chronika / mozaik

»Ta naša serbska katolska Łužica. Budźa ći ludźo ju hač do kónca zdźeržeć?«, wopraša so Marta Markowa ze Sernjan na spočatku filmoweje dokumentacije »Čej᾽ da sy?«, kotraž nasta za wustajeńcu wo katolskich Serbach w Budyskim Serbskim muzeju. W běhu pjeć měsacow poby wjac hač 5500 hosći we wustajeńcy »Čej᾽ da sy?«, mjez nimi tójšto Serbow. Wosebje mjez serbskimi młodostnymi běše rezonanca jara pozitiwna. Tež kritiske hłosy sy słyšeć móhł. Wopytowarjo wočakowachu hišće wjace informacijow. Kopjenje tekstow wšak we wustajeńcach myli. Dobre wudospołnjenje běše tuž přewodna kniha Ludoweho nakładnistwa Domowina ze samsnym titlom pod redakciju jeje sobu kuratora Tadeja Šimana z 20 awtorami. Na nazorne a přehladne wašnje su w njej sydom hłownych wobłukow wustajeńcy tematizowane: kultura a stawizny, rěč a narodne wědomje, wěra a znamjenja, zetkanišća a zhromadnosće, wšědne žiwjenje, dótkanišća a konflikty a sony a móžnosće.

Katolski serbski třiróžk mjez Budyšinom, Kamjencom a Wojerecami je kulturnohistorisce widźane jara zajimawa krajina. To dźě njeje izolowana kónčina, ale skerje słušeše přez lětstotki rozestajenje z ewangelskim kaž tež němskim wobswětom k tomu. Poslednja kompaktna kupa serbskeje rěče ma dźensa mnohe prašenja a problemy rozrisać, chce-li dale wobstać. Dwě projektnej skupinje wustajeńcy, wědomostnicy Serbskeho instituta kaž tež wobdźělnicy idejoweje konferency pod nawodom Symana Pětra Cyža z LND radźachu k aktualnemu a kritiskemu rozestajenju. Skoki přez generacije, časowe doby, symboliske objekty a medijowe přikłady běchu tuž pospyt, tutu kónčinu a jeje wuwiće wosebje zašłych sto lět charakterizować a k rozmyslowanju a diskusiji wabić.

Oratorij Bjarnata Krawca a Michała Nawki w modernizowanym formaće

Srjedź požnjenca tutoho lěta zahaji Serbski ludowy ansambl w Budyšinje sezonu 2023/24 pod titulom »WÓJNA A...« – rozšěrjeny prěni dźěl oratorija Wójna a měr komponista Bjarnata Krawca na libreto Michała Nawki. Wosrjedź Druheje swětoweje wójny, w času wot 1942 hač do lěta 1944 nastata twórba za chór, solistow a klawěrny přewod bu 1957, něhdźe dźewjeć lět po smjerći komponista, w Smetanowej žurli w Praze wot čěskich interpretow prapředstajenja. Přitomna drje delegacija Domowiny běše, tola bjez libretista M. Nawki. Łužiska premjera so hakle po politiskej změnje zwoprawdźi, dnja 26.11.1995, w Cyrkwi našeje lubeje knjenje w Budyšinje ze solistami Danielu Hazec, Tanju Donatec, Handrijom Henčlom, Ronaldom Heinom a Pawołom Šołtu, chóromaj Serbskeho ludoweho ansambla a Budyšina kaž tež pianistku Ginu Hentsch.

Składnostnje 75. posmjertnin Bjarnata Krawca přewza intendant SLA, Tomas Kreibich-Nawka, twórbu znowa do programa SLA. Rozsudźi so pak w času, jako z nadpadom Ruskeje na Ukrainu wójna zaso do Europy zaćeže, za předstajenje oratorija w hinašim formaće. Přewza so (najprjedy) jeničce prěni dźěl oratorija »Wójna a měr« pod titulom »WÓJNA A...« z originalnym tekstom Michała Nawki. Na wersiju klawěrneho přewoda Bjarnata Krawca so złožujo, spisa Drježdźanski dirigent, komponist a aranžer Hans-Peter Preu orchestraciju. W originalnych tekstach a w hudźbje podate charakterizowanje wójny inscenuje so přidatnje přez balet. Do němčiny přełožene teksty buchu natočene a wutworja z tym dalšu płoninu cyłkowneje inscenacije. Při tym so ničo – ani z libreta ani z předłohi komponista – njezhubi abo zasadnje njezměni. Rozšěrjene buchu pak wšitke dwanaće čisłow dźěla wójny z orchestrowanjom, baletom a citowanjom přełožka do němčiny.

»Světy Science fiction« je titul knihi z 32 přinoškami – z runje telko awtorami z Europy a zwonka njeje – w čěskim přełožku. Tež, hdyž je kniha hižo 1993 w nakładnistwje Asociace Fanoušku Science Fiction (AFSF) w Praze w čěskej rěči wušła, je tola hódne přiwšěm na nju skedźbnić. Mjez młódšimi a staršimi awtorami z Pólskeje, Italskeje, Jendźelskeje, Kosta Riki, USA, Kanady, Chiny a Egyptowskeje, staj tež awtoraj z Němskeje – stary zajac sf-literatury Ronald M. Hahn (1948 we Wuppertalu rodźeny a tam skutkowacy), spisowaćel a přełožowar. Druhi je Serb Pětr Wjeńka z powědku »Neopatrná láska«. W registru knihu čitamy: »Z originalu v horní lužické srbštině Njekedźbliwa lubosć, přeložil Jaroslav Olša jr«. Na druhim městnje pod rubriku »Několik slov o autorech« čitamy: »Asi nejkurióznějšim autorem je Pětr Wjeńka, podle všeho jediný autor, který kdy napsal science fiction v horní lužické srbštině. Do antologije jsme ji zařadili pravě proto – a pronic jiného.« To je wo nim napisał přełožowar powědki Jaroslav Olša jr., čěski diplomat, kotryž běše mj. dr. wulkopósłanc ČR w Simbabwe a na Filipinach a nětko jako generalny konsul w Los Angelesu skutkuje. Wón je znaty redaktor a zestajer někotrych antologijow swětoweje sciencefiction literatury, nimo toho je h. mj. nakładnistwo w Čěskej załožił. Dale je tež aktiwny w mjezynarodnych juryjach literatury a na filmowych festiwalach. Nic jenož to, ale je tež awtor knihow wo stawiznach, kulturje a literaturje, wosebje Azije a Afriki, kaž tež wo stawiznach mjezsobnych poćahow krajow zwonka Europy k Čěskej zemi. Zdobom skutkuje jako kurator wustajeńcow wuměłstwa a kulturnych aktiwitow Čěskeje we wukraju. Kak je za wšo na swěće so zajimowacy znaty awtor sciencefiction a přełožowar, Jaroslav Olša, na knihu Pětra Wjeńki přišoł, kniha njepřeradźi. Tuž wěmy tež, kak je so młodemu serbskemu awtorej česć stała, mjez sławnymi spisowaćelemi sf-literatury z dźewjeć krajow wozjewjeny być. Zo pak je Pětr Wjeńka mjez nimi zastupjeny, swědči wo jeho literarnej wustojnosći. A nic jenož to, hdyž wěmy, zo powědka »Njekedźbliwa lubosć« wo młodym Goru jedna, kotryž so wo holcu (bjez mjena) w dobje prócuje, w kotrejž maja wšitcy ludźo »dychanske maski« nosyć. Powědka skónči – kaž wěmy – tragisce, bjez happyenda. W lěće 1980 je so prěni raz serbsce wozjewiła, jako by awtor wo našim dóńće z korona pandemiju hižo 40 lět prjedy wědźał. Awtor wopokazuje so tu jako »wěcywustojny« wěšćer.

Oratorij »Žně« – jako wuraz dźaka ze sylnej symboliku

»Wšitko ma swój čas...« – tuta žiwjenska mudrosć jewi so hižo w Starym zakonju a so tež dźensa rady cituje. Dobry čas za chór 1. serbskeje kulturneje brigady w Budyšinje běchu lěta wot 1996 do dźensnišeho, jako Friedemann Böhme, tehdomniši­ kantor a organist katolskeje tachantskeje wosady w Budy­šinje, na iniciatiwu Rejzy Šě­noweje, něhdyšeje direktorki Serbskeho gymnazija Budyšin, hudźbny nawod mjenowaneho chóra přewza. Jako spěwar Thomanerow a student cyrkwinskeje hudźby w Lipsku běše­ sej wón wobšěrnu muzikalisku a pedagogisku wědu přiswojił, z kotrejž wobwliwowaše potom serbske hudźbno-kulturne žiwjenje. Rěčo běžnje a rady serbsce, běše jeho wliw předewšěm na dorostowacu inteligencu­, ale tež na druhe kruhi dale a bóle sylny. Serbski gymnazialny chór wuwi so pod swojim profesio­nalnym dirigentom k wosebje wukonliwym šulskim hudźbno-kulturnym ćělesu. Dale přede­wšěm hudźbu Serbow pěstujo, zamó to­horunja z mjezynarodnej klasiku w tu- a wukraju wuspěšnje koncertować a zahorjeć.

Wuspěšna era so skónči

Wšitko ma swój čas a tuta era je nětko – nažel – zakónčena. Staroby dla złoži cyrkwino-hudźbny direktor Friedemann Böhme hižo před dlěšim časom zastojnstwo tachantskeho kantora. Tutomu wosobinskemu rozsudej slěduje lětsa złoženje hudźbneho nawodnistwa serbskeho gymnazialneho chóra. Generacije młodych Serbowkow a Serbow měješe a ma z jeho skutkowanja wužitk za čas žiwjenja. A chowancy běchu jemu, tež hdyž wysoke měritka staješe, jara přichileni. Drje měnješe so z kóždym nowym šulskim lětom zestawa chóra, tola kwalita wobšěrneho jeho koncertowanja začuwaše so wot wobstajnje bohateho připosłucharstwa jako konstantna. Dirigent pak staješe dosć jasne priority. To najwažniše běše serbske namrěwstwo a dźensniše tworjenje hajić. Wobzor šulerkow a šulerjow pak měješe so stajnje z wotpowědnymi mjezynarodnymi kompozicijemi rozšěrić. Dale běše dirigentej tež wažne, zo so kóžda generacija gymnaziastow tež tak wobšěrnje kaž někak móžno z tworićelstwom załožerja serbskeje wuměłskeje hudźby, Korlu Awgustom Kocorom, zeznajomi.

Předsydka Maćicy Serbskeje dr. Anja Pohončowa a městopředsydka dr. Ines Kellerowa pobyštej wot 3. do 6. awgusta 2023 w Martinje w Słowakskej na 5. kongresu Maćicow a dalšich słowakskich kulturnych institucijow. Přeprosyła je k tomu Matica Slovenská, kotraž wuhotowa kongres składnostnje 160. róčnicy swojeho załoženja a 30. róčnicy załoženja Słowakskeje republiki. Wona ma swój centrum w Martinje. W lěće 2007 wuhotowa prěni kongres, na kotrymž wobdźělištaj so tehdyši předsyda Maćicy Serbskeje dr. Měrćin Völkel a čłon předsydstwa Jurij Łušćanski. Dalše tajke kongresy sćěhowachu w lětach 2013, 2014 a 2019 – stajnje tež ze serbskim wobdźělenjom.

Předsyda Maticy Slovenskeje, Marián Gešper, zahaji kongres štwórtk, 3. awgusta 2023 popołdnju w Turčianskej galeriji srjedź města. W předžurli zetkanišća wosebita wustajeńca stawizny a wuznamne wosobiny Matice Slovenskeje předstaješe, kaž tež jeje mjezynarodne styki. Po zahajenju kongresa přizamknychu so rozprawy předsydow Maćičnych zjednoćenstwow wo swójskej dźěławosći a situaciji, ale tež wo aktualnych problemach. Anja Pohončowa poda přehlad wo stawiznach a nadawkach Maćicy Serbskeje a skedźbni na Maćične projekty zašłeju lětow. Dale dźakowaše so předsydźe Maticy Slovenskeje za móžnosć w časopisu »Slovanský obzor«, wudawane wot Maticy Slovenskeje, wo swojej dźěławosći rozprawjeć. Tutón časopis nasta po štwórtym kongresu Maćicow 2019 (tohorunja w Martinje) a poskićuje rum za mjezsobnu informaciju wo zhromadnym dźěle mjez Maćicami a dalšimi słowakskimi kulturnymi institucijemi w tu- a wukraju a chce z tym skrućenju narodneho wědomja přinošować. Maćica Serbska měješe hižo wjacore razy składnosć, w nim wo swojim skutkowanju rozprawjeć.

Jadnab 55 zajmcow jo pśišło 25. awgusta na zakóńcece zarědowanje z drogowańskeje wustajeńce k cesći serbskego mólarja Jana Buka »Wšykno jo krajina« do Wuměłstwoweje hale Łužyca za głownym dwórnišćom w Měsće. Wustajeńca se wupórajo něnto na drogu do Zieloneje Góry a Wrocława a zakóńcyjo se w Złem Komorowje. Finisažu w organizaciji chóśebuskego Serbskego muzeja jo moderěrował Gregor Kliem ze Serbskego rozgłosa rbb.

Kuratorka Serbskego muzeja w Chóśebuza Christina Kliemowa jo wuwitała gósći z měsćańskego amta, wjednicu Budyšyńskego Serbskego muzeja Christinu Boguszowu, zastupnikow partnaŕskich muzejow w Pólskej a drugich. Pśibytne su byli teke pśiswójźbne mólarja, kótarež su se kuratorce Christinje Kliemowej za tu wustajeńcu wuźěkowali.

Christina Kliemowa wuwitajo gósći Finisaže 25. awgusta, za njeju wótlěwa M. Wjenk, J.-F. Ketlicojc, W. Barthold, I. Hustetowa a Ch. Piniekowa. Foto: Viktor Zakar

Pśi pokazanju wósebnych twóŕbow Jana Buka su cytali dr. Willi Wolfgang Barthold, Ingrid Hustetowa, Měrćin Wjenk, dr. Christiana Piniekowa a Jill-Francis Ketlicojc. Až na kněz Barthold, kótaryž jo cytał tekst Lubiny Hajduk-Veljkovićoweje z kótarejuž źěła na TU w Drježdźanach, wše druge su awtory a awtorki tekstow wózjawjonych ako źěl serije wó Janu Buku w kulturnem casopisu Rozhlad ku góźbje jogo 100. narodnego dnja. Na flejśe a klawěrje stej grałej Christiana Bukowa a Aglaja Sprengel, na dudach Tomasz Nawka a Steffen Kostorž. Swóje dopomnjeśa wó mólarju stej pśedstajiłej muzikaŕ Steffen Kostorž a dr. Christiana Piniekowa, kótarež stej jogo ako wucabnika mólaŕstwa w šuli dožywiłej.

Za tym ako jo budyšyński Serbski muzej wustajeńcu »Wšykno jo krajina – Serbski mólaŕ Jan Buk« publikumoju w Budyšynje mjazy 02. oktobra 2022 a 26. februara 2023 pokazał, spórał jo se interaktiwny doglěd do statkowanja serbskego wuměłca Jana Buka do Chóśebuza. To jo druga stacija wót pěśich, wót kótarychž dwě dalšnej stej w Pólskej (Wrocław a Zielona Góra). Slědna stacija pak jo w Złem Komorowje, źož se krejz pśedstajenjow zacynijo, kótaryž jo se žycył mólaŕ k swójomu 95. burstakoju. Toś ten mjazynarodny projekt, na kótaremž su źěłali wšake institucije mjazy drugim Serbskej muzeja w Budyšynje a Chóśebuzu, Muzeum Wrocława a Muzeum Lubuskego kraja, njewobstoj jano z drogowańskeje wustajeńce, ale teke z pśednoskow, drogowanjow pó slědach sćěnowych mólbow, mozaikow a twóŕbow Jana Buka.

Naslědku, jo se wózjawił wobšyrny katalog w styrich rěcach (górno- a dolnoserbski, nimski a pólski) w nakładnistwje Sandstein, kótaryž jo wudała kuratorka ze Serbskego muzeja w Budyšynje Christina Boguszowa. Cas wustajeńce »Wšykno jo krajina« w Chóśebuzu jo wót 02. junija 2023 do 27. awgusta 2023.

Dwě na wustajeńcy pśedstajonej mólbje: Chemikaŕka (1953) a Buŕski śichowobraz (1955) Fośe: V. Zakar

W tśich institucijach w Chóśebuzu (Serbski muzej, Wuměłska hala Łužyca, Stara płachtowa gótnica) pśedstajaju se rowno wšake twóŕby Jana Buka. Na wótwórjenju w Chóśebuzu 02. junija jo do Serbskego muzeja pśišło něźi 75, do Wuměłskeje hale Łužyca (Kunsthalle Lausitz) jadnab 70 a do Stareje płachtoweje gótnicy wokoło 70 zajmcow. Na wjeźenju ze wuměłcom Stephanom Kaiserom pó wustajeńcy w Serbskem muzeju jo pśišło 8. junija 9 luźi a 9. junija 9 luźi.