Spočatk lěta je wušoł w Budyskim nakładnistwje »Lumir« zešiwk, wopřijacy dwanaće dotal njepřistupnych čisłow za muske chóry z pjera Korle Awgusta Kocora. Hłownje jedna so wo lochke kruchi, kotrež je komponist po swojich »15 narodnych spěwach hornjo- a delnjołužiskich Serbow« za solowy hłós z přewodom klawěra wobdźěłał. Zestajił je je za prěni stajny muski chór »Jednotu« w Chrósćicach. Su to: Přadła je Marja kudźałku; Ja stejach horkach na horje; Hołbik dwě běłej nóžce ma; Ha wyše mi Hornjeho Wujězda; Ha sydał je drobnuški ptačk; Dobry wječor maćerka; Chcył je knjez hólčik wědźeći; Ha słužił je hólčik; Přijěł je z Mišnja młody pan; Hale kóždy króć, hdyž ja dom dźěch. Poslednjemu spěwej doda wudawaćel tež bóle znatu wariantu ze Zejlerjowym tekstom »Hale něhdźe a něhdy«. Zešiwk wotzamknje warianta znateho spěwa »Ha widźu-li ptačata ćahnyć« za muski chór, kotryž skomponowa Kocor hižo 11. nowembra 1868.
MĚRKO ŠOŁTA
Dominowacej wosobinje prěnjeho młodoserbskeho hibanja
»Sym hižom někotre měsacy zaso w mojej lubej Łužicy, ale zwěsćuju ... zo so přeco hišće njemóžach cyle zhrabać z radostneho překwapjenja wo nowym, młódnym duchu, kotryž je wšitkich mojich serbskich bratrow zahorił ... a kotryž runje tam najkrasnišo so pokazuje, hdźež prjedy cyle hinaše zaměry knježachu ... Zetkaštaj-li so tu ... dwaj abo wjac Serbow, rěčachu cyle wěsće němsce ... Nětkole widźiš črjódy tajkich młodych ludźi po budyšinskich hasach ćahać, a dźiwaš so, kak to wjesele ... so bjesaduja w swojej maćernej rěči a spěwaja žortne kuski ... abo wyskace studentske spěwy wo radostnej młodosći ...«
Jako čitach tutón přinošk Jana Pětra Jordana w Praskim časopisu Ost und West z lěta 1841 (serbski přełožk w ČMS 1924, str. 57) prěni raz, mějach zaćišć, zo rozprawja tu nazhonity a zdźěłany starši nowinar wo Serbach a jich połoženju, a to w cyle načasnym žurnalistiskim stilu. Hakle jako wěnowach so w poslednimaj lětomaj intensiwnje stawiznam Smolerjowych »Pěsničkow«, bu mi wědome, zo běštaj Smoler a Jordan samsna generacija, Jordan samo dwě lěće młódši. Lědma so dotal wobkedźbuje, zo zeznaštaj so wobaj hižo na Budyskim gymnaziju. Zastupištaj 1830 drje do samsneje rjadownje a wuknještaj lěto zhromadnje. Smoler je zapisany w aprylu pod čisłom 10 – jako pochad je podaty Łaz a »Vater Schullehrer das(elbst) 4 Cl(asse) oberst(e) Abth(eilung)«.1 Jan Pětr Jordan sćěhuje w juniju pod čisłom 25, z přispomnjenjom: »aus Zischkowitz ... Vater Bauer daselbst 4 Cl ist katholisch.« 13lětny Jordan poda so po lěće nazymu 1831 do Prahi.2
»Jedne z najwoblubowanišich zawjeselenjow Serbow je rejowanje ... woni su tutomu tak jara poddani, zo wuwjedu je při kóždeježkuli přiležnosći.« Tak pisa lěta 1782 serbski wučenc Jan Hórčanski. Mało tehdy runja wjetšinje pozdźišo woblubowanych serbskich ludowych rejow je so w našim ludźe wobchowało. Tohodla stajich sej nadawk, tute, dalokož móžno, tak dokumentować a spřistupnić, zo hodźa so zaso wožiwić a znowa do našeje kultury zakótwić. Mjeztym nasta film, kotryž ma tutomu zaměrej słužić.
Prěni nastork k projektej saha do lěta 1989, jako so mje Jan Domaška před poslednim Festiwalom serbskeje kultury wopraša, hač njemóhł za Komorowsku rejowansku skupinu, kotraž tehdy zhromadnje ze Sprjewjanami program přihotowaše, ludowu hudźbu wobdźěłać. K tomu da mi kasety z originalnymi nahrawanjemi serbskich spěwow a rejow. Ani wosnje njeběch so tehdy nadźał, zo tajke něšto eksistuje. Z toho časa počach so intensiwnišo ze serbskej ludowej hudźbu zaběrać. Pozdźišo, jako dźěłachmoj hromadźe z Janom w dramaturgiji Serbskeho ludoweho ansambla, so časćišo wo problemach pěstowanja serbskich ludowych rejow rozmołwjachmoj. Wón pokaza wosebje na brachi, kotrež so w SLA a rejowanskich skupinach nastupajo awtentiskosć rejow jewjachu. Mje zaso zajimowaštej bóle awtentiska rejowanska hudźba a sound.
Stawizniske doškrabki k lóńšemu jubilejej
Při lońšim woswjećenju 675. róčnicy prěnjeho pisomneho naspomnjenja Wulkeje Dubrawy skoržachu Serbske Nowiny, zo běchu zarjadowarjo dospołnje zabyli na jeje serbsku zańdźenosć. Podam tuž lisćinu1, kotruž namakach w tachantskim archiwje a kotraž nastupajo serbskosć wsy za sebje rěči. Budyske tachantstwo Swjateho Pětra kupi w lěće 1599 Wulku Dubrawu wot Sigmunda ze Zezschwitza a wobsedźeše ju nimale tři lětdźesatki, doniž ju 1628 zaso njepředa. Mjenowane zapiski zapoinaja so 1601 a kónča 1607. Notěrowane su na łopjenach jednotliwi wobsedźerjo2 z wotedawkami a robotami.
Wulka Dubrawa měješe tehdy jednoho wićežneho bura, kotryž jewi so jako prěni na kóždolětnej lisćinje, zwotprědka jako »Der Leheman NN«, lěto na to jako »Simon der Lehemann«. Měješe jenož 80 grošow dawka płaćić, połojcu na Wałporu (30.4.) a tamnu na Michała (29.9.). Dalše słužby a wotedawki (hač na předźeno) njejsu naspomnjene. Sćěhuje sydom połburow. Prěnjeho zapisachu jako »NN Tschesetzkan«, přichodne lěto »Mickel Tscheseckan«, potom pisany »Nickel Tscheseckann« a při tym přešmórnjene »Ktschestian Tessac«. 1604 slěduje jako »Nickel Tessack«. Tute so w poslednim lěće znowa přešmórny a město toho mamy nětk »Simon Tschekan«. To drje swědči wo tym, zo pisachu so lisćiny stajnje prjedy a korigowachu so po potrjebje při kontroli wotedawkow. Sćěhuje »Lucia Michaltz wittib« [wudowa], pozdźišo »Michaletz wittib«, kotraž koriguje so poslednje lěto na »Michel Lucians Eltister«, potajkim přewza kubło jeje najstarši syn. Dalši połbur je »Vrban Britz Jtzt [nětko] Georg Noack«. Tu so měnja swójbne mjeno mjez Britz (tež Fritz) a Noack. W poslednim lěće je drje kubło synej předał, kotrehož nětko zapisaja jako »Hanß Fritzsch«. Štwórty je »Vrban N Nawoschnicka Jtzt Blasi Jencka von Kamena«. W slědowacych lětach měnja so pisanje swójbneho mjena na »Nawoschneka» a »Nowaschneka«. W poslednim zapisku je to »Jhan Nawaschena« pak »Nawoschena«. Pjaty je »Paul Symonigk weg [dla] Jan Heliasch«, kotrehož mjenuja w poslednim lěće jenož hišće »Paul Heliasch«. Často přewza nowy wobsedźer mjeno prjedawšeho a změni poněčim swoje swójbne mjeno na wone nowe. Poslednjej, přez cyłu dobu samsnej, staj »Andres Noack« a »Frantze Natusch«.