Prědny raz doceła w filmje wustupuju Serby w carno-běłem nimem filmje »Der fremde Vogel – Eine Liebestragödie im Spreewald« z lěta 1911. Głownu rolu grajo tegdy sławna dańska grajaŕka Asta Nielsen (1881 – 1972). W knigłach »Asta Nielsen. Ihr Leben in Foto­dokumenten, Selbstzeugnissen und zeitgenössischen Betrachtungen« (Universitas Verlag München, 1981, S. 58–60) wótmóluju se k tomu žedne dokumenty a fota. Tśi běrtyle góźiny trajucy film, kenž jo dožywił swóju prapremjeru dnja 03. nowembra 1911, jo nastał pód režiju dańskego filmarja Urbana Gada. W se pógibujucych wobrazach wustupuju teke žedne serbske muske, źowća a žeńske z Błotow. Nadrobnjej pišo wó tom Daniel Kubik w Nowem Casniku co. 52 z dnja 27.12.2017. W pśinosku cytamy teke zajmnu pokazku ze 37. wudaśa Bramborskego Casnika lěta 1910, až bu tegdy jaden film ze serbskeju swajźbu w Bórkowach wjerśony. Ten pak njejo se za zdaśim wuchował.

 Na pšašanje, ga su Serby prědny raz zwótmólowane w barwojtem filmje, móžo se dotychměst wótegroniś, až to jo se nejskerjej stało dnja 03. oktobra lěta 1937. Telewizny sćelak ntv jo w nocnem casu dnja 05. januara 2024 pód titlom »Das Dritte Reich in Farbe« wusćełał wšake barwojte filmy z casa do 1945, mjazy drugim teke z lěta 1937. Tegdy jo jaden filmowy team propagandowego ministaŕstwa fašistiskeje Nimskeje měł wósebny nadawk, sfilmowaś sedymy žnjowny źěkowański swěźeń na górje Bückeberg pla Hamelna. Kamerateama buštej zasajźonej, aby to tšojenje na filmowe paski spórałej za prědny wjeliki barwojty propagandowy film Nimskego mócnaŕstwa. Ako tegdejšy režiser se pomjenjujo Kurt Waschnig, wó kótaremž se pak dalšne informacije njepódawaju. Z cełego kraja buchu tencas na ten swěźeń až do 1,3 miliony luźi pśiwózone. Mjazy nimi su byli žedne kupki w pyšnych burskich drastwach z cełeje Nimskeje a toś teke jadna z Dolneje Łužyce. Dwě krotkej scenje pokazujotej raz pěś a raz wósym žeńskich a źowćow w dolnoserbskej swěźeńskej drastwje, nejskerjej z Bórkow abo Wjerbna, ale bźez na nje se póśěgujucego słownego komentara. Filmowa kwalita jo spokojeca, nadrobnosći daju se lěbda póznaś. Scenje trajotej w filmje jano pěś resp. šesć sekundow. Nagrali su filmarje 1937 snaź něco wěcej. W seśi namakajomy: Michael Kloft »Das Dritte Reich in Farbe. 1937 – 1945« a »Das Dritte Reich in Farbe. Der Diktator.« Tam stej scenje ze Serbowkami wót 2:44 do 2:48 resp. 3:00 do 3:06 wiźeś.

29. nowembra wotmě so lětuši Institutny dźeń Serbskeho instituta w Budyskim Serbskim domje. W połnje wobsadźenej žurli slědowaše něhdźe 70 zajimcow štyrjom přednoškam. Prěni raz powita zastupjer SMWK, Jörg Logé, kotryž je zdobom předsyda kuratorija Serbskeho instituta, hosći. Dalši nowum běše prezentacija wulkoformatowych wědomostnych posterow, w kotrychž předstajichu so wosebje projekty ze srědkow třećich, na př. wuwiće předčitanskeje funkcije a rěčne spóznawanje, projekt «Digitalny portal serbskich a Łužiskich rěčnych a kulturnych krajinow», wotrjad za regionalne wuwiće a škit mjeńšin kaž tež koncepcija registra za serbske kulturne herbstwo. Beno Bělk wjedźeše lětsa přez popołdniše zarjadowanje, kotrež ja dale přistupne jako livestream na youtube-kanalu Serbskeho instituta a je so dotal hižo 201 (staw: 14.12.23) razow wotwołało. Na městnje je so simultanje do němčiny tołmačiło.

K jednotliwym přednoškam:

Dnja 16. nowembra 2023 so w Lipšćanskim muzeju tworjacych wuměłstwow wulka přehladka twórbow »Evelyn Richter. Žiwjenje fotografki« předstaji. Wustajeńca je hač do 17. měrca 2024 přistupna. Jedna so wo kooperaciju mjez wuměłskim palastom Düsseldorfa, hdźež bě hižo widźeć, a Evelyn Richter archiwom wuchodoněmskeje załožby nalutowarnje.

Evelyn Richter, kotraž běše so 1930 w Budyšinje narodźiła, we Wjazońcy/Łužicy doma była a 2021 w Drježdźanach zemrěła, liči k wulkim němskim fotografkam 20. lětstotka. Wona formowaše jako wučerka a pozdźiša profesorka na Wysokej šuli za grafiku a knižne wuměłstwo w Lipsku wjacore generacije fotografow w NDRskim času, dyrbješe pak 1955 eksmatrikulacije dla dźěłowe městno wopušćić. Wot toho časa dźěłaše jako swobodna fotografka, doniž so 1981 z wučbnym nadawkom na Wysoku šulu za grafiku a knižne wuměłstwo njenawróći.

W swojim wjace hač 50-lětnym tworjenskim času dokumentowaše Richter wuchodoněmske žiwjenske swěty – kritisce kaž empatisce. Čłowjeka staješe stajnje do srjedźišća swojeho zhladowanja.

Tola sadźi přehladka hišće dalše akcenty. Tak wěnuje so jedyn dźěl přehladki cyłožiwjenskemu přećelstwu a zhromadnemu dźěłu třoch komilitonkow, druhi dźěl nadawkowej fotografiji za knihi a časopisy. Tak su k prěnjemu razej w Lipsku wobrazy za 1959 w Ludowym nakładnistwje Domowina wuńdźenej knize »Serbske narodne drasty. Drasta Serbow wokoło Wojerec« wot Evelyn Richter widźeć. To bě prjedawši fotowy nadawk Pawoła Njeda z Instituta za ludowuměłstwowe slědźenje při Centralnym domje za ludowe wuměłstwo w Lipsku. Tu móžeše w barbje a w čornoběłym swoje cyłe rjemjeslniske a wuměłske kmanosće dopokazać.

Na oktoberskej zgromaźinje pśedsedaŕstwa towaristwa Wendischer Freundes- und Arbeitskreis e.V. w Lüchowje su cłonki mjazy drugim skrotka slědk glědali na lětosny swěźeń »Limborski źeń 2023« a diskutěrowali, kak kśěli pókšacowaś a lěc móžo z togo nastaś kuždolětny swěźeń.

Pśedsedaŕ towaristwa Ernst Stelte jo wuzwignuł, až su medijowe rozpšawy wšykne dobre a pozitiwne wuměrjone. Na spómóžne zwiski do Českeje a do Łužyce jo se teke pokazało.

Cłonki su naraźili, znowa pśewjasć Limborski źeń jano na jadnej sobośe w awgusće z wótwórjenim pětk wjacor do togo.

WERNER MĚŠKANK

»Darjona wěda – derbstwo Bogumiła Šwjele«

Rědnje wupyšnjony gódowny bom, wóń warjonego winka a běły snĕg. Co móžoš sebje wěcej žycyś za wótwórjenje wustajeńce 1.12. w Serbskem muzeju w Chóśebuzu? Na wótwórjenje wustajeńce z titelom »Darjona wěda – derbstwo Bogumiła Šwjele« jo wěcej ako 30 gósći pśišło, mjazy nimi kradu wósebny gósć: Dr. Dieter Šwjela jo pśišeł znowa do muzeuma a jo wšake nadrobnosći ze žywjenja swójogo starego nana wulicował. Gósći jo witała kuratorka Serbskego muzeja Christina Kliemowa. Serbska faraŕka z Dešna Katharina Köhlerowa jo někotare słowa k wótkazanju Bogumiła Šwjele powědała a ze zgromadneju módlitwu a spiwanim spiwow w dolnoserbskej rěcy pókšacowała.

Teke dr. Dieter Šwjela jo dostał słowo a jo na to pokazał, až wjele z wustajonych pśedmjatow, mjazy drugim album z priwatnymi fotografijami ako teke zběrka postowych kórtow, jo se wót njogo dariło Serbskemu muzejoju. Dariśel jo woblutował, až jogo syn njama zajm na stawiznach familije. Togodla jo wón se rozsuźił, daś wažne a wědomnostnje drogotne dokumenty do muzeja, aby se njezgubili a njeznicyli. Pó oficielnem źělu su se gósći mógali wobšyrnu wustajeńcu woglědaś a zajmne rozgrona wjasć.

»Ta naša serbska katolska Łužica. Budźa ći ludźo ju hač do kónca zdźeržeć?«, wopraša so Marta Markowa ze Sernjan na spočatku filmoweje dokumentacije »Čej᾽ da sy?«, kotraž nasta za wustajeńcu wo katolskich Serbach w Budyskim Serbskim muzeju. W běhu pjeć měsacow poby wjac hač 5500 hosći we wustajeńcy »Čej᾽ da sy?«, mjez nimi tójšto Serbow. Wosebje mjez serbskimi młodostnymi běše rezonanca jara pozitiwna. Tež kritiske hłosy sy słyšeć móhł. Wopytowarjo wočakowachu hišće wjace informacijow. Kopjenje tekstow wšak we wustajeńcach myli. Dobre wudospołnjenje běše tuž přewodna kniha Ludoweho nakładnistwa Domowina ze samsnym titlom pod redakciju jeje sobu kuratora Tadeja Šimana z 20 awtorami. Na nazorne a přehladne wašnje su w njej sydom hłownych wobłukow wustajeńcy tematizowane: kultura a stawizny, rěč a narodne wědomje, wěra a znamjenja, zetkanišća a zhromadnosće, wšědne žiwjenje, dótkanišća a konflikty a sony a móžnosće.

Katolski serbski třiróžk mjez Budyšinom, Kamjencom a Wojerecami je kulturnohistorisce widźane jara zajimawa krajina. To dźě njeje izolowana kónčina, ale skerje słušeše přez lětstotki rozestajenje z ewangelskim kaž tež němskim wobswětom k tomu. Poslednja kompaktna kupa serbskeje rěče ma dźensa mnohe prašenja a problemy rozrisać, chce-li dale wobstać. Dwě projektnej skupinje wustajeńcy, wědomostnicy Serbskeho instituta kaž tež wobdźělnicy idejoweje konferency pod nawodom Symana Pětra Cyža z LND radźachu k aktualnemu a kritiskemu rozestajenju. Skoki přez generacije, časowe doby, symboliske objekty a medijowe přikłady běchu tuž pospyt, tutu kónčinu a jeje wuwiće wosebje zašłych sto lět charakterizować a k rozmyslowanju a diskusiji wabić.

Oratorij Bjarnata Krawca a Michała Nawki w modernizowanym formaće

Srjedź požnjenca tutoho lěta zahaji Serbski ludowy ansambl w Budyšinje sezonu 2023/24 pod titulom »WÓJNA A...« – rozšěrjeny prěni dźěl oratorija Wójna a měr komponista Bjarnata Krawca na libreto Michała Nawki. Wosrjedź Druheje swětoweje wójny, w času wot 1942 hač do lěta 1944 nastata twórba za chór, solistow a klawěrny přewod bu 1957, něhdźe dźewjeć lět po smjerći komponista, w Smetanowej žurli w Praze wot čěskich interpretow prapředstajenja. Přitomna drje delegacija Domowiny běše, tola bjez libretista M. Nawki. Łužiska premjera so hakle po politiskej změnje zwoprawdźi, dnja 26.11.1995, w Cyrkwi našeje lubeje knjenje w Budyšinje ze solistami Danielu Hazec, Tanju Donatec, Handrijom Henčlom, Ronaldom Heinom a Pawołom Šołtu, chóromaj Serbskeho ludoweho ansambla a Budyšina kaž tež pianistku Ginu Hentsch.

Składnostnje 75. posmjertnin Bjarnata Krawca přewza intendant SLA, Tomas Kreibich-Nawka, twórbu znowa do programa SLA. Rozsudźi so pak w času, jako z nadpadom Ruskeje na Ukrainu wójna zaso do Europy zaćeže, za předstajenje oratorija w hinašim formaće. Přewza so (najprjedy) jeničce prěni dźěl oratorija »Wójna a měr« pod titulom »WÓJNA A...« z originalnym tekstom Michała Nawki. Na wersiju klawěrneho přewoda Bjarnata Krawca so złožujo, spisa Drježdźanski dirigent, komponist a aranžer Hans-Peter Preu orchestraciju. W originalnych tekstach a w hudźbje podate charakterizowanje wójny inscenuje so přidatnje přez balet. Do němčiny přełožene teksty buchu natočene a wutworja z tym dalšu płoninu cyłkowneje inscenacije. Při tym so ničo – ani z libreta ani z předłohi komponista – njezhubi abo zasadnje njezměni. Rozšěrjene buchu pak wšitke dwanaće čisłow dźěla wójny z orchestrowanjom, baletom a citowanjom přełožka do němčiny.

Dwurěčne basnje a arabski instrument zaklinčeli

Nimale dwaceći zajimcow běše sobotu wječor (28.10. 2023) na finisažu wustajeńcy mólbow a rysowankow Maje Nagloweje do Drježdźanskeje Galerije při połobskim brjoze (Galerie am Elbufer 25) přichwatało – mjez nimi wjacori Serbja, bydlacy w sakskej stolicy. Tež wuměłča sama běše přitomna, kotraž na spočatku wječorka zjawnje zwurazni, zo čerpa w swojim tworjenju sylnje z mytow w sydlenskim rumje Serbow.

Přehladku w měšćanskim dźělu Lubohósć (Laubegast) sakskeje stolicy zakónčichu z čitanjom ze serbsko-němskeje zběrki Traiana Popa »Posledni­ sněh/Der letzte Schnee«, kotraž je loni w Ludwigsburgu wušła. Drježdźanska basnjerka Ulrike Voigt, kotraž­ čestnohamtsce spěchowanski kruh mjenowaneje galerije nad Łobjom bjezposrědnje nawjeduje, přednjese wjacore basnje rumunskorěčneho basnika němsce, kotrež Benedikt Dyrlich w swojim a Monika Dyrlichowa w přełožku Dorotheje Šołćineje serbsce recitowaštaj. Dyrlich k tomu wujimki ze swojeho tohorunja dwurěčneho dosłowa k zběrce Traiana Popa poskići.

Čitanja wobrubi dr. Thabet Azzawi ze swójskimi kompozicijemi, interpretujo na starodawnym arabskim instrumenće, kotremuž oud rěkaja. Ze Syriskeje pochadźacy a mjeztym tohorunja w Drježdźanach žiwy a w Großenhainje skutkowacy wóčny lěkar a hudźbnik je w minjenych lětach wjacore wustupy serbskich awtorkow a awtorow hudźbnje přewodźał.

»Světy Science fiction« je titul knihi z 32 přinoškami – z runje telko awtorami z Europy a zwonka njeje – w čěskim přełožku. Tež, hdyž je kniha hižo 1993 w nakładnistwje Asociace Fanoušku Science Fiction (AFSF) w Praze w čěskej rěči wušła, je tola hódne přiwšěm na nju skedźbnić. Mjez młódšimi a staršimi awtorami z Pólskeje, Italskeje, Jendźelskeje, Kosta Riki, USA, Kanady, Chiny a Egyptowskeje, staj tež awtoraj z Němskeje – stary zajac sf-literatury Ronald M. Hahn (1948 we Wuppertalu rodźeny a tam skutkowacy), spisowaćel a přełožowar. Druhi je Serb Pětr Wjeńka z powědku »Neopatrná láska«. W registru knihu čitamy: »Z originalu v horní lužické srbštině Njekedźbliwa lubosć, přeložil Jaroslav Olša jr«. Na druhim městnje pod rubriku »Několik slov o autorech« čitamy: »Asi nejkurióznějšim autorem je Pětr Wjeńka, podle všeho jediný autor, který kdy napsal science fiction v horní lužické srbštině. Do antologije jsme ji zařadili pravě proto – a pronic jiného.« To je wo nim napisał přełožowar powědki Jaroslav Olša jr., čěski diplomat, kotryž běše mj. dr. wulkopósłanc ČR w Simbabwe a na Filipinach a nětko jako generalny konsul w Los Angelesu skutkuje. Wón je znaty redaktor a zestajer někotrych antologijow swětoweje sciencefiction literatury, nimo toho je h. mj. nakładnistwo w Čěskej załožił. Dale je tež aktiwny w mjezynarodnych juryjach literatury a na filmowych festiwalach. Nic jenož to, ale je tež awtor knihow wo stawiznach, kulturje a literaturje, wosebje Azije a Afriki, kaž tež wo stawiznach mjezsobnych poćahow krajow zwonka Europy k Čěskej zemi. Zdobom skutkuje jako kurator wustajeńcow wuměłstwa a kulturnych aktiwitow Čěskeje we wukraju. Kak je za wšo na swěće so zajimowacy znaty awtor sciencefiction a přełožowar, Jaroslav Olša, na knihu Pětra Wjeńki přišoł, kniha njepřeradźi. Tuž wěmy tež, kak je so młodemu serbskemu awtorej česć stała, mjez sławnymi spisowaćelemi sf-literatury z dźewjeć krajow wozjewjeny być. Zo pak je Pětr Wjeńka mjez nimi zastupjeny, swědči wo jeho literarnej wustojnosći. A nic jenož to, hdyž wěmy, zo powědka »Njekedźbliwa lubosć« wo młodym Goru jedna, kotryž so wo holcu (bjez mjena) w dobje prócuje, w kotrejž maja wšitcy ludźo »dychanske maski« nosyć. Powědka skónči – kaž wěmy – tragisce, bjez happyenda. W lěće 1980 je so prěni raz serbsce wozjewiła, jako by awtor wo našim dóńće z korona pandemiju hižo 40 lět prjedy wědźał. Awtor wopokazuje so tu jako »wěcywustojny« wěšćer.

Něźi 40 zajmcow jo pětk wjacor, dnja 13.10.2023, pśišło słuchat na pśednosk něgajšnego kustosa Serbskego muzeja, žurnalista a awtora Wernera Měškanka. W pśednosku pód titelom: Nimska Twóje Serby! jo wón wopytał serbske stawizny krótko nakresliś. Wón jo pśed­stajił śěžke case ako teke wu­znamne tšojenja a wósobiny serbsko-nimskich stawiznow a zgromadnego žywjenja Serbow a Nimcow wót srjejźowěka až do pśibytnosći. Zazněł jo pśi tom nejstaršy znaty serbski ludowy spiw »Naše gólcy z wójny jědu«, kenž jo nejskerjej nastał srjejź 12. stolěśa pó dobyśu serbskego wójwody Jakce z Kopjenika nad wójakami nimskego wójwody Albrechta Mjadwjeźa. Pśednoskoju pśizam­knuło jo se wjele pšašanjow pśisłucharjow, kótarež su byli pśełapjone, až jo wěda wó domorodnych Słowjanach w źinsajšnej Nimskej tak pśeliš mało rozšyrjona. Pśisłucharje su kśěli mjazy drugim wěźeś, cogodla žeńske njamógu se na jatšownem rejtowanju wobźěliś, a su byli pśechwatane, až to jo teke móžne w Dolnej Łužycy, w Cerkwicy. Z awtentiskimi fotami a wjelikeju wědu jo Werner Měškank publikum za sebje dobył a informěrował staśanow Pódwjacorneje Nimskeje wó Słowjanach.

Pohladnicy z drjewjanskimi kwasnymi drastami.

Wot 2. a 3. septembra su w Kulowcowym muzeju w Lübelnje (Delnja Sakska) swjećili »Wendentage 2023«. Narodne drasty a reje běchu widźeć. Přednoški su mjez druhim do zańdźenosće Wendlanda wjedli. Tež krótki kurs drjewjanšćiny ze slawistom dr. Vladislavom Knollom z Prahi steješe na programje a nawabi nahladnje wjele zajimcow. Wón měješe hižo pjatk wječor, dnja 1. septembra, přednošk w Lüchowje wo tutej we 18. lětstotku wumrětej zapadosłowjanskej rěči. Čěške nowiny pisachu zahorjene wo wozrodźenju drjewjanskopołobskeje rěče. Jelizo wobsteji abo wuwije so tajkile zaměr, ma drje do toho hišće wjele wody po rěce Jeetzel do Łobja běžeć.

Zmysłapołnje je pak so drjewjanšćina w minjenych lětach hižo druhdy nałožowała. Tež lětsa zaso: Tole wobswědča štyri dalše pohladnicy z drjewjanskimi kwasnymi drastami. Njejedna so wo fota stajeneho kwasa za filmowcow a fotografow, ale tři wobrazy nastachu 2018 po woprawdźitym wěrowanju na stawnistwje w Lüchowje. Molowane su kwasny porik, kwasny porik z dwěmaj družkomaj a dwě družce. Foto štwórteje pohladnicy, jednotliweje holcy w drjewjanskej družčej drasće nasta hižo w přihotach na knihu »Drastwa Połobskich Słowjanow w Hannoverskej« (LND 2006). Popisane su wšitke pohladnicy dwurěčnje drjewjansce a němsce. Wone pokročuja seriju prěnich štyrjoch dwurěčnych kartow z Wendlanda, kiž wuńdźechu w lěće 2018.

Oratorij »Žně« – jako wuraz dźaka ze sylnej symboliku

»Wšitko ma swój čas...« – tuta žiwjenska mudrosć jewi so hižo w Starym zakonju a so tež dźensa rady cituje. Dobry čas za chór 1. serbskeje kulturneje brigady w Budyšinje běchu lěta wot 1996 do dźensnišeho, jako Friedemann Böhme, tehdomniši­ kantor a organist katolskeje tachantskeje wosady w Budy­šinje, na iniciatiwu Rejzy Šě­noweje, něhdyšeje direktorki Serbskeho gymnazija Budyšin, hudźbny nawod mjenowaneho chóra přewza. Jako spěwar Thomanerow a student cyrkwinskeje hudźby w Lipsku běše­ sej wón wobšěrnu muzikalisku a pedagogisku wědu přiswojił, z kotrejž wobwliwowaše potom serbske hudźbno-kulturne žiwjenje. Rěčo běžnje a rady serbsce, běše jeho wliw předewšěm na dorostowacu inteligencu­, ale tež na druhe kruhi dale a bóle sylny. Serbski gymnazialny chór wuwi so pod swojim profesio­nalnym dirigentom k wosebje wukonliwym šulskim hudźbno-kulturnym ćělesu. Dale přede­wšěm hudźbu Serbow pěstujo, zamó to­horunja z mjezynarodnej klasiku w tu- a wukraju wuspěšnje koncertować a zahorjeć.

Wuspěšna era so skónči

Wšitko ma swój čas a tuta era je nětko – nažel – zakónčena. Staroby dla złoži cyrkwino-hudźbny direktor Friedemann Böhme hižo před dlěšim časom zastojnstwo tachantskeho kantora. Tutomu wosobinskemu rozsudej slěduje lětsa złoženje hudźbneho nawodnistwa serbskeho gymnazialneho chóra. Generacije młodych Serbowkow a Serbow měješe a ma z jeho skutkowanja wužitk za čas žiwjenja. A chowancy běchu jemu, tež hdyž wysoke měritka staješe, jara přichileni. Drje měnješe so z kóždym nowym šulskim lětom zestawa chóra, tola kwalita wobšěrneho jeho koncertowanja začuwaše so wot wobstajnje bohateho připosłucharstwa jako konstantna. Dirigent pak staješe dosć jasne priority. To najwažniše běše serbske namrěwstwo a dźensniše tworjenje hajić. Wobzor šulerkow a šulerjow pak měješe so stajnje z wotpowědnymi mjezynarodnymi kompozicijemi rozšěrić. Dale běše dirigentej tež wažne, zo so kóžda generacija gymnaziastow tež tak wobšěrnje kaž někak móžno z tworićelstwom załožerja serbskeje wuměłskeje hudźby, Korlu Awgustom Kocorom, zeznajomi.

W juliju tutoho lěta wuńdźe w hudźbnym nakładnistwje »LUMIR« cyłkowna partitura »Smjertnica – Serbska ludowa opereta w jednym jednanju« wot Jurja Pilka. Wudał je ju Měrko Šołta, kaž do toho hižo wšě tamne dźěła Jurja Pilka z přewodom orchestra.

Něhdyši hudźbny direktor Hugo Raithel, kotryž dirigowaše »Smjertnicu« při dospołnej premjerje (z uwertiru) w lěće 1965 w NSLDź hišće z rukopisa, praji tehdy, zo měła so tuta partitura ze złotym rjećazom přizamknyć, zo njeby so zhubiła.

»Smjertnica«, a někotre dalše kaž na př. »Cyklus Kocorowych spěwow za sola, muski chór a orchester« abo jeničkej ryzy orchestralnej twórbje mištra­ »Elegie« a »Serbska Rhapsodija« nakładuje hudźbne nakładnistwo »LUMIR«. Njenakładowane dźěła hodźa so tež w bibliotece Budyskeho Serbskeho instituta studować. Docyła skića profesionalnje zdźěłane a wudate partitury hakle serioznu móžnosć, so hłubšo do serbskeje wuměłskeje hudźbneje kultury zanurić.

Trěbny material za koncertantne wuwjedźenje wšitkich wudatych titulow hodźi so pola mjenowaneho nakładnistwa skazać a wupožčić.

TOMASZ NAWKA

Předsydka Maćicy Serbskeje dr. Anja Pohončowa a městopředsydka dr. Ines Kellerowa pobyštej wot 3. do 6. awgusta 2023 w Martinje w Słowakskej na 5. kongresu Maćicow a dalšich słowakskich kulturnych institucijow. Přeprosyła je k tomu Matica Slovenská, kotraž wuhotowa kongres składnostnje 160. róčnicy swojeho załoženja a 30. róčnicy załoženja Słowakskeje republiki. Wona ma swój centrum w Martinje. W lěće 2007 wuhotowa prěni kongres, na kotrymž wobdźělištaj so tehdyši předsyda Maćicy Serbskeje dr. Měrćin Völkel a čłon předsydstwa Jurij Łušćanski. Dalše tajke kongresy sćěhowachu w lětach 2013, 2014 a 2019 – stajnje tež ze serbskim wobdźělenjom.

Předsyda Maticy Slovenskeje, Marián Gešper, zahaji kongres štwórtk, 3. awgusta 2023 popołdnju w Turčianskej galeriji srjedź města. W předžurli zetkanišća wosebita wustajeńca stawizny a wuznamne wosobiny Matice Slovenskeje předstaješe, kaž tež jeje mjezynarodne styki. Po zahajenju kongresa přizamknychu so rozprawy předsydow Maćičnych zjednoćenstwow wo swójskej dźěławosći a situaciji, ale tež wo aktualnych problemach. Anja Pohončowa poda přehlad wo stawiznach a nadawkach Maćicy Serbskeje a skedźbni na Maćične projekty zašłeju lětow. Dale dźakowaše so předsydźe Maticy Slovenskeje za móžnosć w časopisu »Slovanský obzor«, wudawane wot Maticy Slovenskeje, wo swojej dźěławosći rozprawjeć. Tutón časopis nasta po štwórtym kongresu Maćicow 2019 (tohorunja w Martinje) a poskićuje rum za mjezsobnu informaciju wo zhromadnym dźěle mjez Maćicami a dalšimi słowakskimi kulturnymi institucijemi w tu- a wukraju a chce z tym skrućenju narodneho wědomja přinošować. Maćica Serbska měješe hižo wjacore razy składnosć, w nim wo swojim skutkowanju rozprawjeć.

Jadnab 55 zajmcow jo pśišło 25. awgusta na zakóńcece zarědowanje z drogowańskeje wustajeńce k cesći serbskego mólarja Jana Buka »Wšykno jo krajina« do Wuměłstwoweje hale Łužyca za głownym dwórnišćom w Měsće. Wustajeńca se wupórajo něnto na drogu do Zieloneje Góry a Wrocława a zakóńcyjo se w Złem Komorowje. Finisažu w organizaciji chóśebuskego Serbskego muzeja jo moderěrował Gregor Kliem ze Serbskego rozgłosa rbb.

Kuratorka Serbskego muzeja w Chóśebuza Christina Kliemowa jo wuwitała gósći z měsćańskego amta, wjednicu Budyšyńskego Serbskego muzeja Christinu Boguszowu, zastupnikow partnaŕskich muzejow w Pólskej a drugich. Pśibytne su byli teke pśiswójźbne mólarja, kótarež su se kuratorce Christinje Kliemowej za tu wustajeńcu wuźěkowali.

Pśi pokazanju wósebnych twóŕbow Jana Buka su cytali dr. Willi Wolfgang Barthold, Ingrid Hustetowa, Měrćin Wjenk, dr. Christiana Piniekowa a Jill-Francis Ketlicojc. Až na kněz Barthold, kótaryž jo cytał tekst Lubiny Hajduk-Veljkovićoweje z kótarejuž źěła na TU w Drježdźanach, wše druge su awtory a awtorki tekstow wózjawjonych ako źěl serije wó Janu Buku w kulturnem casopisu Rozhlad ku góźbje jogo 100. narodnego dnja. Na flejśe a klawěrje stej grałej Christiana Bukowa a Aglaja Sprengel, na dudach Tomasz Nawka a Steffen Kostorž. Swóje dopomnjeśa wó mólarju stej pśedstajiłej muzikaŕ Steffen Kostorž a dr. Christiana Piniekowa, kótarež stej jogo ako wucabnika mólaŕstwa w šuli dožywiłej.