Měrana Cušcyna

basnica w Budyšinje

Lětsa w juniju je wušła kniha »Mała wjera« Otfrieda Preußlera w hornjoserbskej rěči, přełožena wot Lubiny Hajduk-Veljkovićoweje po tekstowej wersiji wosebiteho wudaća z lěta 2023.

Woblubowana dźěćaca kniha O. Preußlera format: wjazana kniha, přezcyłnje barbojte ilustracije wobjim: 112 stronow staroba: wot 6 lět rěč: hornjoserbsce Do znajmjeńša 48 rěčow bu powědančko hižo přełožene. Wuhotowana je kniha z barbnymi ilustracijemi Winnie Gebhardt po němskorěčnym wudaću. Kniha bu wuznamjenjena přez přiwzaće do wuběrkoweje lisćiny za Němske myto młodźinskeje knihi.

Otfried Preußler (1923-2013) narodźi so w Reichenbergu, w dźensnišim Liberecu w Čěskej. Jeho staršej dźěłaštaj jako wučerjej a wozjewještaj literarne, wučbne a ludowědne teksty. Sudetscy Němcy dyrbjachu 1945 swoju domiznu wopušćić a z tym tež Syrowatkec swójbni, kotřiž mjenowachu so wot lěta 1941 Preußler. Swójba přesydli so do kónčiny wokoło bayerskeho Rosenheima. Nan Josef Preußler je wusydlenja dla swój přez lětdźesatki nastaty archiw ludowědnych a domizniskich slědźenjow zhubił. Mjez tutymi bě wobšěrny material ludoweho basnistwa kaž powěsće, bajki, tryski, mytologija a nałožki. Preußlerec synaj staj z knihami a tradiciju powědanja wotrostłoj.

do wokna klepaja

ćěkawe prajidma

wětřikec wjerše cychnuja

próšniwe złóžki na škleńcu

za domskim w lěsku hałuzy

w kole pjasćuja

widlica přećiwo widlicy

wótře wótřišo storkaja

hdyž dešć doklinči

třase wětřik łopjenowe kapki

do tučasa listuje

lisćo zašłosće

susod přińdźe na wopyt

dopomni so na njewjedro

w dowolu

tehdy w juniju

ans fenster klopfen

flüchtige sprüche

windverse verstreichen

silbenstaub aufs glas

im wäldchen nah am haus

ächzen äste im boxring

gabel gegen gabel

lauter laute laut

wenn der regen nachhallt

schüttelt der wind blättertropfen

in die heutezeit blättert

laub der vergangenheit

da kommt der nachbar vorbei

spricht übers unwetter

im urlaub

damals im mai

   

   MĚRANA CUŠCYNA

Woknowy wobraz

Literarne teksty k twórbam Jana Buka

To čini wokno, zo »wonka« prajimy ‒

a dokelž sami nutřka smy.

  Wolfgang Borchert

Wokomik a dlěje traje wobraz, doniž njestupi z ramika. Wotwonka chceš nutř do swětła woknow hladać. Što by był dom bjez woknow? Směrki padaja a do zawěška ćahaja wšědne chowanki. Pišpot sći

now a sćěnow. Wokna sahaja do so. Pismiki je zdźěla dźerža abo młowojće dźěla. Raz cunjo, raz raznišo. Pismikuja te wono za woknami. Zhromadnje z barbami zwukuja poćahi. Hdys a hdys komponuja melodiju. Potom žedźa so wotnutřka won do daliny a wotwonka nutř do jstwy. Pismiki tworja potajnosćiwe zwiski. Hdyž wobraz wjerćiš, so wobrazliwosć pismikow měnja.

Čerwjenosć wjedźe će dosrjedź wokna k na hłowje stejacemu F, kotrež njenapadnje dale do E saha. Smuhi šwižneho I přeńdu do čorneho a dótkaja so fijałkojteho susoda. Srjedźišćo je křižowanišćo fragmenta. Wabi do rozwólneho zetkanja myslow a začućow. Samozwuki jako wukřiki. Te su pola kóždeho hinak. Je wotwisne, zwotkel přińdźeš a dokal dźeš. Čim dlěje hladam, ćim bóle so do wobrysow sobuzwukow zanurjam. Wone tworja sćinojte poćahi ze samozwukami.

na skłoninje dołhich sćinow

swěčki kćěja na štomach

w hodownych stwach

nocy hižo zywančko krótše su

jabłuka mikaja zerničku

kaž wokoło měsačka

huza so lětsa myslička

dundaka honi klětu do spěcha

poněčim kumštny budźak woněmi

sněh ducy so minje

tajenka wotući w napjatym sćinje

MĚRANA CUŠCYNA

z: Wodnjo dycham dypki. Basnje a krótka proza, Budyšin 2005

Róža Domašcyna, W času zeza časa, Budyšin: LND 2019, 116 str.Róža Domašcyna basni serbsce, němsce a w mjezyrěčach. Publikuje lyriske a prozowe teksty, přebasnjenja, dźiwadłowe hry, eseje k fotowym zwjazkam, wuměłskim kniham a wustajeńcam.

Loni w nazymje wuńdźe w Ludowym nakładnistwje Domowina jeje mjeztym šesta serbskorěčna zběrka »W času zeza časa«. Runja titulej prěnjeje zběrki z lěta 1990 »wróćo ja doprědka du« hodźi so nimale 30 lět pozdźišo znowa wěsty paradoksny woznam wučitać. Prepozicija »zeza« steji tu we wobsahowym zwisku ze zapřijećom časa. Wěcy, zjawy, podawki abo jednanja so do časa zarjaduja, runočasnje pak jewi so wzdaće konkretneho časa a podaće do relatiwnosće.

Lětsa w meji a juniju wotmě so we­ wuměłskej galeriji FLOX w Korzymju interaktiwny a interdisciplinarny projekt »sćin – žiwjenje« (»Schattenseiten – Leben«). W srjedźišću steješe wobchadźenje z depresiju, melancholiju abo zrudobu, zdobom pak tež woznam zboža a wjesela we wšědnym žiwjenju. Zhromadnje z wuměłcami wuměnjachu so nje- a potrjecheni z lěkarjemi, politikarjemi a wědomostnikami. Wobstatk projekta běchu dźěłarnički na šulach, hudźba, reja, tworjace wuměłstwo a literatura.

Na žurli galerije čitaše 21. ju­nija Róža Domašcyna před ně­hdźe 30 wopytowarjemi ze swo­jich basnjow. Wona złožowaše so při tym na teksty, kotrež so z konfliktami, njedorozumje­njom, bolosćemi a smjerću ro­ze­stajeja. W nich rěči so wo sćinach w čłowjeku, wo jeho chabłanju a zamjezowanju.

Twórby basnicy tworjachu zakład za mjezynarodnu rejowansku performance »Coherence«, kotraž so čitanju přizamkny. Koprodukciju Naway Company a TanzArt z Kor­zymja nawjedowaše šwicarska cho­reografka Natalie Wagner. Šěsć rejowarkow předstaji w intensiwnych wurazowych pohibach ćěła napjatosće čłowjeka w skupinje. W pulsowym rytmusu rejujo zwuraznjachu po­moc­­liwosć, bliskosć a kedźbnosć abo njeakceptancu, zda­lowanje a wotpokazanje, štož zdźěla ze sylnej mimiku po­twjerdźichu. Rejwarki předstajichu swoju performance we wuskim zwisku z přihladowarjemi, kiž wokoło nich w kruhu sedźachu. Za publikum bě to zajimawe a jimace dožiwjenje z njewšědnej wuměł­­skej kombinaciju reje a ly­riki.

dołha noha je

prjedy hač słowa

swój puć nóžkuja

a něšto wušne na nohi stajeja

potom móhł awtor tekstej noze košić

a so nadźijeć

zo nichtó druhi swojej noze

pod jeho blido njetyknje

lědma hdy potom zaso na nohi přińdźe

chibazo komentary pismikuje

a nóžki za słowami čisłuje

MĚRANA CUŠCYNA

pomału pře skok

začuwach druhi krok

před prěnim

myslach wróćo

budźe z toho črij

a dźěch krok doprědka

a dwaj wróćo

a mějach zbožo

ličak kročelow a póduš

hraještej kołwrótny swět tuš

MĚRANA CUŠCYNA

Měrana Cušcyna Foto: Maćij BulankSnano sej někotryžkuli wužiwar wuprajenja »Spušćej so na Maksa« njeje toho wědomy, zo jedna so wo titul dyrdomdejskeho powědančka Hańže Bjeńšoweje. Lětsa zhladujemy 27. měrca na jeje stote narodniny a 15. měrca na jeje dwacete posmjertniny. W lěće 1961 je spisowaćelka z twórbu »Spušćej so na Maksa« swoje prěnje knižne wudaće w rukomaj měła a z toho časa spušćomnje serbsku literaturu ze swojimi tekstami wobohaćała. Slědowachu za šulersku starobu »Kónčkojty zub«, »Klimpotata ryba«, »Jank a Bärbel«, »Złoty rjećazk« a za dorosćenych romanowa dilogija »Skludźena tučel« (1965) a »Monika« (1980). Ze swojimi powědančkami w serbskich časopisach a nowinach je młódše a starše čitarstwo putała. Wobsahuja dźě husto wěrje podobne podawki, napjate jednanja a elementy kriminalki.

W Róžeńće rodźena dźowka wučerja a sama wot 1946 do 1954 jako wučerka skutkowaca móžeše so derje do dźěćaceje psychi zamyslić, charaktery a počinki dokładnje wopisować. Tak ćehnje so kubłanska žiłka a pedagogiski pokazowak přez wšě jeje twórby. Wudani pak so, jeje knihi tež jako dorosćeny zaso raz čitać a so přez pryzlojte ideje a dialogi smějkotać. Abo přez fiktiwne pomjenowanja: Hłownaj rjekaj jeje prěnički bydlitaj w Kwětowcu. Hdźe drje tutu serbsku wjesku namakamy?