrjec kombinaciju mjez prezencnym a wirtuelnym zarjadowanjom. Wěsty dźěl ludźi by potom směł live na žurli pódla być, zbytk by so přez livestream abo druhe konferencne rumy digitalnje přidružił. Ale tež tutu ideju dyrbjachmy spěšneho infekciskeho wuwića dla bórze spušćić.

Po tym zo běchu zamołwići Choćebuskeho filmoweho festiwala dla wobmjezowanjow w zwisku z koronapandemiju zarjadowanje najprjedy wot nowembra do decembra přestorčili, njemóžachu filmy přiwšěm w kinach pokazać, ale poskićachu je jako streaming abo online, tak zo su sej je zajimcy doma wobhladać móhli.

18. łužiska filmowa přehladka

Zahajeny bu festiwal 8. decembra. Wječor do toho přewjedźe so po tradicionelnym wašnju Łužiska filmowa přehladka, kotraž so loni k 18. razej wotmě. Při tym zdoby sej dwanaćelětny Anton Fischer z Heideblicka z wokrjesa Dubja-Błóta ze swojim filmom »IT – ein fremder Freund« (2020) hłowne myto. W filmje dźe wo robotera z přichoda, kotryž so njejapcy w Tonijowej stwě jewi. Po prěnich stróželach Toni zwěsći, zo tajki wšitko wobknježacy roboter cyle wužitny je. Jednoho dnja pak je IT skóncowany. Jury přehladki běše překwapjena wot měšeńcy mjez wšědnosću, fantastiskim wuhotowanjom a hrajnym wjeselom. Runje tak wažeše sej rozestajenje z wažnymi aktualnymi towaršnostnymi temami a běše zahorjena wo kmanosćach młodeho filmowca, kotryž so wo wšě wobłuki nastaća filma sam staraše a za to trěbnu wědu wobsedźi. Myto je z 1.500 eurami dotěrowane.

Wirtuelnu knižnu premjeru zarjadowa srjedu, 9. nowembra 2020, Ludowe nakładnistwo Domowina. Z »dołhej ruku« přepoda jeho jednaćel Syman Pětr Cyž awtorskej eksemplaraj antologije »Susodźa« z nakładnistwa na Budyskej Sukelnskej do SAEK na Dr. Arnošta Mukowu a do Chasowa. Wottam wobdźělištaj so na literarnym wječorku Měrana Cušcyna a Pětr Dźisławk, dwaj z jedynadwaceći awtorow kónc nowembra wušłeje čitanki. Syman Pětr Cyž wjedźeše zhromadnje z lektorom Pětrom Thiemannom po zarjadowanju a podźakowa so dalšim na zwoprawdźenju knihi wobdźělenym. Nimo awtorow su to wudawaćelka knihi Ingrid Juršikowa, lektorka Marka Maćijowa a wuhotowarka Iris Brankačkowa.

Bě to prěnje wirtuelne čitanje LND, nastorčene přez kontaktne wobmjezowanja w času pandemije. K jeho poradźenju přinošowachu nimo techniskeje podpěry (SAEK, Michał Cyž) čitacaj awtoraj, flair wšelakich čitanskich městnow (wot nakładnistwowych běrowow, domjaceje stwički hač k inscenowanemu literarnemu křesłu), wćipnosć wobdźělnikow (přez cyły čas wjace hač štyrcećo) a hudźbne wobrubjenje (nahrawane wot hudźbnikow Serbskeho ludoweho ansambla).

Dwě lěće je planowanje trało, prjedy hač bě rozsudźene, zo ma Budyski Serbski muzej nowy depot za swójsku zběrku dóstać, a to na Lubijskej w Budyšinje. Za to trěbne finančne srědki zwjedźechu wokrjes Budyšin a kulturny rum Hornja Łužica/Delnja Šleska. Nimo toho je Budyski wokrjes imobiliju kupił, kotruž Serbski muzej runja druhim wotnajima. Mjez susodami su Muzej zapadneje Łužicy, dźěłarnje Němsko-Serb­skeho ludoweho dźiwadła, wo­krjesny archiw a Hornjołužiske kliniki. Nowy depot je trěbny, dokelž dotalne městno w muzeju samym wjace njedosahaše, wšako dóstawa muzej nadal wě­cy ze zawostajenstwow a swoju zběrku tež přez nakupy běžnje rozšěrja. Něhdźe 70 % zběrki muzeja, dohromady něhdźe 26.000 eksponatow, předewšěm keramika a wudźěłki z drjewa a metala kaž tež grafiki, mólby a dalše wuměłske twórby maja so na nowym městnje pod kmańšimi klimatiskimi wuměnjenjemi składować a škitać. W muzeju wostanje cyła tekstilna zběrka, za kotruž maja muzejownicy wšelake ideje. Jedna warianta je zarjadowanje zjawnje přistupneho drastoweho depota, hdźež móhli jednotliwcy pod dohladom za projekty slědźić abo so wot fachowcow poradźować dać.

Hižo 2019 je so Iris Brankačkowa wuměłsce z rasizmom rozestajała. Wuchadźišćo běchu rasowědne slědźenja nastupajo serbsku ludnosć mjez 1929 a 1938 w Hornjej a Delnjej Łužicy. Při tym mějachu biometriske daty teoriju wo Słowjanu jako mjenjehódnym čłowjeku dopokazać. Tak je mjez druhim Otto Reche, wodźaca wosobina na polu rasoweho slědźenja na Lipšćanskej uniwersiće, lěkarjej Wilhelmej Hilsingerej nadawk dał wot 1929 do 1932 slědźenja w Budyskej a Klóšterskej kónčinje přewjesć. Wón měješe ćěła jednotliwcow wuměrić, pigmenty kože postajić a krej přepytować. Sćěhowachu dalše přepytowanja Friedricha Merkenschlagera 1931 w Błótach, Heinricha Gottonga 1936/37 we Wojerowskej kónčinje abo Rudolfa Graua, kiž chcyše wot 1936 do 1938 cyłu Hornju Łužicu přepytować.

Mjeztym zo je so wuměłča prěnjotnje z mužemi rozestajiła, wěnuje so nětko žonam. Zakład za aktualny projekt, kiž so wot Kulturneje załožby Sakskeje spěchuje, je rasowědna disertacija Heinricha Gottonga, kotryž je wjesnu ludnosć wokoło Wojerec přepytował a za swoje slědźenja 309 wosobow, 165 mužow a 144 žonow w starobje mjez 20 a 45 lětami fotografował a zapiski zhotowił. Jeho dźěło bu 1940 wudate.

Wót załoženja spěchowańskego towaristwa stawiznow domownje »Stog« w lěśe 2004 słuša k tradiciji, až se prědny eksemplar lětnego domowniskego lětopisa »Stog« pśepódajo direktoroju bórkojskego amta. W lěśe 2020 jo Christoph Neumann, zastupujucy amtski direktor, rowno wuśišćany prědny eksemplar »Stoga« wót Ralfa Radochle, pśedsedarja spěchowań­skego towaristwa, kenž jo dla korony pśedpisany wótstawk doźaržał, dostał w listowej wobalce. Aplaws pśibytnych njejo mjenjej wutšobny był.

»Domowniski lětopis ›Stog‹ słuša mjaztym k fachowej literaturje za lěpše znaśe a cesćenje domowniskich stawiznow našo­go regiona«, jo gronił Chris­tof Neumann, kótaryž co se skóro sam ako awtor pokazaś. Z tysac wuśišćanymi eksemplarami jo »Stog« nejwuznamnjejšy kalender regiona Górne Błota. Ten nowy »Stog« 2021 jo 41 awtorow, mólarjow, basnikarjow a fotografow »nakładło«, gaby to pśirownowali ze składanim stogow.

12 kalenderowych łopjenow za lěto 2021 pśiwobrośujo se sta­wizniskim a aktualnym wětšnikam a wódnym młynam regiona z wjele stawizniskimi informacijami a detailami. Slědkoju móžo region ze stawiznisko-techniskeju wósebnosću słužyś. W Myšynje blisko Wětošowa źěła hyšći z »Paulicks Mühle« jadnučki wódny młyn w kraju Bramborska. K tomu pasujo ba­seń w dolnoserbskej rěcy »Źož se wjerśi« Jill-Francis Ketlicojc z Chóśebuza, kótaraž spódobnje tu głownu lětnu temu pódkłaźo.

na hłownej a wólbnej zhromadźiznje dnja 26. septembra 2020

Z poł lětom zapozdźenjom lětušu hłownu a wólbnu zhromadźiznu Maćicy Serbskeje koronapandemije dla nětko hakle přewjedźemy. A to je tež přičina, zo njejsmy po zwučenym wašnju na žurli Serbskeho muzeja, ale městna dla na wjetšej žurli Serbskeho domu tu w Budyšinje.

Za zjawne zarjadowanja płaća w mjezsobnym wobchadźenju znate předpisy, kotrymž mamy wotpowědować. Jedyn z nich rěka, zo měli zjawne zarja­dowanja jenož jednu hodźinu trać a tohodla smy so w předsydstwje rozsudźili, zo wšitke rozprawy – nimo rozprawy předsydy a finančneje – dočasnje w Rozhledźe wozjewimy. (hlej 09/2020) Prěni předsyda znowazałoženeje Maćicy Serbskeje, dr. Měrćin Völkel je wjace króć a rady naspomnił, zo steji Rozhlad w tradiciji Časopisa Maćicy Serbskeje

Dźěławosć z Domowinu: Na 19. hłownej zhromadźiznje Domowiny běchmy z třomi čło­nami wobdźěleni. Marka Cy­žowa skutkowaše w redakciskej komisiji sobu a poda diskusijny přinošk. Předsyda rěčeše k třom naležnosćam, wospjet, zo měł Serbski dom w Budyšinje jako towaršnostne, kulturne a poli­tiske srjedźišćo dale eksistować a zo so zjawnostne dźěło po­lěpšić ma. (Pokazka: Dźens na dźeń před 114 lětami bu Maćičny Serbski dom při Lawskich hrjebjach w Budyšinje poswjećeny. W ČMS z lěta 1904 čitamy pod nadpismom »Swjedźeń ›Serbskeho doma‹« mj. dr. słowa šolastika Jakuba Skale, sekretara MS: »Smy poswjećili ... swój dom, kotryž ma wot nětka być kaž widźomny pomnik swěrneho, horliweho, njewustawaceho dźěła ..., tak tež na wšě časy srjedźišćo idealnych próco­wanjow, narodnych a spomóžnych skutkow našeho luda.« – »Zhromadźiznu z wutrobnymi a horliwymi słowami postrowił a ... swoju wotewrjensku rěč měješe předsyda MS, biskop dr. Jurij Łusčanski. Po ... rozprawje sćěhowaše swjedźenski přednošk redaktora Časopisa Maćicy Serbskeje knjeza profesora dra. Muki wo połobskich Słowjanach ... Swjedźenska baseń ›Serbski dom w Budyšinje‹ J. Barta-Ćišinskeho skónči ›Dom Serbam k zbožu stać a kruty budźe, Hdyž w njebjesach ma škit a zakład w ludźe.‹«)

Sakske ministerstwo za kulturu a turizm je štwórty raz Myto Zejlerja spožčiło. Z 5 000 eurami dotěrowane wuznamjenjenje při­zna lětsa publicistce, muzikologowce a cyrkwinskej hudźbnicy Chrysće Meškankowej.

»Je mi wulka česć a zdobom radosć, zo spožča mi ze stron Swobodneho stata Sakskeje Myto Zejlerja 2020 za mój angažement na polu serbskeje rěče. Myto nima hišće dołhu tradiciju. Sakske knježerstwo z tajkim počesćenjom signalizuje, zo wobhladuje serbski lud jako awtochtony narod z prawom na runoprawosć. Skutkowanje serbskeje ciwilneje towaršnosće njepřewostaja swobodny stat tuž samoběhej, ale je spěchuje a samo hódnoći.

Widźu so dźensa tu jako zastupjerka mnohich aktiwnych w zašłosći, w dźensnišej demokratiskej dobje a zdobom jako impuls dawaca přichodnym generacijam. To rěka: dźěłać za towaršnosć tam, hdźež je trjeba a dołhož mocy dosahaja; wědomje a sebjewědomje prócu nałožić na dobro serbskeho ludu. A dokelž wučinja našu identitu po mojim měnjenju w prěnim rjedźe rěč, ma kóždy z nas swoje činić, zo ju přikładnje nałožuje a njeskomoli.

Handrij Zejler, po kotrymž bu tele myto sakskeho ministerstwa za kulturu pomjenowane, je swój čas jasnje spóznał, zo ma so serbska rěč jako srědk komunikacije dale rozwiwać. Wón sta so w dobje narodneho wozrodźenja ze załožerjom serbskeje literarneje rěče. Jeho tekst serbskeje narodneje hymny njejsu ženje změnić trjebali, a wón hodźi so z prawom jako bjezčasny wobhladować. Jeho poezija wuprudźa wonu lubosć k serbskej rěči, kotrejež nałožowanje ma so wot małosće zwučować a njesmě so tež po tym zanjechać.

Maćica Serbska dyrbješe koronapandemije dla swoju za 21. měrca 2020 planowanu hłownu a wólbnu zhromadźiznu krótkodobnje wotprajić. Předwidźane je, ju sobotu, 26. septembra 2020, ze skrótšenym programom nachwatać. Předsydstwo je rozsudźiło, zo matej so jenož rozprawa předsydy a financna rozprawa na zhromadźiznje čitać. Rozprawy sekcijow wozjewja so tohodla lětsa wuwzaćnje w Rozhledźe.

Rozpšawa Maśice Serbskeje

29.5.2019 jo se wótměła głowna zgromaźina Maśice Serbskeje w Serbskem domje w Chóśebuzu. Pśednosował jo René Šusteŕ k temje »Kóńc brunice we Łužycy – aktualne tšojenja a perspektiwa«. Pó žywej a teke mjazy Serbami kontrowersnej dis­kusiji su se dalšne pśedewześa tematizěrowali, ako na pś. wobnowjenje rowa dolnoserbskego literata a ceptarja Frycha Rochy. Cesne zarědowanje na poł­dnjowem kjarchobje jo było 30. septembra 2019 w zagronito­sći pomnikoweje kupki pśi mě­sće Chóśebuz. Maćica Serbska jo to financielnje pódpěrała.

Někotare z našych cłonkow su pomagali pśi knigłowem projekśe k žywjenju a statko­wanju něgajšnego ceptarja Kita Šwjele. Chronikaŕ w Skjarbošcu (Schorbus) a cłonk tamnjejšego domowniskego towaristwa, kněz Dietmar Schulze, jo woluminozne knigły 27. februara 2020 w Serbskem domje w měsće prezentěrował. Wón jo teke wjeliki późěl na tom měł, až jo se stela za něgajšnego redaktora »Bramborskego Serbskego Casnika« a serbskego kantora w tej jsy nastajił. Teke how su cłonki Maśice pśi spisanju dolnoserbskego teksta wobradowali.