▶ Mina Witkojc a jeje pśiswójźbne
K toś tej temje jo se zmakało wałtoru, 7. oktobra, 15 luźi – mjazy nimi pěś z Bórkow
póchadajucych a jadna pśiswójźbna – w kjarcmje
›Zur Friedensburg‹ na Karlowej droze 68 w Měsće, aby se
wuměniło wó familiji Miny Witkojc. Gósćowaŕka a moderatorka Stefanie Krawcojc jo wšyknych wuwitała a jo pokazała na to, až jo Mina wěsty cas ned wokoło roga bydliła, na Beuchowej, źož jo bydlił jeje šwogor, konditaŕski mejstaŕ, Karol Teplý
ze swójeju žeńskeju, młodšeju sotšu Miny.
Zmakanje ku góźbje 50. smjertnego dnja spisowaśelki a redaktorki Miny Witkojc (28.05.1893 – 11.11.1975) w towaristwowej śpě gósćeńca ›Zur Friedensburg‹ w Chóśebuzu-Chmjelowje. Foto: Christiana Piniekowa Lěcrownož jo w pśepšosenju stojało, až njedej byś zarědowanje zmakanje ekspert(k)ow, ga jo pśisamem kuždy a kužda swóje ceło wósobinske spomnjeńki na basnikaŕku a jeje bórkojsku wokolinu dał/a k wěsći. Pśedstajił jo se aktualny staw rešeršow k Witcyc a Poleńcojc rodopisoma.Jo se powědało wó njemanźelskich źiśach a wó Polencojc patchwork familiji.
▶ 15. swjedźeń serbskeje rěče RCW za dźěći w Stróži wuhotowali
Dohromady 157 dźěći je štwórtk, 22. meje, w Domje tysac hatow w Stróži a
w tamnišim šulskim muzeju přebywało. Šulerjo 3. a 4. lětnika wuknu w Bošecach, Hućinje, Nowej Wsy, Kulowje a Slepom kaž tež we Wulkich Zdźarach a we Wulkej Dubrawje. Zarjadowanje je za serbšćinu wuknjacych. Wjetšina tutych šulerjow serbšćinu zwonka šulskeje wučby njesłyši. Na swjedźenju so jim wuwědomi, kelko dalšich dźěći nimo nich serbšćinu wuknje. W dźěłarničkach su so šulerjo na wosebite wašnje ze serbskej rěču a kulturu zaběrali.
▶ Zběrku wo łužiskich
korjenjach předstajiłoj
›Wurzeln und Wandel der Lausitz – Kórjenje a pśeměnjenja Łužyce‹ je titul dwurěčneje zběrki, kotraž je lětsa w nakładnistwje Edition Märkische LebensArt wušła. Zrodźiła je so ideja za knihu po schadźowanju Swobodneho němskeho zwjazka awtorow. Tute bě 2021 w Choćebuzu. Wurězki z knihi su
wudawaćelka Hannelore Schmidt-Hoffmann, jeje mandźelski Wolfgang Hoffmann a prof. Dietrich Šołta štwórtk, 22. meje, w Smoler-jec kniharni předstajili. Přinoški pohnuwaju do rozmyslowanja wo serbšćinje a snano do přepytowanja swójskich serbskich korjenjow.
Su wuzwólili Saskiu Bugajowu ako powědaŕku
Dnja 11. septembera jo se zmakała strategiska kupka projekta SROKA za rewitalizaciju dolnoserbskeje rěcy w rumnosćach wótźělenja za regionalne wuwiśe a mjeńšynowy šćit Serbskego instituta w měsće.
Jo to prědne zjawne źěłowe zmakanje teje kupki było. Wótněnta pósejźenja zjawne su, tak až mógu teke druge zajmowane se wobźěliś a sobu diskutěrowaś. Nowe jo było, až projektowy team jo pśestajeńske rědy organizěrował. Tak móžo se něnto rěcny koncept realizěrowaś, až kužda a kuždy móžo rěc wužywaś w kótarejž se wěsty cujo. Kupka jo sebje teke wuzwóliła powědaŕku a zastupnego powědarja. Stej to Saskia Bugajowa z Łuchowa a Erik Bivour z Bórkow.
38-lětna powědaŕka Saskia Bugajowa jo pśed krotkim wužywała nowe móžnosći mjenjowego pšawa a jo gjarda nosaŕka amtskego serbskego mjenja a se wobźělijo na projekśe ZORJA. To jo 19-lětny Erik Bivour juž absolwěrował. Z tym stej wobej teke pśikłada z noweje generacije serbski powědajucych, kenž teke kśě zagronitosć pśewześ.
Głowny dypk pósejźenja jo pak był tak pomjenowana SWOT-analyza. Jo to how wužywana móžnosć mócy, słabosći, rizika a šanse za rěcne wužywanje identificěrowaś. Dokulaž strategiska kupka jo wjelgin wjeleraki zestajona a ma teke młode cłonki su wužywali metodu, aby raz »wót nula« zezběrali mysli k tomu.
Dnja 15.09.2025 su w nakładnistwje Novae Res (Gdynia) wujšli pólskorěcne knigły z titelom ›Tradycje i zwyczaje na Dolnych Łużycach. Troska o zachowanie kultury mniejszościowej‹ (Tradicije a nałogi Serbow w Dolnej Łužycy. Starosć wó zachowanje mjeńšynoweje kultury). W tej popularnowědomnostnej publikaciji pśedstajijo w Chóśebuzu bydleca awtorka dr. Justyna Michniuk wuslědki swójogo 16-lětnego slěźenja w Dolnej Łužycy.
Pólske luźe ga póznaju we wobłuku woglědow do Łužyce cesto teke dwójorěcny region. Ale publikacije wó tudejšej indigenej słowjańskej ludnosći su pśewažnje śišćane w górno- abo dolnoserbskej rěcy abo w nimskej rěcy.
Knigły maju 334 bokow a su z młogimi barwojtymi fotami ilustrěrowane. Prědny nakład licy 300 eksemplarow. Knigły wopśimjeju pódstawki k serbskim stawiznam, k rěcy, wó nałožkach, swěźenjach a tradicijach Serbow w běgu lěta, wó narodnych drastwach a tejerownosći wobšyrny register žrědłow a literarnych pokazkow. Cytaŕ zgónijo fakty a slězyny w pśeglědniwje spisanych tekstach. Awtorka wšak njeglěda pśi tom stawnje na zachadnosć, ale wopisujo teke nacasne wuwiśe. Tak na pśikład aktualne wopyty njepšosonych gósći, dolnołužyskej młoźinje žnjeński nałog wokoło kokota skazyś. Na kóńcu publikacije jo wózjawjone zespominanje w dolnoserbskej, nimskej a engelskej rěcy. Wědomnostne recensije knigłow stej napisałej prof. Bogumiła Burda z Uniwersity w Zelenej Górje a prof. Piotr Pałys z Instytutu Śląskiego w Opolu.
Wot 25. do 30.8. wotmě so w Parisu 18. Mjezynarodny kongres slawistow z něhdźe 850 wobdźělnikami. Ze Serbskeho instituta wobdźělichu so z přednoškami rěčespytnicy dr. Jana Šołćina, dr. Leńka Šołćic a nimorj. prof. dr. Thomas Menzel.
W turnusu pjeć lět so wotměwacy swětowy kongres wědomostnikow, kotřiž so z rěčemi, literaturami a kulturami słowjanskich ludow zaběraja, dyrbješe so dla wójny w Ukrainje a lońšeje olympiady w Parisu wo dwě lěće přestorčić. Přiwšěm wotmě so tež lětuši kongres přeco hišće pod wurjadnymi wobstejnosćemi.
Dokelž je wědomostna kooperacija z ruskimi a běłoruskimi slědźerjemi wusadźena, smědźachu so woni jenož na swójsku iniciatiwu, to rěka bjez oficialneho přeprošenja a bjez mjenowanja swojeje narodnosće na kongresu wobdźělić. A mnozy ukrainscy kolegojo su so wobdźělenja na kongresu wzdali, zo njebychu trjebali na zhromadnym forumje z ruskimi a běłoruskimi wědomostnikami wustupić. Přiwšěm bě kongres w Parisu z někak 850 wobdźělnikami jara derje wopytany. Zahajenska žurla póndźelu připołdnju běše samo přepjelnjena.
Wulkotny wukon přihotowanja tutoho kongresa ma so ćim bóle wuzběhnyć, wšak je francoska slawistika personelnje poměrnje snadnje wuhotowana, tuž organizatoriske móžnosće kaž słowjanske kraje nima. Z Francoskej wotměwaše so kongres slawistow lětsa tež prěni raz w nje-słowjanskim kraju. Započinajo z prěnim kongresom slawistow 1929 w Praze je hižo kóždy słowjanski kraj konferencu wuhotował, nimo Bosniskeje, Montenegra – a Łužicy.
sylzojte złóžki po woknach šmóraja
hdyž powěsće wjedrojće chabłaja
swětło blady šěrjerjow překwapja
tučele slepjeni widźomnje prěkuja
wěšćerjo wo spadkowe dawki wikuja
hrimot a hromot zo skałam rži wutroba
wětřikec stronow dla ćerpi statna wozdoba
w šlewjeru šwihelow zadomi so wostuda
młowojće so nowotarske činki chowaja
w statokach nadźija so słónca za šmóratka
MĚRANA CUŠCYNA
Lětsa woswjeći Budyski komponist klasiskeje hudźby postmoderny Jan Cyž swoje sydomdźesaćiny. Wobšěrna dwudźělna edicija jeho tworjenja předleži na cejdejkomaj, kotrejež wudaće běše Załožba za serbski lud w lěće 2009 spěchowała. Mjeztym wobkedźbuje so jeho dalše tworićelstwo předewšěm w hinašich formatach. Tak je wón jako produktiwny a respektowany komponist z nowymi idejemi – a jich zwoprawdźenjom – do dźensnišeho prezentny.
Wudaće wopřija cyłkownje 23 čisłow z kompozicijemi najwšelakorišeho razu. Z tutej (oficialnej) prěničku nawjaza J. Cyž na tradiciju Druheje Wienskeje šule, kotrejež tworjenje bazuje na dwanaćezwukowej technice a z tym na wodźacym elemenće klasiskeje moderny a postmoderny. Tak předstaji komponist z ›Bagatellu‹, opusom 1 z lěta 1987, zdobom swoju programatiku. Kruch je za basowu klarinetu, trompetu a kontrabas spisał. Jeho partituru kaž tež dalše awtografy namakaš we wobšěrnym bookleće.
Kaž wobkrućenje swojeho přisłušnistwa k Druhej Wienskej šuli slěduje hnydom cyklus ›Štyri spěwy‹ z tekstami Ingeborg Bachmann. Wona je awstriska spisowaćelka a lyrikarka – a přisłuša kruhej najwuznamnišich literatkow 20. lětstotka. Tule nastachu wuměłske drohoćinki, w kotrychž špiheluja so indiwidualne charakteristika, zwuraznjene z pomocu rozdźělneho instrumentarija. Kreatiwny hudźbnik předležacy material z ekscentriskej hudźbu dale a bóle do hinašeje dimensije wodźi a jednotliwe lyriske elementy do cyłka moderneje tonality staja. Zdobom wón literarne teksty z druheje perspektiwy wobhladuje, bjez toho zo je wotcuzbni. Tomu napřećo staji titul ›Žedźenje‹, kotrehož tekst je wot Jana Lajnerta. Tež tutón w lěće 1989 skomponowany spěw staji do konteksta z hudźbu moderny – a to ze sopranowym hłosom a jaskrawymi zynkami přewodneje obowy. Tola tež delnjoserbska baseń ›Gaby ja kšidła měł ...‹ Frida Mětška za sopran z klawěrnym přewodom ma swojotny podzynk. Hinak skomponowa J. Cyž w lětomaj 1992/93 swój cyklus ›Šěsć spěwow na teksty Benedikta Dyrlicha‹. Rainer Gruß jako rěčnik, tenorowy spěwar Alfred Feilhaber, wiolinistka Karina Bellmann, bračistka Dorina Floare a Tasso Schille při klawěrje su interpreća, kotřiž jónkrótne zwuraznjenje myslow awtora tekstow z indiwidualnym hudźbnym wurazom serbsce myslaceho a začuwaceho hudźbnika zesylnja. K wokalnym twórbam podawa cyły rjad instrumentalnych komornych twórbow, kotrež nastachu za najwšelakoriše potrjeby a/abo na runje tak wšelakore nastorki. Z kruchomaj ›Voilà Viola pour Viola sola et Martin Flade‹ abo ›... er Sa(h) tie(f) ...‹ zanuriš so do naročneho, na idejach bohateho a klasisko-moderneho hudźbneho swěta serbskeho wuměłca Jana Cyža.
Do mojeje wuskeje stwički zadoby so ty
Hačrunjež bydlach škitana cyle horjeka we wěži
Zalěze ty po róštach z woknom nutř
Wotewri ramik šěroko a mi swět
Přerady dach so wobkuzłać a rejowachmoj
Na hładkim wobhrodźenju won
Čłowjekwulkej wačokaj nóžkowachmoj po krajinach
Stajachmoj stan dosrjedź žołtych mlóčow
Zwjazanaj běchmoj z kóždej hwězdu
Stanowe płatno jeničke wobmjezowanje na wokomik
Ze žaneje frinkolaceje so papjerki njewubělichmoj přichod
Pohladnjenjow so podótkać namaj dosahaše
Jako so prěni raz sylnje dešćowaše stan změrowaše
Jako so druhi raz sylnje dešćowaše zapłata dźeržeše
Jako so posledni raz sylnje dešćowaše
Stan po žołmach druhdźe ćěrješe
Ani kamjenje Hórčan skały w nim njeběchu ćežke dosć
Rozkwěkane rozprochnychu a wotleća pěsk
Wobsunych so na mokrym lisću
Zadźiwana hladach do hłubinow
Prjedy hač do nich padajo njewotućich
Mróčele wokoło mojeje wěže
Z wočinjenym woknom nutř wjace nochcu
Njetrjebam róštam dowěrić
Znaju mjeztym kruty suchi kraj a mjelnu pódu
Přiliwam pampyliškam*
SYLWIJA ŠĚNOWA
*pampyliški - lětace symjo mlóče
