Maria Seipelt – Naposledk přiroda swój puć namaka

▶ 24. literarne wubědźowanje LND a Załožby za serbski lud

W Budyskim hosćencu Wjelbiku wotměwa so pjatk, 12. januara, mytowanje 13 dobyćerjow literarneho wubědźowanja. Do jury słušachu lektor Pětr Thieman, zastupjerka intendanta serbskeho dźiwadła Madleńka Šołćic, awtorce a přełožowarce Ingrid Hustetowa a Lubina Hajduk-Veljkovićowa a sobudźěłaćer Załožby za serbski lud John Petrik.

▶ Wuměłske a čłowjeske fasety Jura Mětška w fokusu

We wobłuku »Małeho rjadu Serbskeho instituta« je wušła kniha »Am Ende wird von mir nur gesammelter Schabernack übrig bleiben«, portretowaca komponista Jura Mětška, kotraž předstaji so premjernje pjatk, 12. januara, w kopaty połnym Budyskim Antikwariaće při tachantskej cyrkwi.

▶ »Praj ze spěwom, što začuwaš«

Serbski spěwar-solist-bariton Pawoł Šołta woswjeći wutoru, 16. januara, swoje 90. narodniny w kruhu swójbnych. Jako wukubłany blidar a studowany diplomowy spěwny solist za operu a koncert 45 lět w Serbskim ludowym ansamblu skutkowaše.

▶ »Budyšin w 1970tych lětach«

Pod tutym hesłom wěnowaše so dźesać gymnaziastow Schilleroweho gymnazija jim dotal dospołnje cuzej dobje. W Budyskim Kamjentnym domje předstaji lońši kurs swoje wuslědki wutoru, 16. januara.

Wotewrjenje wustajeńcy »Pód kóžu« wobrubichu hudźbnje Walburga Wałdźic a Izabela Kałdunscnyna. Foto: Rahel Zelnakec

W januarje woswjeći so k prěnjemu razej festiwal serbskeje subkultury SubSorb w kulturnej fabrice we Wojerecach. Runje tam, hdźež njeje wjace telko serbskeho žiwjenja po měsće prezentne. Wuhotował bě so festiwal w zhromadnym dźěle z kulturnej fabriku Wojerec, zamołwitym serbskeho běrowa Gródka, Danielom Häfnerom, a kolektiwom wakuumom.

Subkultura poćahuje so na skupinu znutřka wjetšeje kultury, kotraž rozdźělne přeswědčenja, hódnoty, normy, praktiki, zajimy abo wašnja zadźerženja dźěli. Tute rozeznawaja so wot mainstreama abo přewažowaceje kultury – w našim padźe wot tradicionelneje serbskeje kultury. Subkultury nastawaja husto jako reakcija na socialne, hospodarske abo politiske faktory a słuža jednotliwym čłowjekam jako móžnosć, swoju jónkrótnu identitu a přisłušnosć zwuraznić.

A runje to běše na SubSorb móžne. Zarjadowanje měješe swojim něhdźe 400 hosćom pokazać, zo je serbska kultura wo wjele wjace, hač narodna drasta, ludowe spěwy a starodawne tradicije.

Kóńc zajźonego lěta jo Spěchowańske towaristwo za serbsku rěc w cerkwi z.t. wudało knigły z módlitwami za źiśi: »Ze źiśimi se módliś – Mit Kindern beten – Modlitwy dla dzieci«. Bjatowanja jo spisała kněni faraŕka prof. dr. Barbara Städtler-Mach. Wóna jo studěrowana teologowka a diakonijowa wědomostnica. Až do jeje wuměńkaŕstwa w lěśe 2022 jo wóna statkowała ako profesorka a prezidentka Ewangelskeje wusokeje šule w Nürnbergu.

Ako pśeraźijo južo titul knigłow, jo publikacija spisana konsekwentnje w tśich rěcach. Wšykne teksty a módlitwy su paralelnje dolnoserbski, nimski a pólski śišćane. Awtorka k tomu jo spisała teke pśedsłowo. Dalšne słowo knigłam na drogu jo pódał pśedsedaŕ Spěchowańskego towaristwa za serbsku rěc w cerkwi z.t., dr. habil. Hartmut S. Leipner.

Prof. Städtler-Mach pódajo w šesć kapitlach lubosne bjatowanja za wjele momentow a žywjeńskich situacijow. Wóna se wobrośijo na źiśi w starstwje šesć do dwanasćo lět. Za nje deje to byś póstarcenja, se módliś. Starjejše a stare starjejše dostanu how móžnosć, aby cytajucy z nimi pósrědnili źiśam wěru a rěc.

Temy su familija ze starjejšyma, bratśimi a sotśami a starymi starjejšymi, wšedny źeń a wósebne góźby. Tejerownosći grajotej rolu wěra a cerkwja. Dalej se tematizěruju rozesta­janja z tšachami, chórosću a smjer­śu, z roztylahyśim starjejšeju, ale tež wjaselenja a dobroty w žywjenju. Awtorka jo se mysliła na case dnja, na njeźelu, na swěźenje a na šulu. Póglěd­njenje lažy na luźach, kótarež źiśi znaju, ako tež na njeznatych luźach we wokolnosći. Dalej wobjadnaju se wšakorake situacije z pśijaśelami. Wušej togo wupina se tematiski wobłuk až ku měroju. Zakóńcyjo se zběrka módlitwow z pšosbu za našu lubu serbsku rěc.

Ja mam tšach

A ja mam cas

Dokulaž njejsom dosć

Weto njewěm

Chto?

Źo?

Ga?

Co?

Ja trjebam

Ja trjebam

Ja trjebam

Ja som wjelike źowćo

Som wjelike źowćo

Som wjelike

Wokno

Mój dom

Njejo mój dom

Pśeto tam tšach bydli

Tam pšašanja cakaju

Ně!

Ja se póram!

Jano nic domoj

Ja pytam

Ja pytam

Ja pytam

Ja som wjelike źowćo

Som wjelike źowćo

Som wjelike

Cwiblowanje

Mój tšach jo mimo casa

Mój tšach njama žedne wokna

Mój tšach njeznajo žedno cwiblowanje

A ja?

Njamam nic.

Ja som ducy

Ducy do –

  

   SUSANN VOGEL

Dosć wobšěrna kniha da nam dohlad do žiwjenja Eberharda Dučmana, twarskeho inženjera, kiž je wot zakładneho dźěła w twarstwje hač k powołanju profesora na techniskej uniwersiće w Drježdźanach swój žiwjenski puć kročił.

Narodźił je so wón 22. měrca 1926 w Cokowje, serbskej wjesce Husčanskeje wosady. Wopyta zakładnu šulu w Husce a pozdźišo, wot lěta 1936 sem, wyšu krajnostawsku šulu w Budyšinje. Lěta 1944 su jeho do wójska sćahnyli a dyrbješe słužbu we wójnskej marinje wukonjeć. Po druhej swětowej wójnje nawuknje wón powołanje mulerja. Z nowym duchom poda so po tym na studij do Prahi na tamnišu technisku wysoku šulu, hdźež zakónči studij jako twarski inženjer za konstruktiwny inženjerski twar.

Wobšěrnu dokumentaciju z wobjimom dwěsćě stron je jeho dźowka Betina Kaun zestajiła. Byrnjež jón dźowka napisała, twori stajnje dosć distancy, zo by njewotwisnosć wobchowała. Kniha je hłownje w němskej rěči napisana a kóždy wotrězk so z jednym połstronskim rezimejom w serbskej rěči zakónči.

Čitar dóstanje dohlad do swójbno-biografiskeje płoniny ale hłowny dźěl wěnuje so wězo specielnemu twarskemu wobsahej. Za to wužiwachu so wjele žórłow z priwatneho archiwa Dučmana/Kaun, ale tež z literatury a archiwa Drježdźanskeje techniskeje uniwersity, SLUB, kaž tež serbskeho kulturneho archiwa. Tak předleži mnohostronska kniha za fachowcow ale tež zajimowanych na tutym času.

... Haj, tak to je: Naša najwjetša

česć je, naš serbski narod ma žiwy

być – to rěka, cyły Serb być wot

hłowy hač do stopy! Cyłe naše

skutkowanje, zdychowanje a

myslenje słuša našemu serbskemu

narodej. Naš narod je nam swjaty.

Bóh je nam rěč, wašnja a krej

dał. Bóh pak sebi tež žada, zo tu

jeho dary k jeho česći a překrasnjenju

na zemi trjebamy!

ALOJS ANDRICKI

[Narodna česć a česć Serba, Serbski student, lětnik 18, čo. 1 (15. Oktobra 1936)]

Rewitalizacija jako strategija

W lětomaj 2018/19 přewjedźechmoj z dr. Cordulu Ratajczakowej slědźenja wo stawje rewitalizacije serbskeju rěčow we wobłuku projekta SMiLE (Sustaining Minoritized Languages in Europe1).

Wobraz aktiwitow na dobro hornjoserbšćiny, kajkiž pokazowaše so na zakładźe dokładnych, hłubšo sahacych interviewow z ludźimi, kotřiž chcedźa serbskej wěcy słužić, bě njespokojacy. Wužiwanje a zdźerženje hornjoserbskeje rěče woznamjenješe so jako »hygiena wšědneho dnja«, rěčna politika pak měješe so wjesć na »intuitiwne« wašnje, zepěrace so na »nadźiju«, zo tak abo znak »wšitko derje póńdźe«. Tuta strategija – abo skerje přibliženje rěčnym prašenjam – poćahowaše so předewšěm na zhromadźenstwo katolskich Serbow. Kónčiny, w kotrychž bě so hornjoserbšćina hižo zhubiła, kaž tež wosoby, kotrež njesłušachu ke katolskim wěriwym, wostachu na kromje tak zrozumjeneje rěčneje politiki.

Na w Budyšinje zorganizowanej konferency k zakónčenju projekta SMiLE žadachmoj z Cordulu Ratajczakowej trěbnosć rewitalizacije serbšćiny, wudźěłanje jednanskeho programa na zakładźe sociolinguistiskich slědźenjow kaž tež załoženje agentury za rěčnu politiku. Tuta trěbnosć bu připóznata. Wuslědk toho je projekt ZARI pola Domowiny, kotryž ma so wjacestronsce rewitalizaciji hornjoserbšćiny wěnować – kaž wot strony kultury a identity tak tež ze zapřijećom potencielnych wužiwarjow serbšćiny w rěčnje asimilowanych kónčinach.2

wjeselu so, zo móžu Wam tutón měsac swoje mysle sposrědkować.

Mamy februar – mały róžk. A rozhladuješ-li so po přirodźe, spóznaješ snano hižo někotrehožkuli nalětnjeho posoła. Pupki sadowcow drje su hišće njerozwěrane, tola njetraje dołho a wša stwórba rozkćěje w hrějacym swětle słónca. Z tajkimi myslemi so rady nošu, wone zbudźeju radosć we wutrobje. Tež ptačokwasny program, kotryž bu ducy po Łužicy předstajeny, nakuzła přihladowarjam posměwk mjezwoči. Program přinjese někoho snadź na hinaše mysle, změni pohlad na wšědny dźeń, kiž je dźensa wobdaty wot njeměra. Štóž so wonka wuchodźujo ptački a rostliny wobkedźbuje, tón so tež zaso do wšědneho dnja wróći.

Zwěsću, zo je dźeń połny dźěła, hektiki, stresa, zwadow, starosćow ... lisćina hodźała so wěčnje dale wjesć. Město wotpočinka kopja so snano njedodźěłane akty. Strach wo přichod přewodźa tele dny wosebje ratarske a rjemjeslniske zawody. Starosće pletu so hač do domjaceje bydlenskeje. Přičina toho je inflacija a z njej zwisowace stupace kóšty za milinu, wodu a zežiwidła. Prašenje, kak ma dale hić, je ze stajnym přewodnikom.

Poskića-li so wječor chwilka telewizor abo radijo zapinać, zo by nowosće dnja zhonił*a, zwěsćiš, zo njeměr cyły swět trapi. Ludźo w Ukrainje a w Israelu zemrěja po tysacach a kónca njeje wotwidźeć. Ći, kotřiž su so tutomu chaosej wuwinyli, trěja sylzy we cuzym kraju.

Maria Seipelt – Skórnikowe slědy