»Zabyta rjekowka humanitarneje pomocy« steji na pomjatnej tafli za Marju Simonowu, kotruž wotkrychu 12. meje na jeje rownišću w Drježdźanach-Johannstadće. Něhdźe 80 česćowarjow wuznamneje Serbowki bě so k swjatočnosći na pohrjebnišću swj. Trojicy zhromadźiło, mjez nimi społnomócnjena za naležnosće Serbow w sakskim statnym ministerstwje za wědomosć, kulturu a turizm dr. Madlena Malinkec a předsyda Domowiny Dawid Statnik. Předsyda sakskeho Čerwjeneho křiža Rüdiger Unger pokaza w swojej narěči na to, zo wotměje so počesćenje na Mjezynarodnym dnju hladarjow 12. meje, wšako bě Marja Simonowa pućrubarka moderneho hladanja chorych kaž tež Čerwjeneho křiža w Sakskej.

Dohlad do žiwjenja počesćeneje poda dr. Jürgen Helfricht, publicist z Radebeula, kotryž dźěła na jeje biografiji. Pokazujo na pochad Marje Simonoweje ze serbskeje Janašec swójby w Dobruši pola Budyšina, je jemu w jednorych wjesnych poměrach wotrosćena žona »wobdźiwajomna Serbowka a Saksowka«. Kniha wo jeje žiwjenju a skutkowanju ma klětu wuńć.

Do stawiznow hladanja zarjadowa počesćenu prof. dr. Anja Katharina Peters z Ewangelskeje wysokeje šule w Drježdźanach. Serbske zapřijeće »hladanje chorych« je jej »najrjeńše pomjenowanje« tutoho powołanja, w kotrymž ma so w prawym zmysle słowa přeco zaso za pomocy potrěbnymi hladać. Docentka wuzběhny přisłušnosć Marje Simonoweje k mjeńšinje a zakónči swoje wuwjedźenja zjimajo w serbskej rěči: »Marja Simonowa bě jako Serbowka ikona němskich hladanskich stawiznow.« Swjatočnosć skónči so z wotkryćom pomjatneje tafle na rownišću Marje Simonoweje, kotrež bě sakski Čerwjeny křiž w minjenych měsacach za 20 000 eurow wobnowić dało. Dalše zarjadowanja maja klětu k jeje 200. narodninam w Drježdźanach, Budyšinje a Dobruši slědować.

Dnja 17. nowembra 2022 wotmě so w Choćebuzu mjezynarodna konferenca »Mjeńšinowe rěče w Francoskej: Strategije a zadźěwki rěčneho planowanja a rewitalizacije«. Zarjadowar bě w juliju 2022 załoženy wotrjad za regionalne wuwiće a škit mjeńšin při Serbskim instituće. Přeprošeni běchu eksperća bretonskeje, korsiskeje a okcitanskeje rěčneje politiki, zo bychu w zašłych lětdźesatkach docpěte postupy předstajili. Tematizowane buchu pak tež poražki a přichodne wužadanja. Něhdźe połsta wobdźělnikow1 z kubłanja, wědomosće a towarstwoweho žiwjenja – zwjetša ze serbskeje Łužicy – wobdźěli so na konferency.

Běše to prěnje zjawne zarjadowanje wotrjada za regionalne wuwiće a škit mjeńšin2, kotrehož dźěłowej ćežišći stej walorizacija kulturneho herbstwa w so měnjatym strukturnym regionje Delnja Łužica a wědomostne přewodźenje rewitalizacije delnjoserbšćiny. Na zakładźe přirunanjow situacije druhich mjeńšinow w Europje podpěra wotrjad team ZORJA3 při nadźěłanju masterplana za rewitalizaciju delnjoserbšćiny (»Serbska rěcna strategija«).

Sobotu, dnja 28. januara 2023, wotewri so na žurli měšćanskeho Muzeja Budyšin wosebita wustajeńca »Smjerć & ritual – Prehistoriske chowanja na Wowčej horje w Delnjej Kinje«. Jedna so tu wo wustajeńcu woneje wobsahoweje hišće šěršo wusměrjeneje wustajeńcy1, kotraž pokaza so wot nowembra 2017 hač do meje 2018 w Statnym muzeju za archeologiju w Kamjenicy (smac). Kaž to muzejowy direktor dr. Jürgen Vollbrecht w swojim zawodnym słowje wo nastaću ekspozicije w kooperaciji z archeologiskim muzejom w Kamjenicy a Sakskim krajnym zarjadom za archeologiju rjekny, měješe so wustajeńca w Budyšinje poprawom hižo zašo pokazać, ale dla podawkow w poslednich lětach je so tole přeco zaso dliło.

Mjeztym zo so wustajeńca w Kamjenicy geografisce a stawiznisce hišće šěršo z formami pochowanja zemrětych a z wobchadom ze smjerću zaběraše, koncentruje so Budyska wustajeńca hłownje na pohrjebnišćo w Delnjej Kinje a w tu­tym zwisku na wosobu Ericha Schmidta.

Tak mjenowana Wowča hora je městnosć, kotraž bě w zwisku ze zapisanjom prěnich namakanjow 1826 hišće po starym ležownostnym mjenje jako »in den Lehden« zapisana. Wona spjelnja funkciju klučoweho namakanišća w srjedźnej Europje.

Akademija wuměłstwow w Berlinje je na cyle wosebite zarjadowanje do swojeho sydła bjezposrědnje při Braniborskich wrotach přeprosyła, na wotewrjenje Archiwa Kita Lorenca dnja 21. měrca 2023. Po smjerći serbsko-němskeho basnika w lěće 2017 bě wudowa Elke Lorenz jeho zawostajenstwo akademiji přepodała. Wone wobsahuje wšitke manuskripty a manuskriptowe wersije awtora, titlowe podłožki wot njeho wudatych zwjazkow ze serbskej poeziju, biografiske dokumenty, fota a wobšěrnu korespondencu, na př. z Jurjom Brězanom, Róžu Domašcynej a Benediktom Dyrlichom, ale tež z Peterom Handke, Wulfom Kirstenom, Tadeuszom Rożewiczom a wjele druhimi. To wšo steji nětko za slědźenje k dispoziciji.

Wotewrjenske zarjadowanje bě zwjazane z knižnej premjeru a witrinowej wustajeńcu. Lětsa w februarje je basniska zběrka »Es war nicht die Zeit« wušła. Wona wobsahuje njewozjewjene a rozbrojene basnje a přebasnjenja twórbow, kotrež jenož serbsce w knize »Zymny kut« předleža. Nowu knihu je němski basnik a nakładnik Michael Krüger wudał. Z nim, z basnicu Róžu Domašcynej a z wjednicu Literarneho archiwa Gabriele Radecke je sakska žurnalistka Karin Großmann podijowu rozmołwu wjedła. Do toho zbliži direktorka Sekcije literatura, basnica Kerstin Hensel, přihladowarstwu dźěło Kita Lorenca. Jeje zawod a cyła rozmołwa kružeše přeco zaso wokoło jeho basnjow, kotrež wobdźělnicy nimale so wubědźujo za zahorjenjom přednjesechu. Porno tomu předstaji Gabriele Radecke konkretne dźěło basnika na přikładźe basnje »Singende Amsel« (1972), kotraž njeje ženje serbsce wušła. A tola namaka so w Lorencowych zapiskach z lěta 1962 serbska wersija »Kós«. Na němskej wersiji je basnik přeco zaso podźěłał, naposledk je ju 2013 změnił. Z podłožkami, kotrež so nětko w akademiji chowaja, móža wědomostnicy tutón tworićelski proces slědować.

»Mysliła sym sej, zo by derje było, by-li najprjedy něšto porjadneho nawuknyła. Potom sym pytnyła, zo to njeńdźe. Sta so běžny přechod, sym nutř zrostła. Na kóncu studija sym akceptowała: Sym wuměłča.« To su sady Maje Nageloweje na spočatku přinoška w 104. čisle časopisa literatury a wuměłstwa Sakskeje »OSTRAGEHEGE« (II. kwartal, 2022). A tež tale jednora sada: »Sym Serbowka, to je přeco rólu hrało. Začuwam to jako wobohaćenje.« Mjenowane čisło časopisa wěnuje so wobšěrnje serbskej wuměłči a hižo wonkowna wobalka z wuměłskej twórbu »Por« (1996) a twórbje »Madame« (2002) a »Kćenje w kreji« (barbne łopjeno, 1993) na nutřkownej wobalce su powabne. Štyri dalše grafiki a mólby skulojća tekst na dohromady 11 stronach. Tekst Gregora Kunzeho, lyrikarja, esejista a wuměłca, bydlaceho w Drježdźanach, je wěcywustojny. Wot njeho tam zhonimy: »Rysowanje běše započatk eksistency Maje Nageloweje we wuměłstwje a je žro kóždeho dźěła, z kotrymž je wona w poslednich 40 lětach započała. Rysowanka přima a njese, ćěri swoju bytosć w molerstwje, w ćišćanej grafice, tež w instalacijach a w animaciskich filmach, we wšěm tym, štož wona swoje wulěty mjenuje. W 1980tych lětach běše rysowanje stajna zaběra. Hač dorěčany wopyt abo připadne zetkanje, tumult abo ćišina: Ruka běše zaběrana, husto na małych cedlkach, A 5 a mjeńše, mjeztym zo hłowa widźeše, słyšeše, rěčeše, přiwšěm nic přez abo wo rysowanju.« A z dalšimi zajimawymi, hłuboko sahacymi formulacijemi zrozumi wón, sam wuměłc, dźěło wuměłče wopisać.

Na słónčnym štwórtku srjedź septembra bě Witaj-pěstowarnja Villa Kunterbunt w Choćebuzu staršich dźěćiny přeprosyła na zhromadny žnjenski swjedźeń z łapanjom a zabiwanjom kokota a z woženjom žabow. Zaměr je, hižo najmjeńšich ze serbskimi kulturnymi wosebitosćemi zeznajomić a do hajenja nałožkow zapřijeć. Kaž hižo loni su sej pěstowarki zaso wjele časa za přihotowanje brali. Su pisanu nazymsku kulisu ze słomjanych walčkow a wšelakich płodow natwarili a z dźěćimi spodobny program ze spěwami a rejkami nazwučowali. Tři dźěćace poriki běchu delnjoserbsce zwoblěkane kaž tež wjednica pěstowarnje Mila Cachariasowa a tři kubłarki. Jednu dalšu holčku běštej staršej samej za swjedźeń delnjoserbsce zdrasćiłoj.

Wjednica kubłanišća wulku syłu maćerkow, nanow a dźěći serbsce witaše a tež dale konsekwentnje dwurěčnje moderěrowaše. Wona zamó samo němskich, serbskich a pólskich staršich sobu zapřijeć: Tući dyrbjachu startowe komando wótře delnjoserbsce přiwołać, a to hólčkam za jěchanje na drjewjanych konikach přez wupyšene wrota a při zabiwanju kokota a potom tež holčkam za woženje žabow To so po krótkim zwučowanju derje radźeše.

Serbski ludowy ansambl w Budyšinje měješe wot časa swojeho załoženja před 70 lětami wulke zasłužby na hajenju hudźbneje kultury Serbow. Tola jako ćehnješe wjednistwo SLA w 1980tych lětach bilancu, zo je z namrěwstwa załožerja serbskeje wuměłskeje hudźby Korle Awgusta Kocora hižo wšitko najwažniše a z tym wuměłsce najdrohotniše wotkryte a ludej přistupjene, dyrbješe so zwěsćić, zo to tak njetrjechi. Kocorej, kiž wukonješe dźě tohorunja słužbu wosadneho kantora, běše wutrobna naležnosć, so tohorunja duchownej hudźbje wěnować, a to we wulkej oratoriskej formje. Nimo »Serbskeho rekwiema« spisa wón na tekst ze Stareho zakonja oratorij «Israelowa zrudoba a tróšt«.

K stawiznam oratorija »Israelowa zrudoba a tróšt«

Někotre dźěle tutoho oratorija předstajichu so, wot komponista samoho orchestrowane a pod jeho dirigatom, 22. jutrownika 1862 w Cyrkwi našeje knjenje w Drježdźanach kaž tež 26. smažnika přichodneho lěta w Michałskej cyrkwi w Budyšinje. K dispoziciji stejachu jemu za to nimo zamóžliwych spěwnych solistow dosć wukonliwy Budyski chór Lumir, wobstejacy ze štyrceći hudźbnje derje kubłanych spěwarkow a spěwarjow kaž tež Drježdźanski orchester. Hudźbnik so rozsudźi, za tutu wobsadku hinaši stil komponowanja nałožować a z tym na sobuskutkowacych wyše naroki stajić. Po wuspěchu z tutymi sobuskutkowacymi w sakskej kralowskej stolicy a w Budyskej cyrkwi ewangelskich Serbow skomponowa oratorij w třoch dźělach, a to wuraznje w polyfoniskim kompozitoriskim stilu.

Na slědnej njeźeli awgusta jo město Žarow/Sorau/Żary w pódzajtšnej Dolnej Łužycy kazało na parkowy swěźeń. Z pódpěranim běrowowu Euroregiona Sprjewja-Nysa-Bobr w Gubinje pó wobyma bokoma Nyse jo se raźiło kradu wósebne kulturne pórucenje: Serbska drastwowa kupka z Mósta/Heinersbrück jo pśijěła a na jawišću srjejź parka pśedstajiła tradicionelnu dolnoserbsku swajźbu, kakaž jo se wóna něga swěśiła w casu mjazy swětowyma wójnoma, slědny raz w lěśe 1936. Dešća dla, ale źe teke dla njeprofesionelnego a njedosegajucego wabjenja w měsće a wokolinje, jo wšak bóžko lěbda sto a pěśźaset luźi to njewšedne tšojenje sobu dožywiło.

Mósćanarje su pólskim gósćowarjam pśedstajili serbske swajźbaŕske nałogi ako teke drastwy we wšakich wariantach. Derje organizěrowane jo było simultane pśestajowanje do pólskeje rěcy ned z jawišća dołoj pśiglědowarjam. Funkcije a wósebnosći póbratša, njewjesty, nawóženje, družkow, družbow a dalšnych swajźbarjow se pśedstajachu. Słyšaś jo była wótpšosba njewjesty w dolnoserbšćinje a nawóženje nimski. Kak a cogodla póbratš ze zablu magiski krejz dokoławokoło pórika śěgnjo a tśi kśicki pśikreslijo, kaki jo něga był pórěd pśi reji a dalšne nadrobnosći su pśedstajili. Žarojska měsćańska telewizija a fotografy su mógali wjele rědnych motiwow a scenow zapópadnuś.

Slědujuca lawdacija jo se źaržała pśi góźbje wótwórjenja wustajeńce »Woblica – Antlitze« z twóŕbami Lejny Theurichoweje, kótaraž jo była wiźeś do 8. julija w Serbskem domje w Chóśebuzu.

Lejna Theurichowa póchada z Górneje Łužyce a jo źinsa žywa w Drježdźanach. Póznała som ju wokoło lěta 2000 how w Serbskem domje ako sobuźěłaśeŕku Domowinskeje župy Dolna Łužyca. Pózdźej som zgóniła, až jo wóna była wuspěšna tekstilna wugótowaŕka – desinaterka w tegdy znatem chóśebuskem tekstilnem kombinaśe TKC. Tak som se wótergi pśedstajiła, až mam snaź sukno, kótarež jo wóna napórała, a to by zawěsće wjelgin rědne było…

Jo, desinatery su defini­tiwnje wuměłce. Ale wšykne njejsu rownocasnje mólarje. Ale ako mólaŕku zmakajomy Lejnu Theurichowu z jeje drugeju personalneju wustajeńcu w Serbskem domje. A ja mógu se hyšći derje dopomnjeś na prědnu. To su byli rowno take bejnje barwojte wobraze a serbske impresije.

Lejna jo južo w šuli zachopiła mólowaś. Jeje ceptaŕ jo był znaty, bóžko južo zamrěty serbski mólaŕ Jan Buk. Wón jo jej gronił: »To jo dobre, Lenka, ale to hyšći njedosega.« To jo se Lenka k wutšobje brała. Pówołański ako teke pó hobbyju. Lejnina pówołańska droga běšo teke z wuměłstwom zwězana, ale w drugem zmysle, w eksistencielnem. Mólowanje jo wóstało jeje hobby. Ale zawěsće su se z teje kombinacije póstajali synergijowe efekty.

Po tym zo je so wosebita wustajeńca »Barby daliny. Moler Ante Trstenjak a Łužiscy Serbja« 2020/2021 w Budyskim Serbskim muzeju wotměła (hlej Rozhlad 12/2020), so serija monotypijow Serbowkow słowjenskeho molerja hač do 23. oktobra 2022 we Wuměłskej galeriji w Mariborje pokazuje. Tudyša wustajeńca z titulom »Hordosć a předsudk pola narodneje drasty« je wupłód dołholětneho zhromadneho dźěła mjez Wuměłskej galeriju, Praskim Narodnym muzejom a Budyskim Serbskim muzejom. Nimo łužiskeje serije Trstenjaka, kiž běše wobwliwowany wot čěskeho molerja Ludvíka Kuby, tematizuje so wozrodźenje słowjanskich ludow w prěnjej połojcy 20. lětstotka. Ćežišćo wustajeńcy je narodna drasta a kak so we wěstej kónčinje a we wěstym času prezentuje. Ale tež prašenja přisłušnosće, identity a róle žonow so wobjednawaja. Historiskim wobrazam přidruža so twórby načasnych wuměłcow, mjenujcy Słowjanki Tiny Dobrajc (* 1984), Danki Triny Søndergaard (* 1972) a Němca Erica Schütta (* 1967), kotřiž so wuměłsce z narodnymi drastami zaběraja. Jich dźěła wobohaća wustajeńcu, dokelž tak hodźi so wo tym rozmyslować, kotru rólu hraje narodna drasta dźensa a kotry wuznam wona ma.

Spomnjeśa pśi drogowanju pó pówóstankach zniconeje serbskeje jsy

Wótery raz ga som w 1990ych lětach k swěźenjam we Łakomej woglědał, swěźenje a zmužnosć młodych luźi wobźiwował, kótarež běchu žedne z dwórow teje spušćoneje, abo lěpjej gronjone njedobrowólnje wusedloneje jsy wobsajźili, aby ju žywu źaržali. Někotare z nowych sedlarjow njejsu jano kšasnu wokolnu pśirodu, ale teke serbske nałogi a serbsku rěc woplěwali. To som z wjaselim zawupytnuł. Na jadnom ze swěźenjow som za nich a gósći na dwórje pśed »kulturneju brožnju« prezentěrował toflowu wustajeńcu wó stawiznach Serbow.

Pśi góźbje lětosnego Łakomskego swěźenja sobotu, dnja 11. junija, na kšomje nastawajucego »Chóśebuskego pódzajtšnego jazora« (oficialnje: Cottbuser Ostsee) jo Renej Šuster wót Zeleneje ligi kupku něźi 25 zajmcow wjadł pó pówóstankach zniconeje jsy Łakomeje. Wopor jamy ga njejsu jano dwóry, gumna, póla, łuki, kjarchob a za jsu lažece gaty. Ale tejerownosći stara z kamjenjami flastrowana postowa droga, kótaraž jo něga zwězała Łakomu a Nowu Wjas. Pó njej su pśed dwěma stolěśoma śěgnuli źěle pórazonego wójnstwa Napoleona. Kaž hynźi we Łužycy, jo teke tudy znata powěsć wó jogo zarywanej wójnskej kasy. Pśi wótbagrowanju jo se stawnje kněžyła naźeja, až by mógali pókład snaź něnto namakaś.

Nakładnistwo DONATUS w Niederjahna pola Mišna je němskorěčne pojednanje wo załožerju serbskeje artificielneje hudźby pod titulom »Korla Awgust Kocor (1822–1904) ­– Leben und Wirken« wudało. Serbskorěčna edicija je w lěće 1972 składnostnje 150. po­smjertnych narodnin serbskeho komponista w Ludowym nakładnistwje Domowina w Bu­dyšinje w rjedźe »Wuznamni serbscy prócowarjo« wušła. Awtor tuteje prěnjeje a dotal jeničkeje wobšěrneje monografije wo Kocoru je profesor Zbigniew Kościów z Opola. Wučer hudźby a publicist studowaše a skutkowaše wot lěta 1949 we Wrócławju. Monografija wo Kocoru za jubilejne lěto 1972 běše za serbofilneho a muzikologisce zdźěłaneho Polaka nadawkowe dźěło, kotrež přewzać běše za njeho zdobom česć. Přełožk z pólšćiny do serbšćiny přewza potom Budyski wučer Achim Brankačk. Studujo w lětach 1947 do 1950 na Wrócławskej uniwersiće, wón pólšćinu derje wobknježeše. Tutu serbskorěčnu předłohu wužiwach za přenjesenje do němčiny.

Změnjene nowowudaće z rozšěrjenjom

Předsłowo wučerja stawiznow a mnohostronskeho kulturnika Brankačka, w kotrymž wón žiwjensku dobu Kocora tak wopisuje, kaž njebu to za jeho čas nic jenož wočakowane, ale tež kruće žadane, njebu hižo do nětko předležaceje edicije přewzate. Historikarjo dźensa a w našim kraju hinak postupuja respektiwnje stawizny hinak wopisujo interpretuja. Z tym pak njeje zwuraznjene, zo njemóžemy z tutoho předsłowa, napisaneho a wozjewjeneho w socialistiskej dobje, hižo ničo přiwzać, zo bychmy komponista a jeho dobu pod wšelakimi aspektami derje zrozumili.

Přijomna papjera, dobre wuhotowanje, najwšelakoriše přinoški: Hižo kónc lěta 2021 wozjewi finski časopis »Särö« (čisło 45, str. 56–71) mj. dr. kompaktny přinošk k serbskej literaturje. Na spočatku steji nastawk wo Serbach w Hornjej a Delnjej Łužicy z pjera wersěrowaneho literarneho přełožowarja, polyglota a přećela Serbow Eera Balka (* 1955) »Saksan sorbit – vähän väkeä, paljon kirjailijoita« [Serbja w Němskej – mało ludźi, wjele spisowaćelow]. Podnadpismje nastawka prowokujetej: (1.) »Kansa katosi – ja löytyi uskonpuhdistuksen ­aikaan« [Lud so zhubi – a so namaka při reformaciji], (2.) »Kansaa suurempi kirjallisuus?« [Literatura wjetša hač lud?]. Balk praji k tomu w komentarej awtorce: »... mam za to, zo serbska literatura je w pozitiwnym zmysle nadměrnje wulka porno ludej, ale njecham to čitarjam direktnje nanuzować, a tež zo wěsta wohroženosć kultury wuwiwa w ludźoch wosebitu čućiwosć, kiž je pytnyć w literaturje.« Wón widźi Hornju a Delnju serbsku Łužicu, wobhladuje ju geografisce kaž tež literarnohistorisce a pomjenuje aktualne wuwića kaž rjad młodeje literatury Paternoster, internetny literarny konopej abo serbskiTV z literarnymi přinoškami na YouTube. Balk cituje Jurja Brězana (1916–2006) a Jakuba Barta-Ćišinskeho (1856–1909). Zo praja Finojo Němskej Saksa, je rěčna zajimawostka, kotraž pokazuje so mj. dr. na nastawkej dodatej karće cyłeje Łužicy ze serbskim sydlenskim rumom a pomjenowanjom pomjeznych krajow. Nimo toho je nastawkej přidate čornoběłe foto Pawoła Roty z NDRskeho časa z Hanu Chěžcynej w katolskej drasće (1887–1984), znatej bajkarku a maćerju basnika Jurja Chěžki (1917–1944) ze šulskimi dźěćimi na jeho ródnym statoku w Hórkach. Běłočorny negatiw kaž tež foto Karla Schmidta z lěta 1896 z dwěmaj młodymaj žonomaj w serbskej drasće na čołmje na Lědach tworitej přechod k basniskej mini-antolo­giji pod titulom »Kalojen metsä – Kolme runolijaa Lusatiasta. Lenka, Kito Lorenc, Róža Domašcyna Runojen suomennokset sorbin kielestä ja tekijöiden esittelyt Eero Balk« [Rybowy lěs – Třo basnicy z Łužicy. Finske přełožki basnjow ze serbskeje rěče a prezentacije Eero Balk]. Balk wubra a přełoži baseń Lenki – Christiany Piniekoweje (* 1958) »Zapózdźone wótegrono starkej«, baseń Kita Lorenca (1938–2017) »Dźiwne přeměnjenje« a basnje Róže Domaš­cyneje (* 1951) »Njeprašej so« (za Edit Pjenkowu), »Hra z měnjatymi rólemi« kaž tež »Norje«. Poslednjej wozjewištej so z hornjoserbskim pendantom. Z nadpismom »Rybowy lěs« poćahuje so Balk na baseń Lorenca a zdobom na změny łužiskeje, serbskeje krajiny a jich ludźi. K prezentacijam-anotacijam awtora a awtorkow su dodate po fotach rysowane portrety. Hižo na stronje štyri časopisa wabi so za předstajenje serbskeje literatury pod titulom »Sorbien runoutta – Saksan itäosissa elävän slaavilaisen kansan kirjallisuuselämä on vilkasta« [Serbska poezija – Literarne žiwjenje na wuchodźe Němskeje bydlacych Słowjanow je čiłe]. A tu je přidate foto njeznateho fotografa, wubrane z knihi Rudolfa Helma »Deutsche Volkstrachten«, wudateje w Mnichowje 1932, kiž pokazuje žonu a holcu w rozdźělnymaj žarowanskimaj drastomaj z Klětna ze srjedźneje Łužicy. Balk njepřewostaji ničo připadej, mudrje rozsudźiwši, předstaji na mało stronach wobšěrne literarne tworjenje Serbow z kritiskim, ale přichilenym wóč­kom.

takle pisaše Ota Wićaz wo Janje Radyserbje-Wjeli, kiž bě jeho nanowski přećel. Po slědach tutoho prócowarja podaše so 12 čłonow towarstwa Přećeljo Smolerjec kniharnje dnja 17. junija po Budyšinje. Jeho slědy po cyłym měsće nadeńdźeš, jelizo to chceš. Na Židowje, njedaloko schodow na Hrodźiško, steješe jeho ródny dom. Dwustote narodniny by Jan Radyserb-Wjela lětsa woswjećił.

RÓŽA DOMAŠCYNA

W awgusće wuńdźe w nakładnistwje Pop serbsko-němska basniska zběrka »Posledni sněh/Der letzte Schnee« Traiana Popa Traiana, z dwanaće grafikami Boženy Nawka-Kunysz. Do serbšćiny přenjesłoj staj jeho basnje Dorothea Šołćina a Benedikt Dyrlich. Tu wozjewjeny tekst je wujimk z epiloga zběrki.

Basnik a rebel, nakładnik a wupućowar, diskjokej a dźiwadźelnik, wudawaćel a redaktor.

Z tutymi a dalšimi wopřijećemi hodźi so Traian Pop Traian jadriwje charakterizować. Ja sam pak rady swojemu přećelej a koleze z gildy pisacych z wutroby přidam: Traian słuša ze swojim lěta 2002 załoženym nakładnistwom, kotremuž Pop-Verlag rěkaja, sobu k najpłódnišim spěchowarjam noweje wuchodno- a južnoeuropskeje literatury w Němskej a w tutym wobłuku mjeztym tež k spušćomnym wudawaćelam serbskeho pismowstwa. Wo tym swědča mnohe knižne a časopisne wozjewjenja słowjanskich a z tym tež serbskich awtorkow a awtorow z jeho nakładnistwa.

W pjatym lěće noweho lěttysaca so z wulkim brodatym a dołhowłosatym Rumunčanom, rodźenym 1952 w Brașovje (němsce: Kronstadt) a bydlacym a tworjacym wot lěta 1990 w šwabskim Ludwigsburgu, zeznach na zeńdźenju eksiloweho spisowaćelskeho zjednoćenstwa PEN. Wot wšeho spočatka mje Traian překwapi ze swojim bjezposrědnym zajimom za nakromne a druhdy schowane a wosyroćene literarne krajiny Europy, tež za literaturu a wosud najmjeńšeho słowjanskeho ludu. Při tym Traian přeradźi, zo jeho wosebje tworjenje Kita Lorenca (1938– 2017) puta, zo zaměrnje sćěhuje a wobdźiwa jeho poeziju. Z přispomnjenjow wusłyšach respekt a měnjenje, zo Lorencowe basnje wusahuja z přerězneho wobłuka literarneje produkcije w Němskej; a zo z rěče serbsko-němskeho basnika duch znapřećiwjenja wuchadźa, tohorunja wěste šibałstwo, překročace mjezy pokorneho rěčenja a stajace nadutu a misionarsku rěč prědarjow w politice a medijach do prašenja.