▶ Wohnjostroj ze sakskej premjeru
Po prapremjerje prěnjeje produkcije filmoweho labela Lusatiafilm »Ein Feuerwerk für die Kleinstadt« w Grodku předstajichu pask wutoru, 23. apryla, w Zhorjelcu prěni raz w Sakskej. Wot lětušeho septembra chcedźa film regularnje w kinach po cyłej Němskej pokazać. Epizodowy film wopřijima pjeć ze sobu splećenych kapitlow a wobswětluje drje typiski lětni dźeń w Grodku najprjedy z perspektiwy dźěći na proze k młodźinje a na to młodostnych, dorosćenych, (komunalnych) politikarjow a skónčnje z wida seniorow.
▶ Dom so na kulturny centrum wuwił
Čłon předsydstwa towarstwa Zejlerja a Smolerja we Łazu, Reinhardt Schneider, skedźbni pjatk, 19. apryla, w rozprawje na lětnej hłownej zhromadźiznje na wuznam a prócowanja spěchowanskeho towarstwa Zejlerja a Smolerja. Mjez druhim su čłonojo towarstwa při Domje Zejlerja a Smolerja wopomnjensku taflu za Łazowskeho chronista a čestneho wobydlerja Heinza Menzela poswjećili a spočatk februara basnika Handrija Zejlerja k jeho 220. narodninam počesćili. Spěchowanske towarstwo wobsteji mjeztym hižo 30 lět. Towarstwu přisłuša tuchwilu něhdźe 40 čłonow.
Mała wjera je bohužel hakle sto a sydomadwaceći lět stara. Tohodla njesmě wona na Wałpornej horje sobu rejować. Hdyž njeje wona hišće žana wulka wjera, potom chce znajmjeńša dobra wjera być. Z tym započnje so chětro dyrdomdejski čas.
Hižo dlěje hač 60 lět zakuzłuje zmužita, sebjewědoma a žortna wjera dźěći a dorosćenych a zawini ze swojimi dobrymi skutkami wšelake šmjatki. Kniha wuńdźe prěni raz 1957 w nakładnistwje Thienemann. Wona bu mjeztym do znajmjeńša 48 rěčow přełožena a je nětko hornjoserbsce w nakładnistwje Veles wušła. Na předań je w Smolerjec kniharni, w SKI a w online-wobchodźe veles-verlag.de.
38 stopnjow, Markus praži so w słóncu kaž pstruha w pónoji. Jeho mandźelska bě lětsa na kóždy pad k morju chcyła. Při Turkowskej rivierje maja najrjeńše masaže a najwjetši bufet. Tam jeho žona cyły dźeń koka. Markus lěha radšo na přibrjohu, rozpřestrěje swoje trjenje na lěhaku a wšě štyri wot so tyka.
»Nětko sej swój zasłuženy dowol porjadnje lubić dam!« wón praji a so rozhladuje. »Spodźiwnje. Telko Aziatow. Smy da jowle w Pekingu abo što? Šing, čing, šong, ting ... hdyž takle rěčiš, to će tola nichtó chutnje njebjerje. A swoju hłupu kameru maja wězo tež zaso sobu. Přeco tysacy fotow, a to wot wěcow, kotrež sej tak a tak žadyn čert wjace njewobhlada ... Ale njech činja, hdyž hewak žane hobbyje nimaja. Nětko«, Markus wótře pozywa a so při tym porjadnje naćahuje, »je najprjedy raz čas za małki spink.«
Haru a hektiku města tu hižo njesłyši. Žołmy morja so přijomnje kolebaja a wón něžnje zdrěmnje. Smorčo w rytmusu žołmow Markus tam nětko leži. Zanurjeny do ćišiny a měra. Tola potom to! Runje jako Markus wjeršk swojeho wotpočinka docpěje, bliži so jemu někajke zwěrjo. »Małka brodźička, wotstejacej wuši, brunej rohaj a tajkej spodźiwnej š-š-š-šěrokej woči, što da ma to być?«, Markus wustróžany bórboli. »Wupada kaž ... koza! Ale što tajke skoćo tu na přibrjohu pyta? A čehodla čini tajke spodźiwne zwuki?« Zwěrjo so Markusej přeco bóle bliži. Wón ma mjeztym lódzymnej noze. Apatisce hlada na kozu. »Dźi preč. Zmiń so do twojeho zaklateho chlěwa!« Koza pak so bliži a bliži. Jako steji wona bjezposrědnje před nim, kusnje jemu mócnje do palca. »Awa!« Markus zabjaknje, zo je to po cyłym přibrjohu słyšeć. To jeho wubudźi a wón za powětrom hraba.
w špihelu wódneho muža
wěže k měšćanskej muri kiwaja
do daliny na horu Čornobóh hladaja
hdźež něhdy spěw hory módre zaklinča
prašenja potomstwa na čertowe wokno
ze skaliznow mutnje zlětuja
zwuki potajnstwa w njejasnych
wěšćenjach
im spiegel des wassermannes
winken türme zur offenen stadtmauer
schauen fern zum frageberg Czorneboh
wo einst das sorbische berglied erklang
nachweltfragen hin zum teufelsfenster
aus der felsgruppe schallen
geheimzeichen der antworthöhle
verwaschen
MĚRANA CUŠCYNA
z knihi: innen bröckelt die unerhörte schicht, poetenladen Lipsk 2023
pokazowak honi
čas so mi roni
kóžda hodźina
spěšnje šlapnjena
čas to njebjeski
blisko při tebi
a tola sy šła
mje nałžała
pomału ma prošu hić
woměrje so přibližić
mjez namaj tam ničo njej
wón je dobry přećel, hej
nječiń sej starosće
tam ničo njebudźe
ćmowa móc
zrudna nóc
pokazowak soni
wostudźe so kłoni
kóžda hodźina
traje bjez kónca
Jakub Wowčer
Kak ja lubujom te słowa.
Som była dłymjej we nich doma,
ak som mógła hyšći cowaś,
w słownych barwach pšawje plěwaś,
ga se do nich zanuriś,
na nic wacej njemysliś,
jan słowne barwy zacuś a je piś.
Mjaztym bóžko copaju
wše te słowa pśede mnu,
pśed tym karnewalom žywjenja,
kenž mě wšednje wobdawa.
Gusło słow se zgubijo,
rownož powěda se teliko –
wětšy źěl ga prozny jo.
Słowne barwy zblěduju.
Kak se zasej zmócniju?
Łacna za nim błuźim se
ako w sprětej zagroźe,
njok byś bźeze naźeje.
Ja ga lubujom te słowa,
bujny raj se we nich chowa.
Kluc k nim musym pśecej zas,
pśecej nowo namakaś.
Lěc ty móžoš pomagaś?
Źilka
Interview z Cordulu Bahro, šlodaŕku za drastwu odrinych Serbow, dnja 18.04.2024 w Cyltowje
Kak jo k tomu dojšło, až šyjośo drastwu odrinych Serbow?Wšykno jo se z toś tym wobrazom zachopiło. To jo stara maś mójogo cłowjeka, kótaraž jo była roźona Aurithaŕka (nimski Auritherin). Jej jo se groniło Marie Minak. Móje prědowniki su z Kunitz. How jo Aurith, tam jo Kunitz, pótakem jadnu wjas dalej.
To pak jo był jadnučki wobraz, kenž su mógali wuchowaś we wójnje (…). Teke toś te pór źělow narodneje drastwy, kenž su byli hyšći tam, su luźe rozprojli a na pś. pókšywadła z nich šyli (…) Mója pśichodna maś jo se ten wobraz wjele razow wóglědała a zagórjona groniła: »To su byli wjelgin rědne drastwy!«
Wóna jo wopytała drastwu wopisaś, ale wóna jo była w tom casu južo śěžko chóra. Som wopytała cełu wědu wót njeje dostaś, ale pśepózdźe som zachopiła se pšašaś. Wóna njejo něga wjele wó zachadnosći wulicowała. Gaž njejsmy se pšašali, njejo nic powědała.
Ale ako su cerkwju Našeje kněni w Drježdźanach pó pśewrośe zasej natwarili, jo to było znamje za mnjo: Njejo hyšći pśepózdźe! Móje źiśi su byli pšec z domu a som se rozsuźiła, až z drastwami zachopijom. Ja zachopijom serbsku drastwu šyś! Krotko pó tom, ako som z narodneju drastwu zachopiła, jo mója pśichodna maś zemrěła. By mě źe mógała hyšći wjele pokazaś …
»Nomen est omen« – mjeno je wěšćenje, znamjo do přichoda. Tole znajmjeńša sugeruje tute łaćonske prajidmo. Hač smy sami wo tym přeswědčeni abo nic – swójske mjeno, wosebje křćenske abo předmjeno, je za kóždeho čłowjeka něšto wosebite, jónkrótne. Je dźěl jeho abo jeje identity, njezaměnliwosće, čłowjeskeje dostojnosće, haj – jeho abo jeje byća z čłowjekom.
Respektowanje tutoho fakta dyrbjało wšitkim wažne a samozrozumliwe być. K tomu słuša wězo tež prawe wurjekowanje a korektne pisanje mjena. Štož je za dokumenty winowatostne, měło tohorunja płaćić za medije, ćišćane kaž awdiowizuelne, analogne kaž digitalne. A tu mamy w Serbach bohužel wěsty problem.
Wosobinsce wěm wo tym wjace hač jenož jednu štučku zaspěwać. Wot mojeho dosć jednoreho serbskeho mjena Hync Rychtaŕ dyrbjach we wěstym delnjoserbskim ćišćanym mediju w poslednich 20 lětach telko njekorektnych a kóždy raz na hinaše wašnje wopak napisanych wariantow čitać, zo počeše mje to po wěstym času mjerzać a tež boleć. Při tym njeje ani trochu pokojace, zo so tam tež mjena druhich Serbow často wopak pisaja, a to samo w jednym a samsnym nastawku raz tak, raz znak a skónčnje hišće nawopak. Mějach a mam to za bjezrespektnosć. Naša njeboh wowka by prajiła: »To se njesłuša.«
