Po tym zo běchu zamołwići Choćebuskeho filmoweho festiwala dla wobmjezowanjow w zwisku z koronapandemiju zarjadowanje najprjedy wot nowembra do decembra přestorčili, njemóžachu filmy přiwšěm w kinach pokazać, ale poskićachu je jako streaming abo online, tak zo su sej je zajimcy doma wobhladać móhli.

18. łužiska filmowa přehladka

Zahajeny bu festiwal 8. decembra. Wječor do toho přewjedźe so po tradicionelnym wašnju Łužiska filmowa přehladka, kotraž so loni k 18. razej wotmě. Při tym zdoby sej dwanaćelětny Anton Fischer z Heideblicka z wokrjesa Dubja-Błóta ze swojim filmom »IT – ein fremder Freund« (2020) hłowne myto. W filmje dźe wo robotera z přichoda, kotryž so njejapcy w Tonijowej stwě jewi. Po prěnich stróželach Toni zwěsći, zo tajki wšitko wobknježacy roboter cyle wužitny je. Jednoho dnja pak je IT skóncowany. Jury přehladki běše překwapjena wot měšeńcy mjez wšědnosću, fantastiskim wuhotowanjom a hrajnym wjeselom. Runje tak wažeše sej rozestajenje z wažnymi aktualnymi towaršnostnymi temami a běše zahorjena wo kmanosćach młodeho filmowca, kotryž so wo wšě wobłuki nastaća filma sam staraše a za to trěbnu wědu wobsedźi. Myto je z 1.500 eurami dotěrowane.

Jost Schmidtchen – Twórba rězbarja Thomasa Schwarza ze Slepoho, kiž so w jednaćelni UNESCO Global Geoparka Mužakowskeho zahorka/Łuk Mużakowa w ramiku wustajeńcy »Kunst. Raum. Geopark – Der Beginn« pokazuje.

▶ Thomas Menzel na nimorjadneho profesora powołany

Slawist a priwatny docent dr. Thomas Menzel bu 30. oktobra wot prezidenta Oldenburgskeje Uniwersity Carla von Ossietzkeho, prof. dr. Pipera, na nimorjadneho profesora powołany. Wot 1995 bě rěčespytnik Thomas Menzel wědomostny sobudźěłaćer na wšelakich uniwersitach w němskorěčnym rumje, najprjedy w Oldenburgu, pozdźišo tež w Greifswaldźe a Regensburgu. W Freiburgu a we Wienje je rěčespytne profesury zastupował. Thomas Menzel (53) je slědźerske projekty k rěčnym změnam w morfologiji a syntaksy słowjanskich rěčow, k němskim požčonkam w pólšćinje a jeje dialektach a k rěčnemu kontaktej mjeńšinowych rěčow  přewjedł. Poskića čitanja a seminary wo kulturnych stawiznach słowjanskich ludow, wo pólskej a ruskej gramatice a rěčnych stawiznach kaž tež wo słowjanskich mjeńšinowych rěčach, mjez druhim kašubšćinje, rusinšćinje a burgenlandskej chorwatšćinje. Thomas Menzel dźěła wot lěta 2016 w Serbskim instituće w Budyšinje we wotrjedźe za rěčespyt.

Friedemann Böhme a Thomas Siegmund (wotprawa) składnostnje adwentneho nyšpora w Budyskej cyrkwi Našeje lubeje knjenje dnja 29. nowembra 2020 Foto: Hanka Šěnec

▶ Wupisanje kompozitoriskeho wubědźowanja »Kocor 2.0«

Dwě lěće je planowanje trało, prjedy hač bě rozsudźene, zo ma Budyski Serbski muzej nowy depot za swójsku zběrku dóstać, a to na Lubijskej w Budyšinje. Za to trěbne finančne srědki zwjedźechu wokrjes Budyšin a kulturny rum Hornja Łužica/Delnja Šleska. Nimo toho je Budyski wokrjes imobiliju kupił, kotruž Serbski muzej runja druhim wotnajima. Mjez susodami su Muzej zapadneje Łužicy, dźěłarnje Němsko-Serb­skeho ludoweho dźiwadła, wo­krjesny archiw a Hornjołužiske kliniki. Nowy depot je trěbny, dokelž dotalne městno w muzeju samym wjace njedosahaše, wšako dóstawa muzej nadal wě­cy ze zawostajenstwow a swoju zběrku tež přez nakupy běžnje rozšěrja. Něhdźe 70 % zběrki muzeja, dohromady něhdźe 26.000 eksponatow, předewšěm keramika a wudźěłki z drjewa a metala kaž tež grafiki, mólby a dalše wuměłske twórby maja so na nowym městnje pod kmańšimi klimatiskimi wuměnjenjemi składować a škitać. W muzeju wostanje cyła tekstilna zběrka, za kotruž maja muzejownicy wšelake ideje. Jedna warianta je zarjadowanje zjawnje přistupneho drastoweho depota, hdźež móhli jednotliwcy pod dohladom za projekty slědźić abo so wot fachowcow poradźować dać.

Hižo 2019 je so Iris Brankačkowa wuměłsce z rasizmom rozestajała. Wuchadźišćo běchu rasowědne slědźenja nastupajo serbsku ludnosć mjez 1929 a 1938 w Hornjej a Delnjej Łužicy. Při tym mějachu biometriske daty teoriju wo Słowjanu jako mjenjehódnym čłowjeku dopokazać. Tak je mjez druhim Otto Reche, wodźaca wosobina na polu rasoweho slědźenja na Lipšćanskej uniwersiće, lěkarjej Wilhelmej Hilsingerej nadawk dał wot 1929 do 1932 slědźenja w Budyskej a Klóšterskej kónčinje přewjesć. Wón měješe ćěła jednotliwcow wuměrić, pigmenty kože postajić a krej přepytować. Sćěhowachu dalše přepytowanja Friedricha Merkenschlagera 1931 w Błótach, Heinricha Gottonga 1936/37 we Wojerowskej kónčinje abo Rudolfa Graua, kiž chcyše wot 1936 do 1938 cyłu Hornju Łužicu přepytować.

Mjeztym zo je so wuměłča prěnjotnje z mužemi rozestajiła, wěnuje so nětko žonam. Zakład za aktualny projekt, kiž so wot Kulturneje załožby Sakskeje spěchuje, je rasowědna disertacija Heinricha Gottonga, kotryž je wjesnu ludnosć wokoło Wojerec přepytował a za swoje slědźenja 309 wosobow, 165 mužow a 144 žonow w starobje mjez 20 a 45 lětami fotografował a zapiski zhotowił. Jeho dźěło bu 1940 wudate.

Katrin Čornakec Foto: Hanka ŠěnecNastupajo koronapandemiju smy wosrjedź druheje žołmy a kokamy chcyjo nochcyjo zwjetša doma. Tym jednym so to spodoba, dokelž maja skónčnje chwile za sebje a wosobinske zajimy, tym tamnym swójske štyri sćěny na čuwy du, dokelž su wosamoćeni. Njemóža so z přećelemi w hosćencach zetkać, ze swójbnymi swjećić abo do dźiwadła a na koncerty chodźić. Što pak zwjazujemy ze zapřijećom doma? Je woprawdźe tam doma, hdźež je naša kolebka stała, kaž postuluje to Jakub Bart-Ćišinski w Epistli, hdźež dale rěka »a doma wostanje z tym zbóžnym kuzłom swojim«? Kajki wliw maja naš pochad, naša předstawa wo domiznje, naša maćeršćina na naše žiwjenje a wuwiće?

Hinak hač wjetšina našich prjedownikow wopušćimy jako młodostni naše ródne wsy a města, podamy so – znajmjeńša za čas wukubłanja – do swěta a so zdźěla tež wjace njenawróćimy. Abo přesydlimy so powołanja abo wosobinskich přičin dla do druhich městow a krajow a spytamy w cuzbje nowu domiznu nańć abo sej na přikład přez warjenje jědźow, kiž znajemy ze dźěćatstwa, přez čitanje knihow w maćeršćinje a pěstowanje nałožkow a wašnjow něšto wot doma wobchować. Někotři swoju domiznu tež dobrowólnje njewopušća, ale su tomu nuzowani, dokelž so jich wjes brunicy dla wotbagruje abo dokelž buchu po wójnje wuhnaći abo přesydleni abo před wójnu ćěkachu. W tajkich padach zwostawaja jenož dopomnjenki, fota abo kluče wopušćenych statokow, kotrež su potrjecheni domiznu wopušćiwši wuchować móhli.

Maćij Bulank – Za kulisami lońšeje schadźowanki, hdźež so mjez druhim Michał Cyž wo to postara, zo so přenjesenje přez syć poradźi.

Štóž z małych pjerachow je so loni nad hodownej knihu Dorotheje Šołćineje »Janka a Majka w njebjesach« radował, móže ju lětsa (nimale) live sobu dožiwić. A to ćim bóle, wšako nam wšitkim lětsa dožiwjenje hodownych wikow pobrachuje. Tuž podajmy so doma w ćopłej stwě do tuteje potajneje atmosfery z protagonistomaj a słuchajmy na słuchoknihu Dorotheje Šołćineje.

Dorothea Šołćina, Jank a Majka w njebjesach, słuchohra, režija: Madleńka Šołćic, titulna ilustracija: Friederike Ablang, Budyšin: LND 2020, cyłkowna dołhosć: 70 min.

Beno Škoda a Marta Měrćinkec staj Jankej a Majce swój hłós dałoj! Běštaj z režiserku Madleńku Šołćic a z dźiwadźelnikami Andreju Bulankowej, Marianom Bulankom, Měrkom Brankačkom a Juliju Jankowscynej w zwukowym studiju, hdźež su powědku za młodych słucharjow do mikrofona čitali a nahrawali. Poskajće, kak so Jankej a Majce poradźi, bjez zastupneho lisćika z hoberskim kołom sobu jěć, što so při tym njewočakowaneho stanje a štó jimaj z wulkeje nuzy pomha.

W decembrje wuńdźe w Halleskim nakładnistwje wobrazowy zwjazk z fotami Jürgena Maćija, kiž je wuwiće we Łužicy w zašłych wjace hač štyri lětdźesatkach ze swojej kameru přewodźał a z tym mjez druhim historiske podawki, wšědny dźeń a wjerški towaršnostneho žiwjenja dokumentował.

Jürgen Matschie, Tief im Osten. Die Lausitz im Wandel 1976–2020, Halle: mitteldeutscher verlag 2020, 160 s.

Z fotow wučitać je jónkrótny »rukopis« fotografa runje tak kaž jeho skutkowanje w tradiciji socialno-dokumentariskeje fotografije wuchodneje Němskeje, při čimž so wosebitosće dwurěčneho regiona jasnje jewja. Přiwšěm dźe Maćijej wo to, pokazać, zo so Łužica wot druhich kónčinow wuchodneje Němskeje wulce njerozeznawa, bjez toho zo něšto porjeńšuje abo zataja.

Prawu lekturu za lětsa zawěsće wjac měrnych wokomikow pod hodownym štomom hač hewak wobradźi Ludowe nakładnistwo Domowina ze swojej nowej antologiju hornjoserbskeje prozy »Susodźa«. Wudawaćelka Ingrid Juršikowa je žortne a chutne powědančka 22 awtorkow a awtorow wubrała, kiž nježadaja sej wotstawk, ale skića jenož wočerstwjacu chwilu.

Susodźa, antologija serbskeje prozy, wudała Ingrid Juršikowa, titulna ilustracija: Iris Brankačkowa, kruta wjazba, Budyšin: LND 2020, 212 s.

»Susodej njewukaj přez płót, to načini bolace woči«, wě mudre serbske přisłowo radźić. A wěsće něšto na tym je, wšako tči w kóždym přisłowje znajmjeńša kusk wěrnosće. Awtorki a awtorojo antologije pak su njedźiwajcy toho »přez płót« pohladali a wo susodach žortne abo chutne powědki spisali. Tajkich susodow wšak je wšudźe na swěće, bliskich abo daloko zdalenych.