Dwurěčne basnje a arabski instrument zaklinčeli
Nimale dwaceći zajimcow běše sobotu wječor (28.10. 2023) na finisažu wustajeńcy mólbow a rysowankow Maje Nagloweje do Drježdźanskeje Galerije při połobskim brjoze (Galerie am Elbufer 25) přichwatało – mjez nimi wjacori Serbja, bydlacy w sakskej stolicy. Tež wuměłča sama běše přitomna, kotraž na spočatku wječorka zjawnje zwurazni, zo čerpa w swojim tworjenju sylnje z mytow w sydlenskim rumje Serbow.
Přehladku w měšćanskim dźělu Lubohósć (Laubegast) sakskeje stolicy zakónčichu z čitanjom ze serbsko-němskeje zběrki Traiana Popa »Posledni sněh/Der letzte Schnee«, kotraž je loni w Ludwigsburgu wušła. Drježdźanska basnjerka Ulrike Voigt, kotraž čestnohamtsce spěchowanski kruh mjenowaneje galerije nad Łobjom bjezposrědnje nawjeduje, přednjese wjacore basnje rumunskorěčneho basnika němsce, kotrež Benedikt Dyrlich w swojim a Monika Dyrlichowa w přełožku Dorotheje Šołćineje serbsce recitowaštaj. Dyrlich k tomu wujimki ze swojeho tohorunja dwurěčneho dosłowa k zběrce Traiana Popa poskići.
Čitanja wobrubi dr. Thabet Azzawi ze swójskimi kompozicijemi, interpretujo na starodawnym arabskim instrumenće, kotremuž oud rěkaja. Ze Syriskeje pochadźacy a mjeztym tohorunja w Drježdźanach žiwy a w Großenhainje skutkowacy wóčny lěkar a hudźbnik je w minjenych lětach wjacore wustupy serbskich awtorkow a awtorow hudźbnje přewodźał.
Jako so wójna znowa rozžehli,
wołachu woni, zo měli so derjeměća wzdać.
Potom nam kiwa dobyće, překrasne dobyće!*
Basnik zapyri radostnu zahoritosć za kraj.
A hrimacy přiklesk wuzběhny nuzu
ze wšěch platformow na wěčnu zbóžnosć.
Na česć wotrjeknjenja bubnowaše
zelena wutroba zrozumjenje za žratwu třělbow.
K rowu přewodźachu strachule pacifizm.
Njewinowata duša je na wšě časy noze
zwróćiła, jako so ze zakopa bojownikow
spyta sama podarmo wudrapać.
Křidło triptychona so hižo paleše, jako so
samotny wobhladowar wopraša, čemu
w Albertinumje přeco hišće měr knježi.
2022
BENEDIKT DYRLICH
* rjadka z basnje »Lied an alle« Richarda Dehmela z lěta 1914
Prěnju wutoru lětušeho julija serbski wječornik wozjewi, zo je »Janek Wowčer swoje dźěłowe zrěčenje jako šefredaktor Serbskich Nowin a wotrjadnik za nowiny a časopisy w Ludowym nakładnistwje Domowina wupowědźił«. W krótkej powěsći dale rěka, zo »chce so wón w přichodźe druhim nadawkam wěnować«. A skónčnje so we wozjewjenju hišće přispomnjenje jewi, z kotrehož wuchadźa, zo je brizantna nowinka mjez redakciju a jednaćelom LND Symanom Pětrom Cyžom wothłosowana. »Jednaćelstwo nakładnistwa nětko proces znowawobsadźenja pozicije organizuje«, so w informaciji wukónčnje wuzběhuje.
Wo dalšich pozadkach wupowědźenja čitar serbskeho dźenika ničo njezhoni. Tola wón bu – jeli so za to zajimuje – nic hakle w běhu lěća z najwšelakorišimi wobmyslenjemi a prašenjemi konfrontowany. Na přikład z faktom, zo su dalše dołholětne redaktorki a redaktorojo swoje dźěłowe městno w serbskim dźeniku w blišej zańdźenosći wupowědźili, mjez nimi dr. Cordula Ratajczakowa a Milenka Rječccyna, kotrejž stej »wotpućowałoj« do wobłukow Domowiny a jeje towarstwow.
Hižo dlěje pak napadnu podobne personelne turbulency z wupowědźenjemi a njewuspěšnymi wupisanjemi w delnjoserbskim tydźeniku Nowy Casnik.
W awgusće wuńdźe w nakładnistwje Pop serbsko-němska basniska zběrka »Posledni sněh/Der letzte Schnee« Traiana Popa Traiana, z dwanaće grafikami Boženy Nawka-Kunysz. Do serbšćiny přenjesłoj staj jeho basnje Dorothea Šołćina a Benedikt Dyrlich. Tu wozjewjeny tekst je wujimk z epiloga zběrki.
Basnik a rebel, nakładnik a wupućowar, diskjokej a dźiwadźelnik, wudawaćel a redaktor.
Z tutymi a dalšimi wopřijećemi hodźi so Traian Pop Traian jadriwje charakterizować. Ja sam pak rady swojemu přećelej a koleze z gildy pisacych z wutroby přidam: Traian słuša ze swojim lěta 2002 załoženym nakładnistwom, kotremuž Pop-Verlag rěkaja, sobu k najpłódnišim spěchowarjam noweje wuchodno- a južnoeuropskeje literatury w Němskej a w tutym wobłuku mjeztym tež k spušćomnym wudawaćelam serbskeho pismowstwa. Wo tym swědča mnohe knižne a časopisne wozjewjenja słowjanskich a z tym tež serbskich awtorkow a awtorow z jeho nakładnistwa.
Wobalka zběrki »Posledni sněh/Der letzte Schnee«
W pjatym lěće noweho lěttysaca so z wulkim brodatym a dołhowłosatym Rumunčanom, rodźenym 1952 w Brașovje (němsce: Kronstadt) a bydlacym a tworjacym wot lěta 1990 w šwabskim Ludwigsburgu, zeznach na zeńdźenju eksiloweho spisowaćelskeho zjednoćenstwa PEN. Wot wšeho spočatka mje Traian překwapi ze swojim bjezposrědnym zajimom za nakromne a druhdy schowane a wosyroćene literarne krajiny Europy, tež za literaturu a wosud najmjeńšeho słowjanskeho ludu. Při tym Traian přeradźi, zo jeho wosebje tworjenje Kita Lorenca (1938– 2017) puta, zo zaměrnje sćěhuje a wobdźiwa jeho poeziju. Z přispomnjenjow wusłyšach respekt a měnjenje, zo Lorencowe basnje wusahuja z přerězneho wobłuka literarneje produkcije w Němskej; a zo z rěče serbsko-němskeho basnika duch znapřećiwjenja wuchadźa, tohorunja wěste šibałstwo, překročace mjezy pokorneho rěčenja a stajace nadutu a misionarsku rěč prědarjow w politice a medijach do prašenja.
Njebozowy ropot Pawlinu ze spara torhnje. Młoda žona z poslešća wujědźe a styknywši ruce we łožu sedźo hač na smjerć wustróžena wustorči: »Božičkecy, što tu činiće?«
Zadwělne słowa měrja so na muža, kiž w ćmowomódrej dźěłanskej monturje na metalowym rěblu a z chribjetom k Pawlininemu łožu stejo nad woknom spanskeje stwy dźěru do sćěny toči.
Njeskazany dźěłaćer wustork Pawliny wězo njesłyši, nawopak, z pozběhnjenymaj ramjenjomaj a rukomaj tłóči ze wšej mocu wjerćacy so njeboz bićoweje točenskeje mašiny do betona. Na folijowu płachtu na špundowanju padaja proch a kruški z twjerdeje murje.
Zatrašena so Pawlina hromadźe bjerje, zo njeby za rěblom sahnyła a cuzbnika z njeho torhnyła. Dyrkotajo pak sej wuwědomja, zo ju nawalny hósć njewidźi a njesłyši. A zo su rańše zerja zeschadźeli.
Pawlina na budźak pohladnje, kiž na nócnym kamorčku pódla łoža pokojnje tikota, štož pak pod haru točenja tohorunja słyšeć njeje.
Wona widźi, zo je krótko do wosmich. To ju hišće bóle rozšeršenja hač grawoćiwa hara, wšako ma w dźewjećich termin pola swojeje frizerki a přećelki Hilže, kotraž ma swój salon hnydom wokoło róžka blisko cyrkwje Našeje lubeje Knjenje. Pawlina je so z dźiwadźelnikom a swojim lubuškom Lukašom wotrěčała, zo chcetaj wječor party molerja Litwina wopytać, w schowanym a chětro zanjerodźenym ateljeju na zadnjej hasce nakupowanskeje mile. Tam wuhotuje wuměłc, kiž ma sam sebje za prěkulu a zakitowarja swobody, hižo cyłe lěto kóždu sobotu wječor tajne hejsowanja, njedźiwajo na postajenja a zakazy korony dla.
Dypkownje w dźewjećich
Zešědźiwja hłójčki petunijow
Wěrja hišće pokazowakej časnika
Kiž běži kaž hewak
Dźeržimoj so horje z lubosću
Pod sytymi jaworami pjerchotajo
Měrowych hołbjow křidleška
Sprostłe sćahnu lěćo
Nad Łobjom zabłysknu
Bójske zliwki ze wšěch mróčelow
Padajo rozwuzdźenej tujawce
Wustonatej sony a žedźby
BENEDIKT DYRLICH
Loni 22. awgusta smědźach zhromadnje ze swojej mandźelskej w Nowoslicach złoty kwas Bena Budarja a jeho Ludmile sobu swjećić, a to we wulkim kole gratulantow a z wotputanej bjesadu hač do pózdnjeho wječora. Tehdy so mnohim z nas zdawaše, zo je drač korony, kotryž bě spočatk měrca wubuchnył, mjenje abo bóle přewinjeny. Kaž dźensa wěmy, bě zezdaće z lońšeho lěća błud.
Pjatk, 19. měrca 2021 zakónči zasłužbny serbski basnik a publicist, scenarist a lektor swoje 75. žiwjenske lěto. Tónkróć drje njebudźe telko swójbnych, znatych a přećelow Benej Budarjej w bjezposrědnjej bliskosći zbožo wupřeć móc. Pandemija budźi dale žałostne strachi, žada sej přeco hišće wopory a zaraća puće k njewobmjezowanej zhromadnosći, kajkaž je w Serbach tradicionelnje z wašnjom.
Tuž so swojemu koleze a přećelej po ideelnych šćežkach bližić spytam a jemu z wotstawkom přiwołam: Luby Beno, wostań při wšěch trapjenjach dale čiły a wjesoły, z nadźiju a wěru, zo so namaj a nam zdźerža a wotewrja přichodnje zaso stare a nowe puće k zetkanjam, k literarnym předewzaćam a swjedźenjam!
Z Benom Budarjom so z młodych lět zwjazany čuju. Jeho bohate a wjelestronske literarne tworjenje a narodne skutkowanje mje hižo lětdźesatki přewodźa. Jeho sylna serbska a słowjanska wutroba mje dale jima. Jako wón w Lipsku slawistiku studowaše, ja pak teologiju w Erfurće, so z nim lěta 1969 w Kružku młodych awtorow pod nawodom Kita Lorenca bliže a wosobinsce zeznach. Wobaj so horjachmoj z dalšimi młodymi Serbami za basnjenje. Rady wo wutworach kružkarjow a docyła wo modernej poeziji diskutowachmoj, na wuradźowanjach w Serbskim literarnym muzeju a druhdźe. (Muzej w Budyskim Serbskim domje bu wot funkcionarow Domowiny w lěću 1978 z gwałtom zlikwidowany.)
Před wabjenskej sćěnu moluja
popki w narodnych drastach wobrazy
krjepi stulena žona ćichu wodu
kórki a tomaty wjesele slepja
domjace bohatstwa na witaminach
čerstwe w poskitku sliny běža
Na brjoze kumštneho jězora
zapósłanc Tomaš wostanje přistojny
wisajo w kupanskich cholowach
šěroko chwali wuhlo za Šwedsku
zašmjata so samo klima
při wotklepanej štučce wo jejkomaj
Klinči chór zdaloka křiwje
ridruja wuwozne připrawy kopjo
hromadu wotsypki a praskot
pohrjebaja přiběrace směrki
smjertny strach zabywaja kolesowarjo
a skaterojo na smolanej pisće
BENEDIKT DYRLICH
ze: Zlět zelenych wuchačkow. Basnje a powědki, Budyšin 2016
Přećel a podpěraćel Serbow w Pólskej Janusz Wójcik je njeboh. Žaruju wo wurjadneho basnika, kulturnika a politikarja, kiž bě w 59. žiwjenskim lěće 28. awgusta 2020 po dołhej ćežkej chorosći w Brzegu zemrěł. Jeho mandźelskej a swójbje słuša sprawna sobuželnosć.
Janusza sym zeznał spočatk noweho lěttysaca. Tehdy běch šefredaktor Serbskich Nowin a předsyda Zwjazka serbskich wuměłcow, w kotrymž so wjacori z nas hižo wot přewróta wo womłodźenje a zesylnjenje literarnych a kulturnych stykow k swojim słowjanskim susodam prócowachu.
Na popołdnju w lěću 2003 so muž w dobrych třicetych lětach a swětłym wobleku a kłobuku w redakciji našeho dźenika zjewi a so jako »direktor departementa za kulturu, sport a turizm« wojewódstwa Opola předstaji. Rjekny, zo je jemu wopyt pola mje Jurij Łušćanski, referent za kulturu a wukraj w Domowinje, doporučił. Zdobom přepoda mi zběrku basnjow ze swojeho pjera. Z nich wučitach, zo tematizuje zahubne wójnske a powójnske časy, sćěhi etniskich wuhnaćow, lubosć k Adamej Mickiewiczej a k swojej pólskej a šleskej domiznje, w kotrejž so zetkawaja a tež kusaja njeličomne narodne a nabožne prudy.
Moja angažowanosć za wuchowanje Klětnoho w rozsudnych měsacach měrliweje rewolucije – a pozdźišo tež za Rogow pod wuměnjenjemi wobnowjenja demokratije – ma swoje předstawizny. Tute so njehodźa z někotrymi słowami rozjasnić. Njech su tohodla jenož někotre wuchadźišća naspomnjene, kotrež mje pohnuwachu, so Klětnjanam kónc lěta 1989 a Rogowčanam nalěto 1990 w boju wo přichod jich sydlišćow direktnje přizamknyć – a to w zhromadnosći z mnohimi serbskimi spisowaćelemi, dźiwadźelnikami a dalšimi wuměłcami a kulturnikami: