Kritiske přepruwowanje tezy wo farje při serbskej cyrkwi

Na prašenje, hdźe Michał Hórnik w Budyšinje bydleše, by wjetšina čitarjow zawěsće takle wotmołwiła: »Wězo na farje při serbskej cyrkwi.« Ale bě tomu woprawdźe tak?

Bydlenje při serbskej cyrkwi – što rěči za to?

Přeswědčenje, zo měješe Michał Hórnik jako kapłan – druhi wot 1861, prěni wot 1864 – a wot 1871 jako farar Budyskeje serbskeje cyrkwje swoje bydlenje při tamnišej cyrkwi, zwisuje drje z tym, zo bydleše wosadny farar serbskeje cyrkwje hač do přirjadowanja wosadow Našeje lubeje Knjenje a swjateje Klary do jeničkeje tachantskeje wosady w lěće 1984 woprawdźe tu, mjenujcy pod adresu Cyrkwinske naměsto 2. Hač do srjedź 1990tych lět eksistowaše tam hišće farski běrow. Tohodla drje tež nichtó hač dotal na wuprajenju Jana Petra w jeho wobšěrnej biografiji wo Hórniku njedwělowaše. Wón pisaše: »Najprjedy bydleše [Hórnik] w chěži při Pětrowej cyrkwi, pozdźišo – wot započatka 60. lět – na farje serbskeje katolskeje cyrkwje.« (Petr 1974, 52; wuzběhnjenje A.P.) Někotre strony dale čitamy: »Jeho fara sta so srjedźišćo serbskeho kulturneho žiwjenja.« (tež tam, 58; wuzběhnjenje A.P.)

Radworski chór »Meja« załoži w lěće 1895 wučer a kantor Jurij Słodeńk ze zaměrom, serbske towaršnostne a zdobom cyrkwinske spěwanje hajić. Šulski nawoda a kantor Jan Andricki, kotrehož su w času nacionalsocializma ze šulskeje słužby pušćili, wjedźeše Meju jako cyrkwinski chór dale. Tak njepřetorhnychu skutkowanje tutoho serbskeho měšaneho chóra w jeho mjeztym 130lětnych stawiznach. Nimale 50 lět běše potom gymnazialny wučer Achim Brankačk jeho nawoda, doniž njepřepoda dirigentski kiješk kapałnej mišterce Judith Kubicec. Nětkole wjedźe Pětr Cyž ze Serbskeho ludoweho ansambla lajske spěwne ćěleso wuspěšnje dale. Producent prěnjeje samostatneje cejdejki chóra Meje je Jan Bělk, kotryž wuda ju w lěće 2007 w swójskim hudźbnym nakładnistwje SERVI w Berlinje.

Předewšěm zawodne čisło cejdejki »Ow miły swjaty wječorje« dopomina na krasne chórowe wječory před Starej cyrkwičku při Radworskej nawsy. Předstajiš sej, kak tam chór z tutym cyle swojotnym hymnusom z pjera załožićela Jurja Słodeńka na tekst Michała Nawki přez lěta prawidłownje swoje wustupy w cyle wosebitej atmosferje a z nutrnosću zahaji. Potom sćěhuja na zynkonošaku ludowe spěwy a duchowne twórby, za kotrež su Korla Awgust Kocor, Jan Kilian, Bjarnat Krawc, Jurij Pilk, Jan Bulank, Michał Nawka a Achim Brankačk wjacehłósne sadźby spisali. Wuwzaće je »Wótce naš« z pjera Pjotra Iljča Čajkowskeho w prawocyrkwinskim hudźbnym stilu. Tak poskićuje cejdejka zajimawy konglomerat wšelakich rukopisow. Přewzachu pak tež staršu wersiju spěwa »Ow zernička« ze solistku Weroniku Pašcynej. Nimale wšitke přinoški poda chór a cappella. Jedne wuwzaće pak na cejdejce nadeńdźemy, mjenujcy »My ze swjatym Jurjom dźemy« z instrumentalnym přewodom po přikładźe ludowych hercow. Pišćałkowy part přewza tu Sabina Jurencec a na bubonje hraje Roman Eyck. Tak je tuta cejdejka z dirigatom Judith Kubicec a zdźěla z Achimom Brankačkom jara kedźbyhódna dokumentacija z nadčasnym wuznamom. Chór wšak wuwiwa mjeztym tež pod dirigentom Pětrom Cyžom nowu dynamiku, zrodźiwši nowe ideje za pěstowanje hudźbneho namrěwstwa. Přetož stagnacija zawinuje zwjetša wróćowuwiwanje a hustodosć pomałe mrěće. To běše za swój čas hižo Bjarnat Krawc zwěsćił.

Pospyt stawizniskeho přehlada

Prolog

Hnydom po přewróće dožiwich na žurli Wojerowskeho hrodu smjerć zajimawe zarjadowanje z tehdyšim serbskim ewangelskim superintendentom Janom Malinkom. Přednošowaše na jimace wašnje wo stawiznach serbskeho hibanja we Wojerecach. Prěni raz słyšach wo tym, zo mějachu Wojerecy serbski knihićišć a zo hraješe tón wosebje w druhej połojcy 19. lětstotka wažnu rólu w Serbach. Někak 30 lět pozdźišo rešeršuju jako wuměnkar wo serbskich stawiznach Wojerec a spytam we wobłuku projekta ›Via Sorabica HoyWoj‹ moje dopóznaća tež druhim zajimcam sposrědkować.

Dźěl tutych rešeršow su stawizny serbskeho knihićišća we Wojerecach, kotrež w našim měsće tež Serbam lědma znate su. W rjedźe ›Neue Hoyerswerdaer Geschichtshefte‹ wozjewichu w čisle 16 (2013) nastawk wot Elke Rosch-mann ›Die ersten Hoyerswerdaer Zeitungen‹. W nim wona tež slěd ćišćernjow we Wojerecach wopisa. Ale čitar njezhoni ničo wo tym, zo ćišćachu wone nimo němskich tež serbske nowiny, časopisy a knihi. Tutón brach spytam na zakładźe dotalnych, wězo hišće njedospołnych dopóznaćow z předležacym artiklom sporjedźeć.

Bomy su płaśeli wót stolěśow ako žrědło mócy a teke magiskich mócow. Jaden pśikład za to su swěte gaje Słowjanow. Toś ten fenomen pak njejo bźezwuwześnje europski. W Indiskej na pśikład dej se w někotarych regionach njewjesta pśed pópšawneju swajźbu nejpjerwjej na bom wudaś. Luźe wěrje, až žeńska jo zaklěta bytosć a pśez manźelstwo z bomom, kenž ma se zrubaś ned pó ceremoniji, zminu se wše złe mócy.

Pla Słowjanow a Germanow, kaž teke na pśikład pla Wikingarjow, jo lipa grała ceło wósebnu rolu. Wóna jo se wobglědowała ako městno, źož jo bydlił wažny pśibog. Luźe su kšuśe wěrili, až swěty bom zamóžo šćitaś pśed złymi mócami a błyskami.

Centralne połoženje lipy na jsach pódšmarnjo jeje wuznamne statkowanje w socialnem a nabóžnem žywjenju zgromadnosći. Pó kśesćijanizaciji su se takim městnam cesto pśidali małe kapałki a Marijine figury. Mimo togo jo lipa pśewóźowała wažne familijne tšojenja. Mjazy jeje šćitajucymi gałuzami – ale teke mjazy drugimi cesćonymi bomami ako su to wjelicne stare duby – su se luźe něga zmanźelili abo drugu swětocnu pśisegu złožyli.

Take tradicije znanje wó dłymoko zakórjenjonem zwisku mjazy pśirodu, wěru a towarišnostnymi ritualami, kenž segaju slědk až do ranego casa (Frühzeit). Lipa bywa pśerěznje 300 – 400 lět stara, w někotarych padach móžo samo až do 1000 lět dojśpiś. Wóna płaśi ako narodny bom Čechow, Słowakow, Słowjeńcow a teke wažny symbol za Serbow (mj. dr. w logo organizacije Domowiny). Slědy cesćenja lipy su se až do źinsajšnego we wejsnych mjenjach zdźaržali – na pśikład Święta Lipka w Pólskej.

Česćeni parlamentownicy, lubi hosćo, česćeni hosćićeljo!

Wot Božoh’ słowa witajće!

Tak strowja so ewangelscy Hornjoserbja, přišedši z kemšow abo nutrnosće. Dźensa, sobotu 12. haperleje 2025, schadźujemy so, zo by so swjatočnje konstituował druhi raz cyłoserbski parlament, naš Serbski sejm.

Wróćo k cyrkwi: W lěće 1886 bu – přez dary zmóžnjene – postajena dupa z marmorowaneho zornowca. Wona je na kromje z hrónčkom w serbskej a němskej rěči wuhotowana. Cyrkej wobsedźi tež dwě emporje, kotrejž da ryćerkubler Friedrich von Loebenstein 1892 z bibliskimi hronami w němskej a serbskej rěči pomolować.6 Je to zaměrne postupowanje, sčinić z Łaza dwurěčnu wjes?

Prěni dźěl: Wo Hatasec nanu a synje

Šulski mišter Měrćin Hercog hrabny połne akordy, tak zo pišćele Hrodźišćanskeje cyrkwje mócnje zaklinčachu. Před wołtarjom steješe w kwasnej pyše jeho dźowka Marja Christiana. Młody muž poboku běše Měrćin Hatas, čerstwje powołany šulski mišter Łuća. Měrćin Hercog běše ze swojim přichodnym synom spokojom, jeničkim synom bohateho Manjowa pola Delnjeho Wujězda. Jeho dźowka by jako mandźelska šulskeho mištra dobre, pobožne žiwjenje wjedła a snano, je-li Bóh chce, by něhdy wnučk jeho tu w Hrodźišću zastupował.

Jeho žona Johana Marja sedźeše w cyrkwinej łódźi mjez kwasarjemi. Skradźu wona sylzu wótrě, kotraž jej po licu běžeše. Jeje mysle pućowachu wróćo do lěta 1771, jako wona, dźowka Njeswačanskeho wučerja cyrkwinskeje šule Mateja Sommera, młodeho cyrkwinskeho šulskeho wučerja Měrćina Hercoga woženi. Hakle nětko móžeše wona zrozumić, kak ćežko za jeje mać běše, dźowku ćahnyć dać. Tehdy poda so z Njeswačidła do Hrodźišća, nětko wot Hrodźišća do Łuća! Njenapadnje so wona za swojim bratrom, fararjom Janom Matejom Sommerom rozhladowaše. Dokelž wosta jeho mandźelstwo bjez dźěći, wisaše z wulkej lubosću na jeju dźěćoch a přińdźe z Małeje Boršće husto na wopyt. W swojej młodosći běše wón Delnjowujězdźanski šulski wustaw wopytał. Pozdźišo, jako kandidat teologije, skutkowaše sam jako domjacy wučer w Delnim Wujězdźe a znaješe tuž wjele swójbow. Před někotrymi měsacami přinjese wón tutoho młodeho muža sobu, 25 lětneho, kotrehož su runje hakle jako wuwučeneho ćěslu za šulskeho mištra Łuća powołali. Měrćin Hatas rozmołwješe so z Měrćinom Hercogom wo šuli a hraću na pišćelach, žortowaše z dźěćimi, bachta přećelnje z dorosćenymaj dźowkomaj, a nadobo prošeše wo ruku Marje. A nětk, w septembru 1798, wotmě so kwas.1

Z kotrymi temami zaběraja so wuměłcy a wuměłče w Čěskej, Pólskej a Słowakskej?

Renoměrowane wustajeńcy kaž Biennale we Venedigu, Documenta w Kasselu a NordArt w Büdelsdorfje/Schleswigsko-Holsteinska, předstajeja wuměłske twórby, kotrež reflektuja na subjektiwne wašnja čłowjeske a načasne temy. Sylne přinoški z rukow wuměłcow a wuměłčow našich słowjanskich susodow móža so při tym jasnje ze znatymi twórbami mjezynarodnych wuměłcow měrić. Repertoire słowjanskich zastupjerjow načasneho wuměłstwa wopřija klasiske mólby zhotowjene z wolija na płatno, runje tak kaž nad měru wulke instalacije kombinowane z wšelakeho materiala.

Towaršnokritiski a rebeliski David Černý

Čěski načasny wuměłc David Černý žněje ze swojimi prowokantnymi twórbami tójšto wšelakeje kritiki. W lěće 1967 w Praze rodźeny, absolwowaše Černý swój studij na Akademiji tworjacych wuměłstwow w Praze (Akademie výtvarných umění, AVU). Jeho dźěła su po cyłym swěće požadane, Černý pak wosta swojej domiznje swěrny. Mjeztym móžemy w Praze 14 wuměłskich instalacijow z ruki wuměłca wobdźiwać, kotrež su w zjawnosći připrawjene.

Hižo kónc wulkeho róžka lońšeho lěta běše nowy hudźbny rjad »Klasika w zymje«, organizowany a přewjedźeny wot renoměrowaneje klasiskeje wiolinistki Franziski Pietsch, w Budyšinje wulki wuspěch.

Kölnjanku zajimujetej starodawne město Budyšin a Serbski muzej, štož zwisuje z jeje žiwjenjoběhom jako něhdyša staćanka NDR. Narodźiwši so w lěće 1969 w Halle nad Solawu, wotrosće wona we wuchodnym Berlinje. Hižo z jědnaće lětami debitowaše jako solistka w Komiskej operje. Pozdźišo zdoby sej prěnje myto na Bachowym wubědźowanju za dźěći a młodźinu w Lipsku. Jako zwosta jeje nan hudźbneje turneje dla w zapadźe běše tež jeje karjera w NDR naraz skónčena – a sćěhowachu šikany. Młodostna tróštowaše so z hudźbu J. S. Bacha a zaběraše so tohodla intensiwnišo z njej, doniž so jej z maćerju a młódšej sotru wupućowanje do zapada přizwoli.

Karjera něhdyšeje NDRskeje staćanki

Nowospočatk běše drje ćežkojty, ale po času jara wuspěšny. Po dobyću mjezynarodneho myta w Barcelonje poda so wona na dalši studij do New Yorka. Wróćiwši so do Němskeje, přewza hnydom městno prěnjeje wiolinistki we wuznamnych orchestrach.

Landes Visitations Acten de ao 1658.

(domiznowědny slědźerski ekskurs)

Kónc lěta 2022 wopraša so mje Měrćin Šenk, hač njemóhł jemu zaso raz pomhać. Běše so zapřahnyć dał do přihotow jubileja prěnjeho naspomnjenja swojeje ródneje wsy před 500 lětami. Nětko chcyše so z połnej paru do dźěła dać. Wosebje wažne bě jemu, zo so zestaji a spisa hódny a reprezentatiwny swjedźenski spis. Jako prěnje so jeho woprašach, na čo złožuja so při datumje jubileja? Wón pokaza mi kopiju z publikacije, kotraž słužeše zajimowanym Měrkowčanam jako žórło: Ernst Eichler / Hans Walther »Ortsnamenbuch der Oberlausitz I«, druhi nakład 2001.1

Tam namaka so pod wotpowědnym artiklom na str. 28 wone lěto prěnjeho naspomnjenja, kaž tež spisownej wersiji pomjenowanja: ›Merkhe, Merko‹. W signaturje podate žórło »LiB 1, 38«, chowace so w Drježdźanskim hłownym statnym archiwje, wujasni so jako »Lehen im Budissinischen«. Rozkładźech jemu, što móže z toho wučitać a zo je mi ta informacija přesnadna. A tak započa so dyrdomdej. Hibićiwy nowo-domiznowědnik poda so do archiwa na Budyskej Hrodowej – poschod wyše měšćanskeje biblioteki. Tam jemu w přichodnych měsacach statno-filialna archiwarka knjeni Anja Moschke a knjez Rico Heil, měšćanski archiwar, sćerpliwje připosłuchaštaj, rozkładowaštaj a wšelke radźeštaj. Sposrědkowaštaj jemu tež kontakt do Drježdźan, hdźež sej na to dojědźe. Nawoda tamnišeho statneho archiwa wobhlada sej podate žórło a přepoda Měrćinej kopiju, kotruž mi da. Přestudowawši zapiski na dwěmaj stronomaj wjeselach so, zo bě tež naspomnjeny Wudwor – ale wo Měrkowje žana rěč.

Na kóncu předchadźaceho dźěla tutoho nastawka pisach wo »victim blaming« logice Garyja Snydera. Jako wědomostnik zaběraše so wón z prašenjom za nošerjom zamołwitosće kraja a měni, zo ma so prěnim wobydlerjam teritorija status »domoródnosće« přiznać. Dale wón kritizuje, zo su na přikład nowi wobydlerjo USA jenož přechodni politiscy mějićeljo kraja, kotryž woni wuklukuja. Dźensniši »wobsedźerjo« Sewjerneje Ameriki wobhladuja kraj zwjeršnje a njewuwiwaja prawy poćah k njemu.1

W zapadnych industrijowych towaršnosćach je to dźensa podobne, mjenje pak rubježniskich nadpadow abo wobsydlenja, hač financnopolitiskeje a hospodarskeje manipulacije dla, bjez hłubokich začućow přistojnosće. Štóž pak poćah a sobučuće k wobswětej zhubi, přestanje sej jón wažić. Kraj njeskića potom hižo krutu domiznu. W tym zwisku skedźbnja tež Snyder na to, zo njesłuša kraj do priwatneho abo statneho wobsydstwa, předewšěm do rukow koncernow a profiterow, ale tym, kotřiž su kraj płódny sčinili a z nim w přezjednosći žiwi byli. Skerje słuša kraj domoródnym, dokelž wažachu sej hódnoty, kotrež słužachu za dołhe časowe doby měrliwej zhromadnosći mjez čłowjekom a přirodu. Tohodla dyrbi so stare zapřijeće domizna z nowymi wobsahami pjelnić. Přetož domizna njeje žana puzorna klankowa stwa abo muzej, ně wona słuša k našemu přichodej a trjeba naše starosćiwe zastaranje.

K 500. narodninam Caspara Peucera

Caspar Peucer* je so 6. januara 1525 w Budyšinje narodźił. Jeho nan, Gregor Peucer, běše bětnar (sudar), wobydler a měšćanski hejtman Serbskeje štwórće Budyšina. Casparowa mać, Otilija rodź. Simonec, pochadźeše ze starodawneje Budyskeje serbskeje byrgarskeje swójby, kotraž runja Peucerecom na Serbskej hasy bydleše. Mać Casparej serbšćinu nawuči, bohužel pak hižo zahe, w lěće 1540 zemrě. Z dźěćimi prěnjeho mandźelstwa nana Gregora z Otiliju a z druheho mandźelstwa z Barbaru rodźenej Stolz, měješe Caspar na 20 bratrow a sotrow, połsotrow a połbratrow. Mnozy jeho swójbnych stachu so ze zamóžnymi a nahladnymi wosobinami. Najznaćiši je dr. Gregorius Mättig, syn Margarety, najmłódšeje połsotry Caspara. Dr. Mättigowe skutkowanje jako lěkar, radźićel a dobroćel města hišće lětstotki dołho po jeho smjerći dale traje, na přikład ze załoženjom Mättigoweje załožby.

Za wuwiće reformacije w Němskej woznamjenješe Caspara Peucerowe ródne lěto wěstu cezuru. Krajnoswěrni započachu tehdy cyrkwinski system w němskich wjerchowstwach wutwarjeć. Dla zwady wo swobodnej woli mjez Erasmusom Rotterdamom a Martinom Lutherom, skónči so zhromadne postupowanje humanizma a reformacije. Dale wjedźeše zwada wo Božim wotkazanju mjez Martinom Lutherom a Huldrychom Zwinglijom k rozšćěpjenju reformacije do dweju křidłow. Tele napjatosće tež Peucerowe dalše žiwjenje wobwliwowachu.

W dwanaće lětach je słowjenski spisowaćel Aleš Šteger dwanaće městnow swěta wopytał a w dwanaće hodźinach jedyn kapitl napisał – noticy, namjety tekstow w najlěpšich momentach, njeorganizowanu zběrku njedospołnych, dosć njewuwitych idejow. To su zawodne słowa knihi »Na kraju zapisano« – Na kraju zapisane / Vor Ort geschrieben (nakład Beletrina, 685 stron, 2023). Wobšěrna kniha je dźěl trilogije »Logbuch přitomnosće – schadźeć, so nastajeć, chabłać«.

Zahajił je awtor swoje wopisanja doma w Ljubljanje 2012 a poda so kóžde lěto do jednoho města w Japanskej, Mexiko, Serbiskej, Indiskej, Ruskej, Chinje, Němskej – Budyšin, Španiskej, Chile, Somaliji a 2023 w Americe.

Stawizny Pśedpomorskeje pód Wartisławom I.

Region, wó kótaremž cu pisaś, pomjenijo se z perspektiwy pólskeje historiografije ako pódwjacorny pśibrjog a z perspektiwy nimskeje historiografije ako pśedpomorski. Jadna se wó stronu, kótarejež stawizny su wjelgin turbulentne a bogate w stawiznach, dokulaž su se how kśicowali zajmy Pólskeje, Bramborskeje, Mecklenburgskeje, Šwedskeje, Dańskeje a Swětego Romskego mócnaŕstwa. Pśedpomorska jo była w 9. a 10. stolěśu wuznamny sedleński centrum, w kótaremž su nastali słowjańske woborne grody, kótarež su statkowali ako mócne woboranišća a rucnikaŕske a wikowańske srjejźišća.

Region jo był wusko zwězany ze słowjańskeju kulturu, což jo se wótbłyšćowało w pśedstajenjach wěry, ritualach a socialnej organizaciji. Pó dobyśu pólskego wjercha Mieszka I. (wokoło 945–992) pla Cedynije (972) jo se Pśedpomorska w 10. stolěśu zarědowała do pólskego stata. W lěśe 1000 jo se w Kołobrzegu załožyło biskupstwo.

W 12. stolěśu jo dožywiło pomorske wjerchojstwo pód kněstwom Wartisława I. (wokoło 1091–1148) dynamiske wuwiśe. Njeglědajucy na kśesćijanizaciju w lětach 1124 do 1128 pśez biskupa Otta z Babineje Góry (Otto von Bamberg, wokoło 1065–1139), jo ludnosć dłujko se źaržała słowjańskich pśedstajenjow wěry. Tak jo na pśikład wobstojał w Šćećinje kult Triglawa, kótaregož tempel jo se za cas misije Otta skóńcował. Su drje zawjadli kśesćijaństwo, ale stara słowjańska wěra jo wóstała hyšći wjele lět w ludnosći, dokulaž Słowjany su how prakticěrowali stare rituale. Rozpšawja se teke wó tatańskej mjeršniskej eliśe, kótaraž jo se stajała pśeśiwo nowej nabóžninje.

Předspomnjenje

Konferenca Mjezynarodneje dźěłoweje organizacije (ILO) je na swojim 76. schadźowanju dnja 27. junija 1989 w Genfje ILO-konwenciju 169 wo indigenych ludach schwaliła. Zaměr dojednanja bě, prócowanja ludow připóznać, kotrež chcedźa kontrolu na swojich institucijach, žiwjenskich wašnjach a swojim hospodarskim wuwiću přewzać, zo móhli swoju kulturu, identitu, rěč a nabožinu wobchować a dale wuwiwać. Wosebje ma so »na asimilaciju orientowane wusměrjenje mjezynarodnych normow z lěta 1957 wotstronić«. Płaćiwosć naby dojednanje 5. septembra 1991.1 Hakle w aprylu 2021 je Němska z hłosami wšěch demokratiskich stron Němskeho zwjazkoweho sejma přistup ke konwenciji ratifikowała.

ILO-konwencija 169 postaja w swojim prěnim artiklu: »Dojednanje płaći za ludy w njewotwisnych krajach, kotrež su domoródni, dokelž pochadźeja wot skupin ludnosće, kotrež su w kraju abo geografiskim teritoriju, ke kotremuž kraj słuša, za čas zdobyća abo kolonizacije abo postajenja tučasnych statnych hranicow zasydlene a kotrež su, njehladajo swojeho prawniskeho stejišća, někotre abo wšitke swoje tradicionalne socialne, hospodarske, kulturne a politiske zarjadnišća wobchowali. Začuće přisłušnosće k domoródnym ma so jako zakładny kriterij za potrjechenu skupinu wobhladować.«2 Zajimawe je, zo so w němskim přełožku konwencije zapřijeće »indigen« generelnje z »eingeboren« (»domoródne«) wužiwa. Hižo z tym so pokaza, zo so wone scyła tak pedantisce njerozumi, kaž to někotři ze serbskich kruhow za wěrne měć chcedźa. Terminusaj stej jasnje na Serbow nałožujomnej, tež hdyž so to na přikład wot Wědomostneje słužby Němskeho zwjazkoweho sejma abo z njezrozumliwych přičin tež wot někotrych serbskich institucijow wob­dwěluje.

Zymski čas – čas za bajki. Kóžde lěto znowa, hdyž so hody bliža, swjeća inscenacije bajkow swoje premjery a runje tak prawidłownje wusyłatej rozhłós a telewizija wotpowědne přinoški. Historiske dokłady za wužiwanje powědančkow w zymskim času namakamy hižo w dwórskej epice srjedźowěka. Štóž chce swoju nahladnosć zwyšić, tak pisaše hižo Wolfram von Eschenbach w prologu k rjekowskemu eposej »Willehalm« z lěta 1215, tón njech zawjeseli swojich hosći, při wohrěwacym wohenju sydajo, z powědanjom rjekowskich dyrdomdejow. Tež tajkej titulej kaž Shakespearowy »The Winter’s tale« abo »Wintermärchen« wot Christopha Martina Wielanda stej naše předstawy wo tym skrućiłoj, zo bajki předewšěm na dołhich zymskich wječorach bajemy, hdyž lodźany wětřik wokoło domu fiči.

A we wěstej měrje tute titule tež žiwjenskim wašnjam zańdźenych časow wotpowěduja, dokelž poćahuja so na runje tón počas, kotryž skićeše ludźom měr a chwile za bajki. W zymje bywaja dny dźeń a krótše, domjace dźěła, kaž wuporjedźenje gratow, zdźěłanje košow abo drastow abo předźenje, so skerje w domskich wotměwachu. Zlutniwy wobchad z drjewom a z wobswětlenjom kazaše ludźom so zetkawać, składnosć lěpšeje bjesady bě traš witany dalši efekt. Přazy a tež druhe zhromadne ručne dźěła skićachu składnosće za wuměnu nowosćow a dopomnjenjow, za bledźenje a kleskanje, za spěwanje a za bajkibaće. Ludźo bajki drje po wobsahu znajachu. Porno prostemu žwantorjenju wo ›Susodźic‹ njedočinkach a počinkach pak žada sej powědanje bajkow wjace dyžli jednore znaće.