Lětuši Chróšćanski jubilej prěnjeho pisomneho naspomnjenja bě dobra přičina, so ze wsu bliže zaběrać. Skazach sej w statnym filialnym archiwje wjesne protokole ze spočatka 18. lětstotka.1 Tołsta akta lubješe nastupajo stawizny wjele materiala a dosć wotměny. Hinak hač w titulu podate nańdźech tohorunja tójšto zašich spisow a často tež tajke ze 17. wěka. Najstarši pak je z lěta 1581. Jedna so wo zapis krutych dochodow Chróšćanskeho kapłana na wosom łopjenach. Zhotowjeny w rjanym pismje – prěnjotne z čornej tintu, pózdniše přidawki z čerwjenej – potwjerdźa wón wažnosć a wosebitosć zestawy. Titul na prěnim łopjenu podawa přičinu, wobsah, potrjechene a wobdźělene wosoby kaž tež městnosć a datum.
Najwažniše informacije, zestajene z tehdom hišće předležacych wopismow (Urkunden), su mjena fundatorow, datum a wysokosć wotkazanja, komu je so kapital wupožčił kaž tež wysokosć danje.
Na jednanju dnja 14.06.1581 wobdźělichu so Budyski tachant Jan Leisentrit, jeho bratrowc a naslědnik jako tachant Gregor, dale z Róžanta pochadźacy Chróšćanski farar (1574–90) Mikławš Glawš, jeho kapłan a naslědnik w zastojnstwje (1591–1600) Jurij Kowar, a skónčnje na zrěčenju jako swědkaj wobdźělenaj notaraj Jacobi a Scholciadi.
W Serbskim kulturnym archiwje w Budyšinje chowa so mjez »antologijemi wuměłskeho basnistwa« akta z hódančkojtym titulom »Rukopis xyz«, z nowšej signaturu MS IX 2/C1. Nichtó prawje njewě wot koho je. Najskerje to tehdyši Maćičny knihownik tež njewědźeše a da jej tuž tónle měšeńcu wšelakich předmjetow woznamjenjacy titl. Rukopis ma dochadowe »čisło: 9«, štož rěka, zo je poměrnje zahe, drje něhdźe we 1860tych lětach, z druhimi zběrkami ludowych pěsnjow do Maćičneje knihownje dóšoł. Prěnju powěsć wo nim mamy hakle 1923 we Wjacsławkowym katalogu mjez literarnymi rukopisami jako »X. Y. Z. Rukopis serbskich basni, pěsni, ležomnostnych mjenow atd.«2
Po 1860 wozjewi so w Časopisu Maćicy Serbskeje cyła sep dodawkow a wariantow k Smolerjowym »Pěsničkam«. Tak podawa Arnošt Muka 1873 wjacore pěsnje z rukopisneje Serbskeje Nowiny Budyskeho gymnazialneho towarstwa, a Michał Hórnik w samsnym lěće přikładaj ze Zejlerjoweje zběrki z Wochoz kaž tež 1881 pěsnje z rukopisow J. B. Markusa a K. G. v. Antona. Muka zaso přirunowaše 1889 a 1894 zběrce fararja Berholda a wučerja Jana Bjara ze Smolerjowej. »Rukopis xyz« wosta wot njeju a druhich runje tak njewobkedźbowany kaž fragment na př. Ralbičanskeho fararja Pětra Brězana. Tež w pozdźišich slědźenjach, na př. prof. Pawoła Neda, njehraješe tuta zběrka žanu rólu. Ale »Rukopis xyz« je porjadna kniha, ma přez 200 stronow. Prědku je něchtó samo alfabetiski wobsahowy register dodał.
Spočatk septembra dožiwimy dalši wulki wjeršk tu w Serbach: pasionske hry w Chrósćicach. Lětsa njebudu jenož hosćo z našich susodnych wsow abo ze srjedźneje a Delnjeje Łužicy přitomni – ně, tutón raz přijědu 80 delegacijow ze šěsnaće europskich krajow, zo bychu sej našu serbsku pasionsku hru wobhladali. Na předstajenje pod hołym njebjom na jewišću farskeje łuki přizamknu kongres wo stawiznach a woznamje tajkich, wot lajkow předstajenych pasionskich hrow.
Wobhladaš-li sej přeprošenski widejo, kotryž je studijo LUCIJA zestajało, widźiš nimo wurězkow nabožnych wjerškow w Chrósćicach tež prócu dołheho přihota. A tola móža lětuše pasionske hry wjace być, hač wuznaće k wěrje:
Nic jenož na nabožnym polu, ale tež hladajo na rěč, wuměłstwo a narod stejimy my Serbja tónkróć w srjedźišću, na kotrež hosćo z europskich krajow hladaja. Přiwzaće do zjednoćenstwa Europassion w lěće 2017 a lětuše hry kaž tež kongres we Łužicy, je měznik a kročel k mjezynarodnym připóznaću ale tež akceptancy Serbow. Spočatk septembra steji nimo hłowneje pasionskeje hry mjenujcy tež serbska rěč w fokusu. Hra, kotruž dźiwadźelnicy serbsce předstaja a kotruž simultanje do němčiny a jendźelšćiny přełoža, pokaza, zo ma serbska rěč domiznu. A to tu pola nas w Hornjej, srjedźnej a Delnjej Łužicy.
▶ Poradźeny hudźbno-literarny wječork
Na tak mjenowany »mały format« Serbskeho ludoweho ansambla su zajimcow sobotu, 12. apryla, do Radworskeho »Słodeńka« přeprosyli – krótki drje, ale lóštny to serbski wječork. Hibićiwy komponist Jan Cyž běše sej 13 basnjow Tima Meškanka
wupytał a na swoje wosebite a znate wašnje hudźbnje zwobraznił. Program wěnowachu 60. narodninam Tima Meškanka a 70ćinam Jana Cyža.
▶ Dojutrowna tradicija w srjedźnej Łužicy
Něhdźe 600 wopytowarjow zličichu bołmončku, 13. apryla, na 30. wikach
jutrownych jejkow w Nowej Łuce. Tam njezaběrachu so jenož z debjenymi wuměłskimi twórbami, ale tež ze zachowanjom serbskeje rěče a kultury. Spočatnje zarejowachu wjesne dźěći »Stup dale« a »Hanamarju«. Po tym rozłoži Kirsten Bejmic jednotliwe dźěle serbskeje drasty.
▶ Dvořákowu twórbu předstajili
Na koncerće Serbskeho ludoweho ansambla pjatk, 11. apryla, we Wojerowskej Janskej cyrkwi zanjesechu spěwarki a spěwarjo chóra SLA zhromadnje z młodym organistom Janom Kralom pod nawodom dirigenta Tvrtka Karlovića Dvořákowu misu w D-dur op. 86
»Lužanská«. Dvořák běše tónle twórbu na próstwu
přećela k poswjećenju kapałki w čěskich Lužanach skomponował.
Pod titulom ›Sorbian Monuments. A Guide to Memorial Sites in Europe, America and Australia‹ je w USA wušła kniha wo serbskich pomnikach w jendźelskej rěči.
Kniha wopřija 332 stron, ma krutu wobalku a je bohaće z fotami kaž tež z kartomaj wo serbskich wopomnišćach w Hornjej a Delnjej Łužicy wuhotowana. We hłownym jedna so wo přełožk přiručki, kotraž bě w LND w lěće 2019 w serbskej a 2022 němskej rěči wušła. Přidatnje su do jendźelskeje wersije někotre dalše serbske wopomnišća w Texasu přiwzate. Teksty ze serbšćiny přełožił je jendźelski slawist Gerald Stone z Oxforda. Přełožki z němčiny je přewzał David Zersen, bywši prezident Concordia University Texas. Wudałoj stej ju nakładnistwje Concordia University Press w texaskej stolicy Austinje a The Wendish Press w Serbinje.Aktualne wudaće wědomostneho časopisa Serbskeho instituta Lětopis 71/2024 wopřija zaso rjad přinoškow k aktualnym slědźenjam na polu mjeńšinowych wědomosćow, sorabistiskeho rěčespyta a kulturnych stawiznow, kotrež su so w běhu lěta 2024 online wozjewili.
