Justyna Michniuk

licha awtorkaUUVVw Chóśebuzu

Tradicionelna adwentnicka Zwězka serbskich wuměłcow z.t. jo se pśewjadła dnja 13.12.2024 w Budyšynje w Röhrscheidtowej bastaji Serbskego ludowego ansambla. Južo wót zeger 16:30 su se cłonki zmakali na pśijazne rozgrona pśi tasce kafeja z gódownym klěbom. Něco pózdźej jo pśedsedaŕ zwězka Jan Bilk wótwórił głownu zgromaźinu ze swójeju rozpšawu z naglědneju licbu lětosnych aktiwitow cłonkow, a pśibytne su mógali se teke wugroniś k swójim aktiwitam.

Głowna zgromaźina a adwentnicka Zwězka serbskich wuměłcow w Budyšynje. Foto: Werner Měškank To jo cynił mjazy drugim muzikowy kritikaŕ, dramaturg a režiser Peter Wittig z Barlinja, kenž jo pokazał na wurědne źiwadłowe graśe Omphale, kótarež jo se pśedstajiło w Barlinju. Rězbaŕ Thomas Schwarz ze Slěpego jo pokazał pśibytnym krotki film wó nowem projekśe w Nowem Miłorazu. Ze źěłaŕnicki mólaŕki Maje Nagloweje jo se pokazał dalšny krotkofilm. Młody muzikaŕ, producent, komponist, aranžer, instrumentalny wucabnik, bandleader a spiwaŕ Syman Hejduška jo twórił spódobny znijucy mósćik za klawěrom sejźecy. Něgajšna wjednica Ludowego nakładnistwa Domowina a wudawaŕka Marka Maćijowa jo za tśeśi adwentski tyźeń pśipowěźeła, až wujdu knigły »Serbstwo, quo vadis?« ze 19 esejami awtorow a awtorkow z Górneje a Dolneje Łužyce. Zgromaźina jo teke wuzwóliła Symana Hejdušku za pśichodnu legislaturu (2025–2029) do zwězkowego pśedsedaŕstwa Domowiny. Dalšne cłonki ZSW su cytali swoje basni a teksty. Głowna zgromaźina, zwězana z adwentnicku, jo wěcej nježli jano zmakanje krotko do gód.Jo zrazom fachowa wuměna mjazy kolegami a casy nastawaju nowe mysli za dalšne zgromadne wuměłske statkowanje. Zwězk serbskich wuměłcow ma aktualnje 75 cłonkow. Pśibytnych jo było wokoło 30, mjazy nimi tśo z Dolneje Łužyce.

JUSTYNA MICHNIUK

Stawizny Pśedpomorskeje pód Wartisławom I.

Region, wó kótaremž cu pisaś, pomjenijo se z perspektiwy pólskeje historiografije ako pódwjacorny pśibrjog a z perspektiwy nimskeje historiografije ako pśedpomorski. Jadna se wó stronu, kótarejež stawizny su wjelgin turbulentne a bogate w stawiznach, dokulaž su se how kśicowali zajmy Pólskeje, Bramborskeje, Mecklenburgskeje, Šwedskeje, Dańskeje a Swětego Romskego mócnaŕstwa. Pśedpomorska jo była w 9. a 10. stolěśu wuznamny sedleński centrum, w kótaremž su nastali słowjańske woborne grody, kótarež su statkowali ako mócne woboranišća a rucnikaŕske a wikowańske srjejźišća.

Region jo był wusko zwězany ze słowjańskeju kulturu, což jo se wótbłyšćowało w pśedstajenjach wěry, ritualach a socialnej organizaciji. Pó dobyśu pólskego wjercha Mieszka I. (wokoło 945–992) pla Cedynije (972) jo se Pśedpomorska w 10. stolěśu zarědowała do pólskego stata. W lěśe 1000 jo se w Kołobrzegu załožyło biskupstwo.

W 12. stolěśu jo dožywiło pomorske wjerchojstwo pód kněstwom Wartisława I. (wokoło 1091–1148) dynamiske wuwiśe. Njeglědajucy na kśesćijanizaciju w lětach 1124 do 1128 pśez biskupa Otta z Babineje Góry (Otto von Bamberg, wokoło 1065–1139), jo ludnosć dłujko se źaržała słowjańskich pśedstajenjow wěry. Tak jo na pśikład wobstojał w Šćećinje kult Triglawa, kótaregož tempel jo se za cas misije Otta skóńcował. Su drje zawjadli kśesćijaństwo, ale stara słowjańska wěra jo wóstała hyšći wjele lět w ludnosći, dokulaž Słowjany su how prakticěrowali stare rituale. Rozpšawja se teke wó tatańskej mjeršniskej eliśe, kótaraž jo se stajała pśeśiwo nowej nabóžninje.

Rozgrono z Carstenom Jacobom, jadnarjom Euroregiona Sprjewja-Nysa-Bóbr z. t.

Což kuždemu nadpadnjo, gaž zastupijo do Wašogo běrowa, jo mólba cerkwje. Ma wóna wósebny wuznam za Was?

Pśi tom Bóžem domje jadna se wó »Cerkwju wěrneje naźeje«, kótaraž jo we wejsnem źělu Nowa Wjas gmejny Gatojce we wokrejsu Sprjewja-Nysa. Wěm, až jo mój prastary nan Wilhelm Jacob, kótaregož njejsom sam zeznał, w 1950tych lětach twaŕ rozsudnje pódpěrował a slědkoju pśepódał ako mejstaŕski polěraŕ generalnemu superintendentoju 14.11.1954 pśi swětosnem wuswěśenju cerkwiny kluc.

Wobraz jo, pśipódla gronjone, wót pólskeje wuměłcowki Jadwigi Polewskeje darjony.

Źěl Wašeje familije póchada z wótbagrowaneje jsy blisko Chóśebuza. Móžośo nam pitśku wěcej wulicowaś wó toś tom městnje a jogo stawiznach?

Źěl mójeje familije z maminego boka jo póchadał z Liškowa a jo se w casu 1976/77–1983/84 bóžko dejał pśesedliś dla wótwórjoneje brunicoweje jamy Chóśebuz-pódpołnoc. Móje prědowniki su tam měli wjeliku bursku žywnosć, kótaraž jo była pód mjenjami Jašan, Herrmann a Adam wót stolěśow dłujko we wobsejźenju familije.

Mógu z wěstosću groniś, až jo naša familija tam bydliła nanejmjenjej južo wót srjejźi 17. stolěśa. To jo mjazy drugim dopokazane pśez ludlicenje lěta 1652, stakim krotko pó kóńcu 30-lětneje wójny.

Gubin. Z 25 zajmcami jo było serbsko-pólske cytańske wótpołdnjo pśi Łužyskej studni w pólskem Gubinje pětk, dnja 25. oktobra 2024, derje woglědane. Na literarne tšojenje pód gołym njebjom stej kazałej dr. Justyna Michniuk wót Zwězka serbskich wuměłcow (ZSW) a Tadeusz Raut wót Towaristwa pśijaśelow regiona Gubina. Wósebny zajm, słuchaś na žywu dolnoserbsku rěc, wótbłyšćujo se teke w tom, až mjazy pśisłucharjami su byli měsćański šołta pólskego Gubina Zbigniew Bołoczko, wicešołtowka w Gubinje Anna Kapela, raźc měsćańskeje rady Paweł Wojtecki, zastupnik krajnego raźca Ryszard Zakrzewski a pśedsedaŕ Towaristwa pśijaśelow regiona Gubina Stefan Pilaczyński.

Zbigniew Bołoczko a Tadeusz Raut. Foto: Werner Měškank

Cłonk ZSW Werner Měškank z Chóśebuza jo cytał ze swójeju zběrkowu »Njaboga pata« a »Plon na najśpje« krotke žortne teksty, kótarež jo Justyna Michniuk ned live do pólskeje rěcy pśestajiła. Pśi tom jo pśibytnym teke stawizniske slězyny tšojeńkow rozkładowała. Dalej stej wóna a pólski literat, ceptaŕ, měsćański raźc Gubina a w regionje derje znaty wobydlaŕski aktiwist Jan Skora cytałej swójske teksty w pólskej rěcy. Organizatory ako teke publikum su se za to wugronili, dalej pśewjasć take zmakanja, dokulaž su wóni nadgódnota za město a region.

Stille Nacht? Heilige Nacht?

Und doch hallt die Welt wider vom Donner der Schlachten.

Die Feiertage rücken näher, wie jedes Jahr,

die Menschen warten hoffnungsvoll auf eine Atempause.

Doch irgendwo, nah und fern,

toben Kriege in Städten mit Namen,

die wir teilweise nicht aussprechen können,

geschweige denn wissen, wo sie überhaupt liegen.

Der Krieg durchzieht unseren Alltag.

Gestern telefonierte eine Freundin noch mit ihrer Familie,

doch jetzt gibt es dort kein Signal mehr.

Heute erwähnte der Sohn einer Bekannten, dass er sein Zuhause vermisst,

aber sein Zuhause existiert nicht mehr, genauso wenig wie die Welt, nach der er sich sehnt.

In den Nachrichten sehe ich Bilder der Zerstörung,

wir behaupten, dass es uns nichts angeht,

dass wir hier, in unserer ruhigen Welt,

das Recht haben, uns zu freuen, zu feiern.

Und doch spüre ich, dass man nicht fliehen kann,

vor dem Gedanken, dass die Grenze zwischen uns und ihnen

dünner ist, als wir zugeben möchten.

Jeden Abend, bevor ich schlafen gehe,

flüstere ich ein leises Gebet,

doch ich weiß nicht, zu wem ich bete.

Ich feiere im Schatten dessen, was unbegreiflich ist,

Dnja 19. septembra 2024 jo se w Slěpem na dwórje pśed faru wótměł pisany swěźeń rěcy Witajśo!, kótaryž jo se organizěrował we wobłuku projekta ZARI. Rěcne motiwatory a motiwatorki su twórili serbskej rěcy wósebnje pśichylonu atmosferu.

Plakat zarědowanja na farje w Slěpem.

Za to su wšake pśigótowali za wšykne generacije. Źiśi su měli móžnosć nic jano grajkaś na bliskem grajkanišću, ale teke modelěrowaś figury. Kuždy jo sebje mógał wótekšyś swět górnoserbskeje rěcy z powědajucym pisakom, chłošćiś słodne mlince a twarogowe skibcycki a zeznaś z pomocu graśa serbske rěcne wobroty ako teke mjenja wšakorakich zelow z domacneje zagrody.

Woglědarjam su pórucyli tśi małe wustajeńce. Marija Šołćic, wuměłcowka a motiwatorka za serbsku rěc za wokolinu Kulowa, Wórjejc a Halštrowskeje góle w projekśe ZARI, jo zestajiła pyšnu ekspoziciju keramiskich źěłow, mjazy drugim małego wódnego muža a skulptury žeńskich w serbskich drastwach ze wšakich regionow.

Co jo sinrin-yoku?

Lěsne kupjele1, znate teke ako sinrin-yoku, su forma wobswětoweje terapije, kótaraž póchada z Japańskeje.

Moda lěsnych kupjelow jo se zachopiła w Japańskej w 1980ych lětach, ako jo japańske ministaŕstwo za gólnistwo a rybaŕstwo ju zawjadło ako źěl narodnego strowotnistwowego programa2.

W zajźonych lětach jo trend teke Europu dojśpił, źož jo ako metoda pólěpšenja duchneje a śělneje strowosći źeńk a wěcej woblubowany. Wjele europskich městow ako Waršawa3, Barliń, Paris a London su zachopili, lěsne kupjele w parkach a měsćańskich gólach organizěrowaś, aby strowy stil žywjenja spěchowali. Zapśimjeśe jo pó słowje »zanurjenje do atmosfery lěsa« a wóznamjenijo, až pśebywaš w lěsu, aby pólěpšył śělne a dušyne derjeměśe.

Trend ku gólnemu kupanju jo teke w Nimskej źeńk a wěcej woblubowany, źož jo se załožył rěd organizacijow k spěchowanju teje terapije.

Jaden z nejwěcej znatych aktiwistow a popularizowarjow zwězanosći pśirody jo Peter Wohlleben4, nimski gólnik a awtor młogich knigłow ako wó pótajmnem žywjenju bomow a dušynem žywjenju zwěrjetow. W swójich wózjawjenjach wuzwigujo derjeměśe a wuznam kontakta z pśirodu za našo strowje a derjeměśe.

Historiska drastwa wobydlarjow Žywca jo se pśez někotare stolěśa wuwijała. Kak jo wuglědała, dajo se rekonstruěrowaś na zakłaźe rozpšawow južo ze 17. stolěśa.

Wót 19. stolěśa až do 1930tych lět 20. stolěśa jo se toś ta drastwa cesto nosyła. Źinsa móžomy ju wiźeś pśi nabóžnych ceremonijach, na pśikład pśi procesionje Bóžego śěła, na reprezentatiwnych pósejźenjach, na kótarychž se wobźěliju cłonki měsćańskeje rady Žywca, abo na zarědowanjach pśi góźbje woglěda wuznamnych wósobinow w tom měsće. Bergaŕska drastwa Žywca jo se nazymu 2023 pśiwzeła do lisćiny derbstwa UNESCO. Wuměłska zamóžnosć, drastwu zgótowiś, pšawje woblac a nosyś, bóžko pómałem wóteměra1.

Rowno toś ta drastwa jo pólsku designerku Zofiju Chylak inspirěrowała za jeje nowu kolekciju tašow.

Chylak jo studěrowała design pla Proenza Schouler w New Yorku a jo źěłała w ateljeju Nicolasa Caito, kótaryž płaśi ako nejlěpšy designer New Yorka. Ako wukubłana wuměłstwowa historikaŕka jo se specializěrowała na studium symboliki drastwow we wuměłstwje pódpołnocneje renesanse. Jeje label Chylak bu 2014 załožony2.

Dnja 21.03.2024 w slěpjańskej cerkwi jo był wósebny wjacor za Elwiru Hančowu, Towaristwo Kólesko a za wšyknych, kótarež su sobu statkowali na tych južo 3. knigłach z rěda drastwowych knigłow »Gładźarnica« kołowokoło slěpjańskeje drastwy. Knigły »Gładźarnica – Slěpjańska drastwa: III. swaŕba« su se zjawnje we wósadnej cerkwi pśedstajili. Wěcej ako 40 zajmcow jo se zgromaźiło ku tej góźbje, aby wěcej wó knigłach zgóniło. Ako prědna jo slěpjańska faraŕka Jadwiga Malinkowa powědała, knigły wuchwaliła a wó minutu śišyny za dušu njabogeje Hany Kowaloweje pšosyła. Njedawno zamrěta Hana Kowalowa z Brězowki jo była slědna ze slěpjańskeje wósady, kótaraž jo wót casa źiśetstwa až do kóńca žywjenja wšednje serbska burska chójźiła. Pó tom jo slědowała Elwira Hančowa, kótaraž jo knigłowe teksty, nastupajuce źěle drastwy, rozsudnje wuźěłała. Wóna jo se źěkowała swójomu bratšoju Hartmutoju Hančoju, kenž jo był zagronity za historiske teksty a bildki do knigłow.

Pó rědnem spiwanju Towaristwa Kólesko jo slědowała lawdacija dr. Justyny Michniuk, kótaraž źěli z Elwiru Hančoweju lubosć k narodnej drastwje a jo z njeju wót lěta 2020 spśijaśelona.

Nacasna žeńska

Som moderna žeńska

Ja se njesromam swójogo roda

Som gjarda na swój słowjański póchad

Z Pólakami powědam pólski

Z Nimcami nimski

A ze Serbami serbski

A powědam głosnje

a w zjawnosći móju maśeršćinu

Nješepocu ako někotare

Dokulaž to jo mójo pšawo

A pšawo wšyknych luźi se w maśernej rěcy rozgranjaś

Gaž woblacom se pólsku bursku drastwu

z regiona Žywiec

Njok se pśewoblekaś

To njejo žeden kostim

To som ja: sebje wědobna słowjańskich tradicijow

Gaž gronim «ně» pótom njok

Gaž «jo» pón cu

Gaž mjenam som zła

A gaž mjelcym cu měś swój měr

W Pólskej som »ta w Nimskej bydleca«

W Nimskej som »ta z Pólskeje póchadajuca«

W Serbach som »ta, kótaraž jo serbsku rěc nawuknuła«

W dowolu som »ta z Chóśebuza«

Chto ja som?

Som moderna žeńska

          JUSTYNA MICHNIUK

Justyna Michniuk Foto: Werner Měškank