Pućowanska swoboda, demokratija, swoboda měnjenja – štož je dźensa samozrozumliwe, su sej ludźo tudy před 30 lětami z měrliwej rewoluciju wubědźili. Kniha »Nowa swoboda?« přinošuje k reflektowanju časa přewróta 1989/90 ze serbskeho wida.

Cordula Ratajczakowa, Nowa swoboda? – Dopomnjenki na přewrót 1989/90, čornoběłe fotografije, kruta wjazba, Budyšin: LND 2020, 148 s.

Kniha wuńdźe 9. nowembra 2020 a so na knižnej premjerje prěni raz předawa (hlej str. 40).

Noworjadowanje hospodarstwa, wužiwanje/njewužiwanje nowych šansow w serbskim šulstwje, rozpušćenje prodrustwa – rozsudy před 30 lětami maja wliw hač do dźensnišeho a postajeja towaršnostnu runje tak kaž indiwidualnu situaciju tež Serbow.

Erwin Hanuš, Tšojeńka z mójogo žywjenja, zestajenje tekstow: Janka Pěčkojc de Lévano, režija: Marja Elikowska-Winklerowa, 2 CD, Budyšyn: LND 2020, cełkowny cas 146 min.Za tym ako su łoni knigły Erwina Hanuša »Wósłonki mójogo žywjenja« wujšli, slěduju lětosa jogo słuchoknigły »Tšojeńka z mójogo žywjenja«. Nic jano w casach corony móžoš doma sejźecy na kanopeju abo pśi domacnem źěle abo ducy w awśe słuchaś na awtentisku maminu, tak hochosku ak pisnu rěc Tyšarjowego Erwina. Doma we swójej źěłaŕni, źož jo telik źěłał a dalej źěła za swóju lubowanu dolnoserbšćinu ako wucbnicaŕ, słownikaŕ, pśestajaŕ, basnikaŕ a Pratyjaŕ, jo wón wulicował do mikrofona swóje žywjeńske tšojeńka a z nimi wó swětnych tšojenjach z wósym lětźasetkow. Nagrawała jo wšykno Marja Elikowska-Winklerowa, ako jo teke muziku wubrała. Wuslědk su wobšyrne słuchoknigły z dwěma cejdejkoma z dłujkosću pśisamem dwě a poł góźiny.

▶ Dźěćaca antologija

Serbskej awtorce Monika Dyrlichowa a Dorothea Šołćina stej zastupjenej z powědančkomaj w serbisko-němskej antologiji »Dećja radost – Kinderfreude«, wušłej w Běłohrodźe 2020. Na nimale 500 stronach prezentuje Klub lubowarjow knihow »Majdan« stawiznički, bajki a basnje za dźěći, kotrež je dwurěčna spisowaćelka Dragica Matejić Schröder (*1948) wubrała a přełožiła – pak do němčiny, pak do serbišćiny. Teksty k temje dźěćatstwo napisachu 63 awtorkow a awtorow z wjacorych europskich krajow, wone su po předmjenach rjadowane a so w dodawku z nadrobnymi biografiskimi podaćemi wudospołnjeja.

▶ Fotowy festiwal w Zhorjelcu

Wot 10. septembra do 1. nowembra wotmě so 6. Zhorjelski fotowy festiwal »Schauplätze«, kotryž wěnowaše so lětsa urbanizowanju w nas wobdawacym swěće, w industriji, ratarstwje, towaršnosći a architekturje. Nimo wšelakich wustajeńcow, kotrež so zdźěla jenož digitalnje pokazowachu, přewjedźechu so tež akcije, hdźež so zajimcy wobdźěleć móžachu. Z wustajeńcomaj zastupjenaj běštaj mjez druhim Jürgen Maćij z wobrazami łužiskich brunicowych jamow a Thomas Kläber z fotami wjesneho žiwjenja pod titulom »Land. Leben«. K tutej temje, z kotrejž so wón mjeztym wjace hač połsta lět zaběra, je lětsa publikacija w LND wušła.

Maćij Bulank – Wiolinist Malte Hübner składnostnje koncerta »Pućowanje po hudźb­nym swěće Serbow« 4. oktobra na žurli Budyskeho Serbskeho muzeja

Jurij Koch, Gruben-Rand-Notizen. Ein Tagebuch, 192 s., kruta wjazba, 978-3-7420-2638-5, 16,90 €W nalěću 1996 je so Jurij Koch rozsudźił dźenik pisać. Do srjedźišća wobkedźbowanjow dósta so dramatiski bój łužiskeje wsy přećiwo wotbagrowanju. Nětko je němskorěčna kniha pod titlom »Gruben-Rand-Notizen« w Ludowym nakładnistwje Domowina wušła. Koch dokumentuje w njej poslednje lěta Rogowa, spřećiwjenje mnohich wobydlerjow hrožacemu přesydlenju a kak jich naposledk porazychu. Zdobom reflektuje podawki na swěće. Jeho dźenik je zajimawy spis časo-kritiskich a sebjerefleksiwnych rozwažowanjow w krajinje, kotrejež přewobroćenje je kaž w małym kosmosu spóznajomna jako naležnosć cyłeho swěta. Při wšej chutnosći temow pisa Koch z humorom a na zabawne wašnje. Zasunjene su literarne teksty awtora z 1990tych lět, mjez druhim tež dotal njewozjewjeny fragment romana. Knižna premjera budźe srjedu, 7. oktobra w 19 hodź. w Rogowskim Archiwje zhubjenych wsow.

▶ Festiwal šesćiměstow

Na 3. hudźbnym festiwalu »Přińć a woteńć«, pod patronatom sakskeje ministerki za kulturu a turizm Barbary Klepsch (CDU) organizowaneho wot spěchowanskeho towarstwa samsneho mjena, wustupichu z młodźinskim wokalnym ansamblom Studnja, swingband Kula Bula a wirtuozku na tereminje Carolinu Eyckec tež serbscy wuměłcy. Nimo toho postarachu so wot 10. do 22. awgusta w Budyšinje, Kamjencu, Zhorjelcu, Žitawje a Lubiju kaž tež w Hrodźišću, Rychbachu, Wósporku a Warnoćicach mjez druhim Kai Schumacher, duwo OMG Schubert, Konstantin Dupelius, Jerzy Owczarc, Luise Enzian a skupina Tango Misterio wo najwšelakoriše zynki wot eksperimentelneje elektroniki přez folkloru hač k rejowanskej hudźbje. Dalše programowe dypki běchu na přikład reje, performance, »muzikaliski rozmołwny salon« a čitanje ze znatym čěskim spisowaćelom Jaroslavom Rudišom. Njewěsteje situacije w zwisku z koronapandemiju dla běchu zarjadowarjo paralelnje planowali, tak zo mějachu zajimcy prěni raz składnosć, festiwal z pomocu livestreama sćěhować.

▶ Prapremjerje w Podstupimje

Braniborske towarstwo Nowa hudźba je wot 20. do 24. awgusta jubilejny 20. swjedźeń »Intersonancy« wuhotowało. W kulturnym domje «Sans titre» kaž tež pod hołym njebjom po zwukowej čarje w Podstupimskim nutřkownym měsće prezentowachu mjezynarodni komponisća swoje najnowše twórby. Mjez druhim zaklinčachu tež prapremjerje Jana Cyža a Sebastiana Elikowskeho-Winklera kaž tež rědko hraty kruch Ulricha Pogody. Nimo koncertow – jedyn z wjerškow bě naročna rekapitulacija sławneho rumo-akustiskeho eksperimenta Alvina Luciera »I am sitting in a room« – wopřijimaše festiwalowy program diskusije, stawizniski sympozij kaž tež wuměłske dźěłarnički, kotrychž wuslědki chcedźa we wobłuku lětušeje »Choćebuskeje hudźbneje nazymy« předstajić.

Sakske ministerstwo za kulturu a turizm je štwórty raz Myto Zejlerja spožčiło. Z 5 000 eurami dotěrowane wuznamjenjenje při­zna lětsa publicistce, muzikologowce a cyrkwinskej hudźbnicy Chrysće Meškankowej.

»Je mi wulka česć a zdobom radosć, zo spožča mi ze stron Swobodneho stata Sakskeje Myto Zejlerja 2020 za mój angažement na polu serbskeje rěče. Myto nima hišće dołhu tradiciju. Sakske knježerstwo z tajkim počesćenjom signalizuje, zo wobhladuje serbski lud jako awtochtony narod z prawom na runoprawosć. Skutkowanje serbskeje ciwilneje towaršnosće njepřewostaja swobodny stat tuž samoběhej, ale je spěchuje a samo hódnoći.

Widźu so dźensa tu jako zastupjerka mnohich aktiwnych w zašłosći, w dźensnišej demokratiskej dobje a zdobom jako impuls dawaca přichodnym generacijam. To rěka: dźěłać za towaršnosć tam, hdźež je trjeba a dołhož mocy dosahaja; wědomje a sebjewědomje prócu nałožić na dobro serbskeho ludu. A dokelž wučinja našu identitu po mojim měnjenju w prěnim rjedźe rěč, ma kóždy z nas swoje činić, zo ju přikładnje nałožuje a njeskomoli.

Handrij Zejler, po kotrymž bu tele myto sakskeho ministerstwa za kulturu pomjenowane, je swój čas jasnje spóznał, zo ma so serbska rěč jako srědk komunikacije dale rozwiwać. Wón sta so w dobje narodneho wozrodźenja ze załožerjom serbskeje literarneje rěče. Jeho tekst serbskeje narodneje hymny njejsu ženje změnić trjebali, a wón hodźi so z prawom jako bjezčasny wobhladować. Jeho poezija wuprudźa wonu lubosć k serbskej rěči, kotrejež nałožowanje ma so wot małosće zwučować a njesmě so tež po tym zanjechać.

8. oktobra 2020 wotewri so w Oblastní galerie Liberec wustajeńca z twórbami Maje Nageloweje. Katrin Čornakec je so z njej do toho wo wustajeńcy a wo jeje wuměłskim tworjenju docyła rozmołwjała.

Maja Nagelowa (* 1959) Foto: archiw LND/Maćij Bulank

W oktobrje wotewri so w Oblastní galerie Liberec wustajeńca z Wašimi twórbami. Kak je tomu dóšło?

Christina Boguszowa ze Serbskeho muzeja ja namjetowała, we wobłuku »Serbskeho lěta w Liberecu« tež serbske načasne tworjace wuměłstwo prezentować a mje tamnišemu direktorej oblastni galerie LAZNĚ Janej Randáčekej jako wuměłču namjetowała. Poprawom běše za měrc, apryl zetkanje na městnje planowane, zo bych sej rumnosće wobhladała. Koronoweje krizy dla pak dotal tomu dóšło njeje. Wopyt na městnje pak je wažny za mnje, zo bych ideju za rumnostny koncept konkretizowała.

Hanka Šěnec – Ignac Wjesela je so 22. awgusta 2020 z Anna-Rosinu Selmer z Łaza­ (Laasow) zmandźelił. Njewšědny bě swjatk, dokelž běchu na nim serbske narodne drasty Hornjeje a Delnjeje Łu­žicy widźeć. Njewjesćinsku drastu Łaza – ze wsy njedaloko Wětošowa (Vetschau) – bě sej Anna-Rosina Selmer po fotach a zdźěla hišće po originalach znowa zešić dała.

› Serby w casu korona-krize

Wuhladko – MDR

11.07.2020 | 11.45 hodź.

› Wuskutki korona-krizy ­na NSLDź

› Nowa generacija młodych serbskich hudźbnikow

› Wjelči wědomostnik Pawl ­Lipič

› Interview z Gabrielu Mariju Šmajdźinej

Łužyca – RBB

18.07.2020 | 13.30 góź.

› Woglěd błośańskeje jsy Dešno

Wuhladko – MDR

01.08.2020 | 11.45 hodź.

› Farar Jan Malink rozžohnowany

› Nowy zwón za texaski Serbin

› Měrliwa rewolucija w Serbach