Peru

Peruańska wjas Callejon de Huaylas (region Áncash) celebrěrujo pódobne wuběgowanje­ na cele wósebny part. Wobydlaŕstwo how njepowěda w regionje jano Andisku špańšćinu1, ale teke Áncash­ Quechua2 (oficielnje Anqash qichwa­ pomjenjona). Na zakłaźe togo wósebnego zestajenja ludnosći jo se mógała how wuwijaś jadnorazna forma gusecego rejtowanja – Cóndor Rachi abo Rachi Cóndor (serbski: noc kondora), kótaraž se tradicionelnje wótměwa pśi góźbje karnewala3.

Pśed rejtowanim na pśemoc se město gusy abo kokota napšawdu žywy kondor wužywa. Toś ten nosy se nejpjerwjej w pisane wupyšnjonych nosankach a wejsanarje rejuju chylku wokoło tych nosankow, ako by wóni byli jano dalšny rejowaŕ. Wjele wejsanarjow jo sebje woblico z běłeju substancu – nejskerjej mineralneju pastu (?) – wobmazało a nosy wjelike běłe kłobyki ze šyrokeju krempu. Někotare su se teke nadrowe pase z płodami (jabłuka?) pśez ramjenje powjesali.

Rejtarje wobkružyju něnto w kupce wěcej razow nosanki a pśi tom jich dujaŕska kapała muzikaliski pśewóźujo. Lětosa (2022) su nosyli rejtarje pla Cóndor Rachi pśisamem wšykne samske drastwy: běłe zgło, śamnomódry zec a cerwjene rubiško. A dwa ako »Capitán» (stotnik pla wójaŕstwa) pśigronjonej rejtarja w kupce stej nosyłej cowboyowy kłobyk a stej wopytałej pśi rejtowanju wokoło nosankow pórěd stwóriś. W drugich lětach su rejtarje pśi tom dobru »njeźelsku» drastwu – woblak, krawatu, atd. – nosyli a wótergi take něco ako »wobaleńc«, kótaryž jo wobstojał z pisanych plastikowych flašow. Snaź dej taki »wobaleńc« pśedstajiś ptaškowe pjerka, ale bóžko njejo mógał awtor do tych měst žrědło namakaś, kótarež by mógało wujasniś toś tu wónaku drastwu.

Nordrhein-Westfalska – gusece rejtowanje a »Hähneköppen«

Teke w Nordrhein-Westfalskej dajo nałogi, kótarež su pódobne na łapanje kokota.

We dwěma měsćańskima źěloma Wattenscheida (Höntrop a Sevinghausen), ale teke w Essen (w měsćańskich źělach Byfang, Freisenbruch a Kupferdreh), we Velbert (měsćańskej źěla Langenhorst a Neviges blisko groda Hardenberg), w Dortmund a w Drolshagen-Bühren (Sauerlandska) organizěruju (rowno tak ako w Belgiskej a Nižozemskej) tak pomjenjone zjadnośeństwa gusecych rejtarjow to gusece rejtowanje.1

We Wattenscheid stej to wót 1908 zjadnośeństwje »Gänseclub Höntrop« a »Gänseclub Sevinghausen«. Pśed tym stej byłej wobej kluba w jadnom klubje zjadnośonej, dla togo se wobej na pózdatne lěto załoženja 1598 pówołajotej (k tomu wěcej dołojce w kapitelu »Póchad łapanja kokota a gusecego rejtowanja«). Cele pódobnje ako cłonki belgiskego towaristwa »De Nieuwe Gans Berendrecht«, nose cłonki zjadnośeństwowu gusecych rejtarjow z Wattenscheid a Essen něgajšnu drastwu jadnorych źěłaśerjow. Ta wobstoj rowno tak ako w Berendrecht z módrego kitla, cerwjeno-běłego rubišća, carnego zeca a carneje šupkateje mice (z aplikaciju z metala w formje gusy na prědkownem boku). Teke w Nordrhein-Westfalskej pó źělach zymnokšejne kónje zasajźuju, za zdaśim su teke dujaŕske kapały obligatoriske a wšykno se stawa w karnewalskem casu, zwětšego rožowe pónjeźele a cesto we zwisku z fašingowymi pśeśěgami. Jano w Langenhorst a Neviges rejtuju na drugich dnjach. W Neviges wugótuju gusece rejtowanje swětki a w Langenhorst pětk pśed rožowym pónjeźelim. Ale na wšych zarědowa

Jadnab 55 zajmcow jo pśišło 25. awgusta na zakóńcece zarědowanje z drogowańskeje wustajeńce k cesći serbskego mólarja Jana Buka »Wšykno jo krajina« do Wuměłstwoweje hale Łužyca za głownym dwórnišćom w Měsće. Wustajeńca se wupórajo něnto na drogu do Zieloneje Góry a Wrocława a zakóńcyjo se w Złem Komorowje. Finisažu w organizaciji chóśebuskego Serbskego muzeja jo moderěrował Gregor Kliem ze Serbskego rozgłosa rbb.

Kuratorka Serbskego muzeja w Chóśebuza Christina Kliemowa jo wuwitała gósći z měsćańskego amta, wjednicu Budyšyńskego Serbskego muzeja Christinu Boguszowu, zastupnikow partnaŕskich muzejow w Pólskej a drugich. Pśibytne su byli teke pśiswójźbne mólarja, kótarež su se kuratorce Christinje Kliemowej za tu wustajeńcu wuźěkowali.

Christina Kliemowa wuwitajo gósći Finisaže 25. awgusta, za njeju wótlěwa M. Wjenk, J.-F. Ketlicojc, W. Barthold, I. Hustetowa a Ch. Piniekowa. Foto: Viktor Zakar

Pśi pokazanju wósebnych twóŕbow Jana Buka su cytali dr. Willi Wolfgang Barthold, Ingrid Hustetowa, Měrćin Wjenk, dr. Christiana Piniekowa a Jill-Francis Ketlicojc. Až na kněz Barthold, kótaryž jo cytał tekst Lubiny Hajduk-Veljkovićoweje z kótarejuž źěła na TU w Drježdźanach, wše druge su awtory a awtorki tekstow wózjawjonych ako źěl serije wó Janu Buku w kulturnem casopisu Rozhlad ku góźbje jogo 100. narodnego dnja. Na flejśe a klawěrje stej grałej Christiana Bukowa a Aglaja Sprengel, na dudach Tomasz Nawka a Steffen Kostorž. Swóje dopomnjeśa wó mólarju stej pśedstajiłej muzikaŕ Steffen Kostorž a dr. Christiana Piniekowa, kótarež stej jogo ako wucabnika mólaŕstwa w šuli dožywiłej.

Nižozemska

Jano hyšći w 2500 dušow wjelikej jsy Grevenbicht celebrěrujo Folkloristische Vereiniging Gawstrèkkers Beeg nałog Gawstrèkken (w limburgskem dialekśe1: »to natśěganje za gusu«, nižozemski/flamski pópšawem Gansstrekken, Gansrijden abo něga teke Genkrijden pomjenjone) kužde lěto fašingowu wałtoru zeger 15:11. Wót 2019 jano hyšći z wjelickan wopšawdneju atrapu, město njabogeje gusy.2 Rejtarje pšawidłownje zwucuju w lěsach wokoło rejtowańskeje šule Op de Berg w gmejnje Echt-Susteren3 (prowinca Limburg, pśi belgisko-nižozemskej granicy). Městno zarědowanja jo Burgemeester-Kotenpleinowe naměsto wesrjejź města.4 How napóraju pěskowu pistu, na kótarejž wobźělniki rejtuju na pśemoc.

Gawstrèkken w Grevenbicht, celebrěrowane wót Folkloristische Vereiniging Gawstrèkkers Beeg 2012. Žórło: YouTube

How dajo teke dujaŕsku muziku (gerce nose fantazijowe uniformy, kótarež dopominaju na 19. stolěsé, z dwarožkatym kłobykom atd.), jězu (na pśikład měšane jajo z tukom) a paleńc. Ako su hyšći pšawu gus wužywali, su jej narěznuli šyju. Młoge gósći daju se gus na licce šminkowaś (wobr. na b. 20). Tak ako śopłokšejniki słuže teke zymnokšejniki how ako rejtowańske zwěrjeta. Gusecy kral dostanjo, pódobnje ako w Belgiskej, kralojski płašć, kronu, rjeśaz a ceptaŕ.5 A teke w Grevenbicht woplěwaju na tom dnju dalšne zapustowe tradicije, ako palenje pupki (in effigie) z mjenim Frenske (Francko), kótaraž grajo rolu grěšnika.6

Som wótrosła na płonem kraju, abo na lanźe, kaž serske luźe tuder rad gronje. Ako su tegdy granice padali, což jo nam wunjasło drogowańsku lichotu a wjele lichego casa, njejo było za móju familiju móžno, se něźer daloko dojěś, na pśikład do Ameriki. Z bratšom smej se grajkałej na gumnje a w góli z drugimi źiśimi, kótarež teke njejsu měli pjenjeze. Což wó dalokich krajach wěm, som w telewiziji nawuknuła. Na pśikład z ameriskich filmow. Naš sused, kótaryž njejo měł žednu kablowu telewiziju, jo na ka­nopeju sejźeł a z nami filmy glědał wó złych Indianarjach a wjelikomyslnych běłych cowboyjach. Póněcom jo se pśi­wucył, wu nas dermo sobu wobjedowaś! Naša familija ga jo góspodliwa. Ale to jo druga starosć. Z małym bratšom njejsmej rozměłej, cogodla te połnage Indianarje njekśě se z tymi cool woblaconymi běłymi w dobrem rozdźěliś ten wjeliki prozny kraj? A pórědnje engelšćinu teke njejsu wuměli. Mej z bratšom smej zawcasa wuknu­łej engelski. Starjejšej stej kśěłej nama zmóžniś glucny pśichod. Njewěm, cogodla, ale to źo jano z engelšćinu!

Indianarje njejsu mě byli pśeliš sympatiske, pśeto njejsu měli žedne rědne domy, kaž Amerikanarje. A wóni, jo sused gronił, telik alkohola njeznjasu kaž my. Z tym jo měnił sebje, ale to jo druga starosć. Wóni njejsu byli cool. Ja pak som kśěła cool byś. To jo se malsnje změniło, ako som póznała Winnetouwa. Nic togo z filma, ale muskego, kótaremuž jo se napšawdu tak groniło! Wón jo był atraktiwny młody muski, a ja běch młoda, rowno wósymnasćo. Smej se póznałej w lěśojskem lěgwje na literarnem workshopje. Mě jo integracija z Winnetouwom lažko pśišła. Wón jo był syn Indianarja z Ameriki a pólskeje žeńskeje ze Rzeszowa. Winnetou jo powědał pólski a teke pitśku Maně. To jo rěc jogo nana. Kak romantiski jo to klincało! Njejsom daniž słowcycka rozměła. Ale som žedne jogo sadow z głowy nawuknuła kaž spiw.