Jako zaběrach so wóndano w zwisku z přinoškom wo Chrósćicach ze zemjanskej swójbu Metzradtow, storčich připadnje nastupajo wjes »Měrkow« na zajimawe přispomnjenje. (Knothe, H.: Geschichte des Oberlausitzer Adels und seiner Güter, str. 362) Poprawom mje pola wozjewjenjow zasadnje tež zajimuje, kotre a kajke žórła awtor wužiwa. Tak rešeršěrowach dale a nańdźech skónčnje tež konkretne wuprajenje scomt žórłom.
W lěće 1872 wozjewi Hermann Knothe w časopisu Neues Lausitzisches Magazin zakładnu studiju wo naspomnjenej swójbje pod titulom »Die von Metzradt in der Oberlausitz«. Awtor spočatnje na to pokaza, zo wužiwa nastupajo wićežneho spožčowanja skoro wšě daty z Drježdźanskeho hłowneho archiwa (»... sie sind fast sämmtlich den im Hauptstaatsarchiv zu Dresden befindlichen oberlausitzischen Lehnbüchern entlehnt ...«, str. 161). Na stronje 164 namaka so potom pytany dokład: »... 1524 wurden sie mit dem Dorfe Nerkhe (auch Nerko ?) belehnt, das sie von Leonhard v. Metzradt auf Schmölln erkauft hatten ...« a w nóžce jako žórło »Lehen Bud. 1520«. Citat wotpowěduje potajkim w »Historisches Ortsnamenbuch von Sachsen« a dalšich podatym hač na »mały« rozdźěl: město naspomnjeneho wjesneho mjena steji tam »Merkhe, Merko«.
▶ Z lońšej premjeru pokročowali
Kóžde lěto ćichi pjatk swjeća w Spalach kemše we wjesnej kapałce. Loni běchu sej žony składnostnje 650. róčnicy prěnjeho naspomnjenja wsy drastu k božemu wotkazanju Serbow wokoło Wojerec zwoblěkali. Dokelž běchu wšitcy tak zahorjeni, sej tež lětsa zaso drastu zwoblěkachu a serbske kěrluše spěwajo do kapały kročachu.
▶ Serbska debata so Serbam w a zwonka Łužicy wěnowała
Pod hesłom »Nawrót do Łužicy: Čehodla (nic)?« wuhotowachu štwórtk, 25. apryla, lětušu třeću Serbsku debatu w Chróšćanskej »Jednoće«. Na podiju rěčachu Katja Meyerowa, Helena Šołćic, farar Gabriš Nawka a Milan Pawlik wo přičinach,
kotrychž dla Serbja zwonka Łužicy bydla a wo móžnych pućach nawróta. Moderěrował je Jan Budar.
▶ Jubilej z knižnej premjeru woswjećili
Knižna premjera noweje zběrki basnjow a lyriskeje prozy Benedikta Dyrlicha »Serpowe dny – Sicheltage« je štwórtk, 25. apryla, zajimcow do Smolerjec kniharnje přiwabiła. Antologija je takrjec z naslědnikom knihi »Der Tiger im Pyjama – Tiger w nócnej košli«. Wona wopřijima po słowach awtora teksty, kotrychž wobrazowa rěč wědomje krajiny kaž tež městnosće wotbłyšćuje.
Wšitke zwěrjata su sej runja – ale někotre su sej runiše.
Što so stanje, hdyž zwěrjata Knježe kubło přewozmu, zo bychu skónčnje swobodnje a sprawnje žiwe byli? Wone zwaža so na rewoluciju, wuhnaja ludźi a sonja wo lěpšim přichodźe. Tola bórze pokazuja nowi nawodźa – swinje – swoje wěrne mjezwočo.
Animal farm abo hotowe swinstwo je mudra a napjata stawizna, kotraž pokazuje, kak móc ludźi (abo zwěrjata) přeměnja. Je to do dźensnišeho aktualny klasikar swětoweje literatury, kiž nas na to dopomina, kak wažnej stej ciwilna kuraža a kritiske myslenje.
Ostritz/Wóstšojc/Wostrowc. Na pěś dnjow za dwójo- a wjelerěcne familije jo kazał Kompetencny a koordinaciski centrum za pólsku rěc KoKoPol wót 04. do 08. julija 2025 do seminarskich rumnosćow kloštarja St. Marienthal we Wóstšojcu. Pśedewšym w pólskej rěcy pśewjeźone zmakanja pód nawjedowanim dr. Anje Mróz su se wobrośili na familije z cełeje Nimskeje z 3- do 6-lětnymi źiśimi, kenž wótrostu w dwěma rěcoma abo wěcej rěcach.
Wobjadnali su se temy ako »Rěc ako kluc do stawiznow familije«, »Wužywanje dwójorěcnosći we wšednem žywjenju«, »Wóznam zacuśow pśi pśiswójenju rěcy«, »Cogodla źiśi mjelce?«, »Nejlěpše praktiki za pódeprěśe rěcy pśi wšednem žywjenju« a »Rane cytanje ako metoda pódeprěśa rěcy«.
Wobźělniki su teke sami wulicowali wó swójich nazgónjenjach pśi dwójorěcnem wótkubłanju źiśi w pśedewšym nimskorěcnej wokolnosći. Pśi tom dožywjenja z pśedsudkami, ale cesto teke z pozitiwneju zajmowanosću, kótaruž dožywjaju pólske resp. pólsko-nimske familije w Nimskej, rownaju se problemam a wjaselam serbskich familijow we Łužycy.
W prědnem rěźe ga su starjejše sami k rěcnej aktiwnosći napominane. Konsekwentnosć pśi nałožowanju »rěcy wutšoby« w howacej nimskorěcnej wokolnosći wjeźo poměrnje wěsće k wuspěchoju pla źiśi. Wužytk dwójorěcnosći w źiśecem starstwje njewiźi se jano w lěpšem wótkubłanju abo w lubosći ku dwěma kulturoma a rěcoma. W diskusiji jo se teke na to pokazało, až ma wěcejrěcnosć mimo cwiblowanja pśichod. Na pśikład jo bźezdźěłabnosć skerjej problem jadnorěcnych nježli dwójorěcnych abo wěcejrěcnych luźi. Kuždy wobźělnik jo dostał mapu ze wšakorakimi literarnymi a rěcnymi pókiwami.
27. Zetkanje syće TAKATAK inspirowaše a pozbudźowaše wuměłcow
»Dźerž mje kruće«, spěwa Duo Jacke Schwarz (Jakub Čornak a Willy Stoyan) na 27. zetkanju syće »TAKATAK« w Slepom. »Dźerž mje kruće. Zo njebych wotzběhnył. Zo njebych zepěru pod nohomaj zhubił. Čert rejuje swoje reje. Wón směje so ći mjezwoči. Połoži ći kamjenje do puća. Trjebaš čłowjeka, kotryž će popadnje.«
Něhdźe 20 wobdźělnikow wopyta zetkanje w ateljeju drjeworězbarja Thomasa Schwarza. Wón organizuje tute zetkanje zhromadnje ze Zwjazkom serbskich wuměłcow z.t., towarstwom Kreatiwna Łužica z.t. a z projektom strukturneje změny »Regeneracija – reprodukcija – inowacija. Spěchowanje serbskeho kulturneho a kreatiwneho hospodarstwa w přechodnym regionje«. Šěsć wuměłcow so bliže předstaja.
Jakub Čornak je jedyn z nich. Rodźeny Njebjelčan a katolik bydli dźensa jako hudźbnik w Berlinje. Wón wopisuje so jako pósłanc kultury. Dźewjeć měsacow wón tuchwilu hižo intensiwnje serbšćinu w rěčnym kursu we Wulkich Zdźarach wuknje. Při tym swoje korjenje zaso wotkryje. »Widźu swój přichod tu we Łužicy«, měni hudźbnik.
Tež Sofija Cyžec pochadźa z Njebjelčic. 29lětna bydli a dźěła jako e-hudźbnica a filmowča w Lipsku. W lěće 2024 wobdźěli so prěni raz na zetkanju syće TAKATAK. Tehdy, we Wojerecach, zezna swobodneho režisera Mariana Joela Küstera (35) z Hildesheima.
Wałtoru pó swětkach su se w Serbskem domje pśedstajili nowe knigły z rěda ›Pódstupimske pśinoski k Sorabistice/Potsdamer Beiträge zur Sorabistik‹ nr. 13 z titelom: Von Scultetus bis Wikipedia. Die Konstruktion des deutsch-sorbisch/wendischen Gebietes in kartografischen Darstellungen vom 16. bis zum 21. Jahrhundert.
Awtor knigłow jo Měto Nowak, ako jo w Pódstupimje na uniwersiśe mjazy drugim teke geografiju studěrował. Knigły wopśimjeju 310 bokow ze 125 kórtami. Wóni su w nimskej rěcy. Awtor wopisujo, kak su se Serby pśedstajili abo jo se sedleński rum Serbow dokumentěrował we kórtach nimskich a serbskich stawiznarjow abo statistikarjow wšakorakich casow a politiskich wusměrjenjow.
Rezimej awtora jo, až dej se pśecej na zaměr kórty glědaś a pśespytowaś, lěc wugronjenja mógu wěrnosći wótpowědowaś. Wón jo pokazał, až to casy tak njejo. We wjelgin zajmnem pśednosku jo Měto Nowak to a hyšći wjele wěcej wujasnił. Do togo jo dr. Madlena Norberg, wudawaŕka serije, pokazała na wuwiśe Pódstupimskich pśinoskow. Zastupny wjednik uniwersitnego nakładnistwa, Marco Winkler, jo pódšmarnuł, až nakładnistwo w Pódstupimje rad pódpěrujo toś ten za Dolnych Serbow wažny publikaciski rěd. Dalej spěchujo Załožba za serbski lud wudawanje Pódstupimskich pśinoskow.
Po tym, zo běchu so w zašłym lěće zajimcy na 1. łužiskim sympoziju z Krabatom rozestajili, steještej lětsa »plon abo zmij« a »spodźiwna kwětka« na programje. 35 ludźi zetka so wot 13. do 15. junija w Domje tysac hatow w Stróži, zo bychu so z potajnstwom »dawanja a wzaća w serbskich powěsćach« zaběrali a so psychologiskemu wobstatkej zbližili.
Zarjadowar bě znowa Towaršnosć Carl Gustav Jung Sakska z.t. a Domowinska župa ›Jan Arnošt Smoler‹ Budyšin ju zaso podpěrowaše.
Domowinska župa zarjaduje tutón sympozij do wažnych předewzaćow ze serbskim wobsahom w našim přisłušacym Budyskim regionje. Tohodla zajimuje so wosebje za to, kajke potenciale zetkanja a rozmołwy maja, zhromadne dožiwjenja mjez Serbami a Němcami, ale tež chutne rozestajenja a sprawne diskusije z wěstej tematiku. Dokelž pak lětsa runje w juniju gmejnje Chrósćicy a Malešecy 800. narodniny woswjećištej a so ludźo w tutymaj kónčinomaj na wjacorych zarjadowanjach angažowachu, bě podźěl serbskich wobdźělnikow na sympoziju snadniši hač loni.
Pjatk wječor zetkachu wobdźělnicy sympozija znowa serbsku wuměłču Maju Naglowu, zo bychu swójske začuća a přeća z wuhlom abo z wołojnikom na papjeru skicowali. Sčinichu to pod přewodom zynkow fujary, pastyrskeje pišćałki ze Słowakskeje, kotryž je Jaroslav Pukać wuměłsce wurjadnje přednjesł.
I.
Serbja. Łužiscy Serbja. Mnohe puće k nim wjedu a to hižo před mnohimi dobami, bjez toho, zo bychmy wjele wo nimi wědźeli.
Kito Lorenc a jeho so posměwaca, skradźnje hladaca Elke, z kotrejž
běchmy swój čas prawaki w lěsach njedaloko Wuježka zběrali.
A Čornobóh, na kotryž smy so z Kitom, Peterom Handke a Barbaru
dóstali, ze Škodowku hač na wjeršk.
Lětsa, ze Čěskeje ducy a kusčičk po Pólskej, dojědźemoj sej, Barbara a ja,
do Žitawy, kotrež mjeno je ze słowjanskeho »žito« wotwodźene,
do Hornjeje Łužicy, do Němskeje.
Posydnjemoj so w hosćencu »K staremu měchej« a dožiwjamoj rěčny kurs w hornjołužiskej narěči. Popřejemoj sej kałowe nudle ze sykanym
mjasom a rybowanym grjekskim twarožkom kaž tež libotawku
z praženymi běrnami jako mały wobjed, kotryž tyje ćěłu a duši.
W hosćencu na sćěnje je napisane: »So napić, najěsć, so lubować a so smjeć su prawdźepodobnje štyri rjane wěcy«.
II.
Bližimoj so Budyšinej, zo bychmoj město wobjěłoj.
Z daloka strowitej wěži cyrkwje, stejitej prosće na łuce, chěže, ani třěchi njewuhladamoj a tež žane wuhenje.
Tuž so nimo města znošujemoj do Njebjelčic,
nimo klóštra Marijina hwězda, w kotrymž běchmy w lěće 2014 dźěl serije ORF »Słód Europy Łužica« (Der Geschmack Europas Lausitz) wjerćeli.
Japoštoł Pawoł pisa Galatam:
»Do swobody je nas Chrystus
wuswobodźił. Stejće tuž mužnje
a njedajće so znowa do kwakle
wotročstwa zapřahnyć« (Gal. 5,1).
Pawoł bě so přećiwo druhim japoštołam přesadźił, kotrež chcychu młodu křesćansku wosadu do wotročstwa wjac hač 600 židowskich předpisow nuzować. Tute slubjenje swobody bě najskerje jedna z přičin, zo so w njewólniskim a potłóčowacym Romskim imperiju křesćanstwo přesadźi a zo bu wone 300 lět pozdźišo pod kejžorom Konstantinom statna nabožina.
Ale hižo Pawoł postara so wosobinsce wo to, zo wozjewichu na koncilu lěta 325 dogmy. Do tutych dyrbjachu wšitcy křesćenjo wěrić. Jich bu stajnje wjac, předpisow pak tež. A tak začuće njeswobody přiběraše. Tomu spyta so lěta 1517 Martin Luther ze swojimi tezami wobarać.
Ale tež po reformaciji bě duchowna a towaršnostna swoboda wobmjezowana. Luther bě k wjercham wućeknył, zo by swoju reformaciju před so pozběhowacymi burami a před katolskim kejžorom wuchował.
Nowy pospyt, sej swobodu wudobyć, bě Francoska rewolucija pod hesłom »Swoboda, runosć, bratrowstwo«. Ale tež tutón wulki pospyt je »Swjata alianca« kejžorow a kralow potłóčowała. A tež rewolucije 19. lětstotka wjedźechu jenož zdźěla k wjac swobodźe. Tehdy wožiwi so ideja, kotraž bě hižo w starej Grjekskej wažnu rólu hrała a kotraž bě wusko ze swobodu zwjazana: demokratija. Rewolucionarojo wojowachu wo prawo luda na sobupostajowanje: wo parlamenty, zastupnistwo cyłeho ludu a přećiwo aristokratiji.
