interviewy

Prof. dr. Christian Voß je profesor za južnosłowjanske rěče při Humboldtowej uniwersiće w Berlinje a zaběra so wosebje ze słowjanskimi mjeńšinami w sewjernej Grjekskej, kotrež ze strony grjekskeho stata jako tajke připóznate njejsu. Ze studentami slawistiki poby nimo toho w zašłych lětach wjacekróć w serbskej Łužicy a přewjedźe z nimi mjeńše naprašowanja a slědźenja na serbskich wsach. Składnostnje 200. róčnicy grjekskeho zběžka přećiwo osmaniskemu knjejstwu, kotryž wjedźeše 1830 k připóznaću njewotwisneje Grjekskeje, sym so z nim wo połoženju słowjanskich mjeńšin rozmołwjał.

Prof. dr. Christian Voß Foto: Luisa Voß

Knježe prof. Voßo, prošu wopisajće skrótka słowjanske mjeńšiny w Grjekskej. Hdźe bydla a wo kotrej ličbje scyła rěčimy?

W kónčinje, wo kotrejž rěčimy, rěča so hižo znajmjeńša ze 7. lětstotka słowjanske dialekty. Něhdy rozpřestrěwaše so rěčny teritorij tutych skupin wo wjele dale do juha, hač na połkupu Peloponnes, kaž widźimy na přikład z mjenowědnych přepytowanjow. Słowjenjo su potajkim domoródni w tutych kónčinach, najznaćiši zastupjerjo su drje swj. Cyril a Metod, kotrajž pochadźeštaj ze Soluna (Thessaloniki). Dźensa rěčimy dohromady wo někak 150.000 domoródnych rěčnikach słowjanskich dialektow w Grjekskej, při čimž njejsu dokładne ličby znate. K nim słušeja na jednym boku křesćanska ludnosć na sewjerozapadźe, wosebje we wokolinje města Florina (Lerin), na tamnym boku muslimscy Słowjenjo w zapadnej Thrakskej, tak mjenowani Pomakojo.

Rozgrono z kuratorku chóśebuskego Serbskego muzeja Martinu Nowakoweju wó zmodernizěrowanem muzeju

Cogodla jo se dejał Serbski muzej w Chóśebuzu wobnowiś?

Serbski muzej ga jo se južo w lěśe 1994 wótwórił. Za to jo se na zachopjeńku 1990tych lět dom na Młyńskej droze 12 ako muzej wutwarił a w samskem casu jo se teke stawna wustajeńca k stawiznam a kulturje Serbow w Dolnej Łužycy koncipěrowała.

Pó někak 25 lětach jo něnto notne było dom z twaŕskich aspektow saněrowaś a renowěrowaś. Dalej jo se dejało twarjenje teke tak pśetwariś, až jo za zbrašnych lěpjej pśistupne.

Nejwažnjejša pśicyna pak jo była, až smy kśěli muzej modernizěrowaś. Pó tak dłujkem casu njedajo jano drugich srědkow, aby se woglědarjam wěda pósrědniła, na pśikład moderne medije, ale dajo teke wjele nowych wědomnostnych dopóznaśow. W minjonych lětach ga smy mógali wjele zajmnych objektow za muzej nakupiś, žedne smy dostali darjone. Tak su se muzejowe zběrki zaměrnje rozšyrjali. Z kuždym objektom, kenž smy wobźěłali, smy mógali se teke nowu wědu pśiswójś abo druge wědomnostne zwiski dopóznaś. Wjele tych informacijow smy woglědarjam we wósebnych wustajeńcach dalej dawali abo w publikacijach wózjawili. Něnto smy kśěli nowe dopóznaśa teke we wobnowjonej stawnej wustajeńcy prezentěrowaś, a to teke z nacasnymi technikami a medijami. Comy ga z casom hyś a na pśikład teke młody publikum dojśpiś. A nowe medije su rowno teke za Serbski muzej wažne, dokulaž muse wšykne woglědarje a woglědaŕki muzeja teke móžnosć měś dolnoserbsku rěc abo muziku słyšaś.

Rozmołwa ze skupinu »kolektiw klanki« wo hudźbje, twórbje »Družki« a žonach w serbskej towaršnosći

Móžeće so wšitcy skrótka našemu čitarstwu předstajić a přeradźić, što nimo hudźby hišće činiće a zwotkel so znajeće?

Chcemy jenož telko přeradźić, zo smy hižo někotre lěta dołho spřećelene. Poprawom znajemy so z internata Serbskeho gymnazija w Budyšinje.

Hdy a kak sće ze swětom hudźby do kontakta přišli a kak je k załoženju »kolektiwa klankow« dóšło?

Mějachmy hižo dołho lóšt zhromadnje něšto na nohi stajić. Dokelž maja někotři z nas hižo pozadk w elektroniskej hudźbje, hłubše znajomosće na tutym polu a wotpowědnu techniku, je so w lěću ideja hiphop skupiny zwoprawdźić móhła.

Běše za Was zwoprědka jasne, zo chceće hiphop činić, tež dokelž je móžno so z tajkej hudźbu direktnišo k wšelakim towaršnostnym zjawam wuprajić?

Hiphop běše za nas wosebje zajimawy, dokelž skići žanr wjele ruma za słowo a rěč. Nimo toho móžemy wobsahi wurjekować, kiž nam na wutrobje leža, a so raznje a wótrje wuprajić. Tež estetisce je nas hiphop jara přićahował.

Kak pisaće teksty, zhromadnje abo su jednotliwcy za nje zamołwite? A kak je to pola melodije a rytmusa?

Kóžda z nas je na přikład pola »Družki« njewotwisnje wot druhich swójske linki napisała, kiž smy potom kaž kolažu hromadźili a zestajili. Tak mějachmy fundament za flow. Rym smy potom wězo hišće připodobnili a skrućili. Teksty su samo na sebi skerje mozaik našich wšelakorych perspektiwow.

»Tutu swobodu nochcych spušćić«

 

Rozmołwa z w Eula pola Nossena bydlacej wuměłču Maju Nagelowej wo pochadźe, distancy a hdźe so doma čuje

 

Wy sće w Złyčinje, Berlinje a Budyšinje wotrostła. Při Wašim wuměłskim skutkowanju so hola pola Złyčina časćišo jewi? Je Was tute městno bóle wobwliwowało hač te druhe?

Hola a tamniši ludźo su mi jara bliscy. Sym so jako dźěćo kóžde lěćo w šulskich prózdninach do Złyčina nawróćiła, dokelž staj dźěd a wowka tam bydliłoj. A přez zwjazanosć z mojej swójbu běchu Łužica, Budyšin a Złyčin wažne, rum mjez tutymaj městnomaj, hdźež běchmy husto z kolesom po puću. To je so zašćěpiło, to bě kontinuita.

 

Hodźi so rjec Łužica je Waš pochad, ju nosyće we sebi?

Haj, to hodźi so bjezdwěla takle rjec. Na tamnym boku sym tež rady w Berlinje, dokelž sym jako dźěćo w Berlinje žiwa była. Tež tam čuju so doma, toho sym so jako dźěćo tež nasrěbała. Sym rady w Berlinje a tohodla sym tam tež wěsty čas po studiju bydliła.

 

A nětko sće w Eula pola Nossena žiwa. Trjebaće distancu k Łužicy, tutón wid wotwonka, zo byšće so jako wuměłča łužiskim temam wěnować móhła?

Za mnje je distanca poprawom cyle dobra. W Berlinje sym zwisk k serbsce rěčenju zhubiła, ale nic k serbskemu docyła. Tam běchu knihi, tam bu spěwane, dawachu zapřijeća, rěčne wobroty, nałožki, swójbne rituale, kiž mějachu z tym serbskim činić. Jako so jako młodostna do Budyšina nawróćich, běše to, dokelž bě to serbske stajnje prezentne, kaž nawrót domoj. Mějach pak hinaši wid, wěsty wotstawk. Za wuměłske tworjenje je to cyle derje, přinjese wěstu njewotwisnosć, njeběch dźě nihdźe zawjazana. Njezačuwach žadyn ćišć – njeje snano cyle prawe słowo za to –, tohodla móžach lochce z tym wobchadźeć. To je bohatstwo za mnje, bjez toho zo čuju so někomu winowata. Móžu swobodnje z tym wobchadźeć. To je moja lěpšina, při čimž móže zwjazanosć tež rjana być. To wšak je wotwisne wot toho, što z toho činiš.

Rozmołwa ze samostatnym poradźowarjom za IT-procesy a zamołwitym za wudźěłanje digitalineho koncepta za Załožbu za serbski lud Měrkom Šenkom

Wy sće samostatny poradźowar za IT-procesy. Za koho zwjetša dźěłaće a što sej firmy, kotrež Was angažuja, wot Was přeja?

Sym diplomowy hospodarski informatikar. Hižo jako student sym jako poradźowar za firmy a organizacije dźěłał pola studentskeje poradźowarnje za předewzaća PAUL Consultants při TU w Drježdźanach.

Dźěłowe žiwjenje sym potom započinał pola wulkeje poradźowanskeje firm KPMG w Mannheimje a sym so pozdźišo zaso do Drježdźan nawróćił a za ministerstwa a zarjadnistwa kraja Sakskeje wobdźěłał temy IT, digitalizaciju a procesowy management.

Wot lěta 2018 poradźuju jako samostatny poradźowar z fokusom na digitalizaciju a management procesow předewzaća a zjawne zarjady. Přewodźuju mojich klientow při projektach we wobłukach digitalizacije a wolóženju při wužiwanju techniskich srědkow. Za mojich klientow analyzuju za to aktualny staw techniskich dźěłowych srědkow kaž ličakow a programow, ale tež kak so wokomiknje z digitalnymi srědkami dźěła. Po tym zhromadnje ze sobudźěłaćerjemi a klientami přemysluju, kotre změny móhli wšitkim we wšědnym dźěle pomhać. Na to rešeršuju programy, kotrež problemy klientow rozrisaja a pomham při tym, je instalować a sobudźěłaćerjam rozjasnić, kak maja z nowymi programami, procesami a nowej techniku wobchadźeć.

Interview z Cathy Petersen, spěchowarku serbskeho namrěwstwa mjez potomnikami Serbow w Iowje

 

W zamórskich krajach skutkuja tři serbske towarstwa, kotrež je Trudla Malinkowa w zašłych čisłach Rozhlada z interviewami z předsydkomaj Jan Slack a Betty Huf kaž tež z předsydu Lyall Kupke předstajiła. Rjad wotzamknje rozmołwa z Cathy Petersen z Kaliforniskeje, spěchowarku serbskeho namrěwstwa mjez potomnikami Serbow w US-staće Iowa.

 

Sće potomnica delnjoserbskich zapućowarjow 19. lětstotka do Iowy. Kak sće wo swojich serbskich korjenjach zhoniła – ze swójbneje tradicije abo ze swójskeho slědźenja?

 

Cathy Petersen, potomnica delnjoserbskich wupućowarjow do Iowy a spěchowarka jich serbskeho namrěwstwa. Zmij na wjertawce pokaza jeje zwjazanosć z Hochozu (Drachhausen), ródnej wsu jeje swójby. Foto: priwatne

Jako započach za stawiznami swojeje swójby slědźić, njewědźach ničo wo tym serbskim. Hdyž běch dwanaće lět stara, bě mje mój dźěd napominał, spominać na jeho swójbu, a wón přistaji: »Nichtó druhi to njebudźe činić.« Zdaše so jemu to jara wažne być. Tohodla započach, jako běch 40 lět stara, za stawiznami swojeje swójby slědźić. Hakle při tym sej to serbske wotkrych. Hdyž běch 1990 prěni raz na wopyće w Hochozy, mje wjacori ludźo korigowachu, hdyž rjeknych, zo sym němska, a prajachu mi, zo sym we woprawdźitosći serbska. Dźiwach so, ale njewěrjach jim. Zaso doma, prašach so swojeje maćerje a wona wotmołwi: »Haj, to je prawje, mój nan běše serbski.«

»Tuta zwjazanosć je přez wšitke lěta wostała«

 

Rozmołwa z dr. Hyncom Rychtarjom, bywšim wědomostnym sobudźěłaćerjom sorabistiki Lipšćanskeje uniwersity, wo pochadźe, hódnoće serbšćiny a hdźe so doma čuje.

 

Kak daloko su Was serbske wašnja, kotrež sće za čas dźěćatstwa w Slepom w swójbje nazhonili, w žiwjenju přewodźeli a kotru hódnotu su za Was měli?

To je jara wulku hódnotu měło. Smy wšak z tym wotrostli, jako dźěći smy kóždy dźeń žony w serbskej drasće widźeli a słyšeli, kak wone a wězo tež mužojo mjez sobu serbuja. A serbske tradicije kaž molowanje jutrownych jejkow a serbske swjedźenje ze serbskim spěwom běchu tež w našej swójbje z wašnjom. Wot wowki sym slepjanšćinu nawuknył, jeje powědanje na paski nahrawał a sej słowa, wobroty a gramatiske formy zapisował. Wosebity wliw měješe na mnje to, štož je mi wona ze swojeho žiwjenja powědała, z młodych lět a kajke je žiwjenje tehdy w Slepom było. Wona wšak bě so spočatk 20. lětstotka narodźiła a wysoku starobu 90 lět docpěła. Pola njeje běštej husto tež susodka a wowcyna sotra a stej runje tak rady powědałoj. Sym hodźiny dołho pola nich sedźał z pomazkami, tykancom, palencom a piwom. A sym wjele žiwjenskich mudrosćow wot nich nazhonił, wo ratarskim žiwjenju a wašnjach, serbske zapřijeća za wšě móžne graty, dźěła a zela, a tohorunja mnohe moraliske pokiwy. Tak je ćichi pjatk woprawdźe ćichi pjatk, tež dźensa hišće za mnje w Lipsku. Serbske tradicije a serbske jědźe warić – to sym sej wot nich wotposłuchał a wothladał. Tak je pozdźišo k tomu dóšło, zo sym hromadźe z Iris Brankačkowej a Manfredom Starostu knihu »Naš dom hostliwe blido« napisał. A jěm tež dźensa hišće twaroh z lanym wolijom, prampany kał a kisałe běrny po našim wašnju. Hdyž přijědu domoj, da mi mój bratr přeco něšto dobre po maćernym wašnju nawari.