Nowe dopóznaśa k žywjenju Marjany Domaškojc

Kóńc septembra 2024 jo se cesna tofla za dolnoserbsku basnikaŕku Marjanu Domaškojc (1872–1946) w Cazowje blisko Chóśebuza wóswěśiła. Jo to wobstatk serije informaciskich toflow pód znamjenim »FrauenOrte« za wuznamnych žeńskich w kraju Bramborska. Južo pśed wěcej ako 10 lětami jo se taka tofla za dolnoserbsku žurnalistku a basnikaŕku Minu Witkojc (1893–1975) pśi domje zmakanja w dolnołužyskich Bórkowach zjawnosći pśepódała. Doněnta su to pśisamem 50 toflow w cełem kraju: Nic mało z nich su za žeńskich, kenž su narostli a statkowali pód zamóžnymi poměrami. To za wobeju Dolnoserbowkowu jadnorje njepśitrjefijo. Cogodla něnt take cesćenje?

Marjana Domaškojc jo se, se wě, južo do 1989 cesćiła: 30. junija 1951 jo jeje row barwojtu kśicu ze cysto dolnoserbskim nadpismom dostał, kenž jo dešański blidaŕ Herman Jahn pó idejach Měto Nowaka-Njechorńskego stwórił. Jo se to stało we wobłuku prědnego wšoserbskego kulturnego zmakanja w dolnołužyskich Bórkowach.

»FrauenOrte«, wurězk tofle za Marjanu Domaškojc, 27.9.2024.  Foto: Pětš Šurman

W lěśe 1963 jo se jadnora drjewjana tofla pśi jeje domcyku pśicyniła, kótaraž jo se pó rozpaźe twaŕskeje substance schowało a jo wobstatk chóśebuskego Serbskego muzeuma. 1974 jo tamnjejša Serbska rozšyrjona wuša šula cesne mě Marjany Domaškojc dostała, kenž jo šula pó pśewrośenju zasej wótpołožyła. Samski wótběg pótrjefijo źěłowy kolektiw w tekstilnem kombinaśe abo źiśownju w Radušu, slědna pak jeje mě wót lěta 2003 zasej cesćijo.

Pśed krotkim som starcyła na CD-słuchograśe »Konferenca zwěrjetow« pó źiśecych knigłach Ericha Kästnera. Nejpjerwjej som kśěła CD pśi rěšenju bydlenja pśipódla běžaś daś. Ale dłujko njejo trało, až som rěšeński rěd na bok scyniła a se sednuła. To tšojenje som musała se wobglědniwje wótsłuchaś!

No jo, buźośo se snaź mysliś – to ga jo wěcka za źiśi. Jo, se wě, ale Erich Kästner jo znaty za to, až jogo zazdaśim źiśece teksty cesto teke dorosćonym něco groniś maju. A z wulicowanymi tšojenjami w »Konferency zwěrjetow« pokazujo z palcom na zazdaśim mudrych a zdrjałych dorosćonych. Pśeto njejźo wó nic wažnjejšego ako wumóženje swěta a cło­wjeka pśed takimi dorosćonymi, ako za mócu póžedaju, tšašne wójny naškaraju a wobswět skóńcuju. A tomu kśě zwěrjeta zadoraś, aby źiśam dobre cynili. Chto ga by kśěł wót wěrnosći groniś, až wšykne dorosćone su mu­drjejše ako źiśi! Mě zyma póběgujo, gaž se mě pśi słuchanju togo tšojenja wobstawnje mysli k źinsajšnej pśibytnosći swěta a cłowjestwa wuběguju. Źiśece knigły su wujšli w lěśe 1949.

Dla politiskego njeraźenja zagronitych organizěruju zastupniki wšyknych zwěrjetow zemje paralelnje ku konferency luźi swóju konferencu, aby wobradowali, kak mógał se měr na swěśe zawěsćiś a šćitaś. K swójej konferency zwěrjeta pśepšosyju wót kuždego kontinenta jadno góle, pśeto zwěrjeta maju źiśi za njewinowate na problemach luźi. Wóni kśě ideje a plany źiśi k pólěpšenju swěta zapśěgnuś. Slědkoju dojźo k tomu, až wšykne wjedniki statow pódpišu dogrono, kenž póstajijo, až wšykne granice su wótpórane. Kaka źiśeca ideja! Utopija? Knigły »Konferenca zwěrjetow« wšak su wudane ako źiśece, ale wóni njejsu bajka. Knigłam jo pśipis Kästnera pśidany: »knigły za źiśi a wěcywuznatych«. Toś naźejamy se, až jo dosć wěcywuznatych mjazy »wjelikimi«, dorosćonymi, kenž spšawnje a napšawdu, gromaźe ze wšyknymi luźimi, wjelikimi a małymi, wšykne wójny wšuźi na swěśe dokóńcnje a jasnje wótpokazuju.