Prěnju wutoru lětušeho julija serbski wječornik wozjewi, zo je »Janek Wowčer swoje dźěłowe zrěčenje jako šefredaktor Serbskich Nowin a wotrjadnik za nowiny a časopisy w Ludowym nakładnistwje Domowina wupowědźił«. W krótkej powěsći dale rěka, zo »chce so wón w přichodźe druhim nadawkam wěnować«. A skónčnje so we wozjewjenju hišće přispomnjenje jewi, z kotrehož wuchadźa, zo ­je brizantna nowinka mjez redakciju a jednaćelom LND Symanom Pětrom Cyžom wothłosowana. »Jednaćelstwo nakładnistwa nětko proces znowawobsadźenja pozicije organizuje«, so w informaciji wukónčnje wuzběhuje.

Wo dalšich pozadkach wupowědźenja čitar serbskeho dźenika ničo njezhoni. Tola wón bu – jeli so za to zajimuje – nic hakle w běhu lěća z najwšelakorišimi wobmyslenjemi a prašenjemi konfrontowany. Na přikład z faktom, zo su dalše dołholětne redaktorki a redaktorojo swoje dźěłowe městno w serbskim dźeniku w blišej zańdźenosći wupowědźili, mjez nimi dr. Cordula Ratajczakowa a Milenka Rječccyna, kotrejž stej »wotpućowałoj« do wobłukow Domowiny a jeje towarstwow.

Hižo dlěje pak napadnu podobne personelne turbulency z wupowědźenjemi a njewuspěšnymi wupisanjemi w delnjoserbskim tydźeniku Nowy Casnik.

W awgusće wuńdźe w nakładnistwje Pop serbsko-němska basniska zběrka »Posledni sněh/Der letzte Schnee« Traiana Popa Traiana, z dwanaće grafikami Boženy Nawka-Kunysz. Do serbšćiny přenjesłoj staj jeho basnje Dorothea Šołćina a Benedikt Dyrlich. Tu wozjewjeny tekst je wujimk z epiloga zběrki.

Basnik a rebel, nakładnik a wupućowar, diskjokej a dźiwadźelnik, wudawaćel a redaktor.

Z tutymi a dalšimi wopřijećemi hodźi so Traian Pop Traian jadriwje charakterizować. Ja sam pak rady swojemu přećelej a koleze z gildy pisacych z wutroby přidam: Traian słuša ze swojim lěta 2002 załoženym nakładnistwom, kotremuž Pop-Verlag rěkaja, sobu k najpłódnišim spěchowarjam noweje wuchodno- a južnoeuropskeje literatury w Němskej a w tutym wobłuku mjeztym tež k spušćomnym wudawaćelam serbskeho pismowstwa. Wo tym swědča mnohe knižne a časopisne wozjewjenja słowjanskich a z tym tež serbskich awtorkow a awtorow z jeho nakładnistwa.

W pjatym lěće noweho lěttysaca so z wulkim brodatym a dołhowłosatym Rumunčanom, rodźenym 1952 w Brașovje (němsce: Kronstadt) a bydlacym a tworjacym wot lěta 1990 w šwabskim Ludwigsburgu, zeznach na zeńdźenju eksiloweho spisowaćelskeho zjednoćenstwa PEN. Wot wšeho spočatka mje Traian překwapi ze swojim bjezposrědnym zajimom za nakromne a druhdy schowane a wosyroćene literarne krajiny Europy, tež za literaturu a wosud najmjeńšeho słowjanskeho ludu. Při tym Traian přeradźi, zo jeho wosebje tworjenje Kita Lorenca (1938– 2017) puta, zo zaměrnje sćěhuje a wobdźiwa jeho poeziju. Z přispomnjenjow wusłyšach respekt a měnjenje, zo Lorencowe basnje wusahuja z přerězneho wobłuka literarneje produkcije w Němskej; a zo z rěče serbsko-němskeho basnika duch znapřećiwjenja wuchadźa, tohorunja wěste šibałstwo, překročace mjezy pokorneho rěčenja a stajace nadutu a misionarsku rěč prědarjow w politice a medijach do prašenja.

Njebozowy ropot Pawlinu ze spara torhnje. Młoda žona z poslešća wujědźe a styknywši ruce we łožu sedźo hač na smjerć wustróžena wustorči: »Božičkecy­, što tu činiće?«

Zadwělne słowa měrja so na muža, kiž w ćmowomódrej dźěłanskej monturje na metalowym rěblu a z chribjetom k Pawlininemu łožu stejo nad woknom spanskeje stwy dźěru do sćěny toči.

Njeskazany dźěłaćer wustork Pawliny wězo njesłyši, nawopak, z pozběhnjenymaj ramjenjomaj a rukomaj tłóči ze wšej mocu wjerćacy so njeboz bićoweje točenskeje mašiny do betona. Na folijowu płachtu na špundowanju padaja proch a kruški z twjerdeje murje.

Zatrašena so Pawlina hromadźe bjerje, zo njeby za rěblom sahnyła a cuzbnika z njeho torhnyła. Dyrkotajo pak sej wuwědomja, zo ju nawalny hósć njewidźi a njesłyši. A zo su rańše zerja zeschadźeli.

Pawlina na budźak pohladnje, kiž na nócnym kamorčku pódla łoža pokojnje tikota, štož pak pod haru točenja tohorunja słyšeć njeje.

Wona widźi, zo je krótko do wosmich. To ju hišće bóle rozšeršenja hač grawoćiwa hara, wšako ma w dźewjećich termin pola swojeje frizerki a přećelki Hilže, kotraž ma swój salon hnydom wokoło róžka blisko cyrkwje Našeje lubeje­ Knjenje. Pawlina je so z dźiwadźelnikom a swojim lubuškom Lukašom wotrěčała, zo chcetaj wječor party molerja Litwina wopytać, w schowanym a chětro zanjerodźenym ateljeju na zadnjej hasce nakupowanskeje mile. Tam wuhotuje wuměłc, kiž ma sam sebje za prěkulu a zakitowarja swobody, hižo cyłe lěto kóždu sobotu wječor tajne hejsowanja, njedźiwajo na postajenja a zakazy korony dla.

Dypkownje w dźewjećich

Zešědźiwja hłójčki petunijow

Wěrja hišće pokazowakej časnika

Kiž běži kaž hewak

Dźeržimoj so horje z lubosću

Pod sytymi jaworami pjerchotajo

Měrowych hołbjow křidleška

Sprostłe sćahnu lěćo

Nad Łobjom zabłysknu

Bójske zliwki ze wšěch mróčelow

Padajo rozwuzdźenej tujawce

Wustonatej sony a žedźby

BENEDIKT DYRLICH

Loni 22. awgusta smědźach zhromadnje ze swojej mandźelskej w Nowoslicach złoty kwas Bena Budarja a jeho Ludmile sobu swjećić, a to we wulkim kole gratulantow a z wotputanej bjesadu hač do pózdnjeho wječora. Tehdy so mnohim z nas zdawaše, zo je drač korony, kotryž bě spočatk měrca wubuchnył, mjenje abo bóle přewinjeny. Kaž dźensa wěmy, bě zezdaće z lońšeho lěća błud.

Pjatk, 19. měrca 2021 zakónči zasłužbny serbski basnik a publicist, scenarist a lektor swoje 75. žiwjenske lěto. Tónkróć drje njebudźe telko swójbnych, znatych a přećelow Benej Budarjej w bjezposrědnjej bliskosći zbožo wupřeć móc. Pandemija budźi dale žałostne strachi, žada sej přeco hišće wopory a zaraća puće k njewobmjezowanej zhromadnosći, kajkaž je w Serbach tradicionelnje z wašnjom.

Tuž so swojemu koleze a přećelej po ideelnych šćežkach bližić spytam a jemu z wotstawkom přiwołam: Luby Beno, wostań při wšěch trapjenjach dale čiły a wjesoły, z nadźiju a wěru, zo so namaj a nam zdźerža a wotewrja přichodnje zaso stare a nowe puće k zetkanjam, k literarnym předewzaćam a swjedźenjam!

Z Benom Budarjom so z młodych lět zwjazany čuju. Jeho bohate a wjelestronske literarne tworjenje a narodne skutkowanje mje hižo lětdźesatki přewodźa. Jeho sylna serbska a słowjanska wutroba mje dale jima. Jako wón w Lipsku slawistiku studowaše, ja pak teologiju w Erfurće, so z nim lěta 1969 w Kružku młodych awtorow pod nawodom Kita Lorenca bliže a wosobinsce zeznach. Wobaj so horjachmoj z dalšimi młodymi Serbami za basnjenje. Rady wo wutworach kružkarjow a docyła wo modernej poeziji diskutowachmoj, na wuradźowanjach w Serbskim literarnym muzeju a druhdźe. (Muzej w Budyskim Serbskim domje bu wot funkcionarow Domowiny w lěću 1978 z gwałtom zlikwidowany.)

Před wabjenskej sćěnu moluja

popki w narodnych drastach wobrazy

krjepi stulena žona ćichu wodu

kórki a tomaty wjesele slepja

domjace bohatstwa na witaminach

čerstwe w poskitku sliny běža

Na brjoze kumštneho jězora

zapósłanc Tomaš wostanje přistojny

wisajo w kupanskich cholowach

šěroko chwali wuhlo za Šwedsku

zašmjata so samo klima

při wotklepanej štučce wo jejkomaj

Klinči chór zdaloka křiwje

ridruja wuwozne připrawy kopjo

hromadu wotsypki a praskot

pohrjebaja přiběrace směrki

smjertny strach zabywaja kolesowarjo

a skaterojo na smolanej pisće

BENEDIKT DYRLICH

ze: Zlět zelenych wuchačkow. Basnje a powědki, Budyšin 2016

Přećel a podpěraćel Serbow w Pólskej Janusz Wójcik je njeboh. Žaruju wo wurjadneho basnika, kulturnika a politikarja, kiž bě w 59. žiwjenskim lěće 28. awgusta 2020 po dołhej ćežkej chorosći w Brzegu zemrěł. Jeho mandźelskej a swójbje słuša sprawna sobuželnosć.

Janusza sym zeznał spočatk noweho lěttysaca. Tehdy běch šefredaktor Serbskich Nowin a předsyda Zwjazka serbskich wuměłcow, w kotrymž so wjacori z nas hižo wot přewróta wo womłodźenje a zesylnjenje literarnych a kulturnych stykow k swojim słowjanskim susodam prócowachu.

Na popołdnju w lěću 2003 so muž w dobrych třicetych lětach a swětłym wobleku a kłobuku w redakciji našeho dźenika zjewi a so jako »direktor departementa za kulturu, sport a turizm« wojewódstwa Opola předstaji. Rjekny, zo je jemu wopyt pola mje Jurij Łušćanski, referent za kulturu a wukraj w Domowinje, doporučił. Zdobom přepoda mi zběrku basnjow ze swojeho pjera. Z nich wučitach, zo tematizuje zahubne wójnske a powójnske časy, sćěhi etniskich wuhnaćow, lubosć k Adamej Mickiewiczej a k swojej pólskej a šleskej domiznje, w kotrejž so zetkawaja a tež kusaja njeličomne narodne a nabožne prudy.

Moja angažowanosć za wuchowanje Klětnoho w rozsudnych měsacach měrliweje rewolucije – a pozdźišo tež za Rogow pod wuměnjenjemi wobnowjenja demokratije – ma swoje předstawizny. Tute so njehodźa z někotrymi słowami rozjasnić. Njech su tohodla jenož někotre wuchadźišća naspomnjene, kotrež mje pohnuwachu, so Klětnjanam kónc lěta 1989 a Rogowčanam nalěto 1990 w boju wo přichod jich sydlišćow direktnje přizamknyć – a to w zhromadnosći z mnohimi serbskimi spisowaćelemi, dźiwadźelnikami a dalšimi wuměłcami a kulturnikami: