Strukturna změna po brunicy so tak horco diskutuje, zo su sylzy po zhubjenych wjeskach skoro hižo zaso wuschnyłe. Rěči so pak hłownje wo hospodarskich a socialnych změnach. Wo wuskutkach na wobswět přemało słyšiš a runje tu mamy dosć zajimawe wuwiće. Ze změnami w swěće łužiskich zwěrjatow je so zaběrał jendźelski wědomostnik prof. dr. Korla Darmiwin w swojej knize »On the Origin of Spezis« a redakcija Rozblada měješe wulku česć, so z nim rozmołwjeć.

Rozblad: Prof. Darmiwino, kak sće poprawom na titl knihi­ přišoł?

Prof. Korla Darmiwin: Well, na spočatku chcych jenož mojej žonje wujasnić, z čeho so spezi měša, ale dokelž překwapjacy mały dźěl ludźi to a tež tamne njewě, je ta wěc někak rozrostła.

Rozblad: Při slědźenjach woko­ło łužiskeje fawny sće na zwěrjata storčił, kotrež su dawno hižo na strukturnu změnu nastajene, a sće je katalo­gizował a pomjenował. Maće přikłady?

Darmiwin: Yes, tam je so tež tójšto zaměšało. Na přikład su so łužiske wjewjerčki wot stajneho chowanja před haru so bližacych hórniskich mašinow mjeztym na »njewěrčki« wuwiłe, to běše trend z Delnjeje Łužicy. Tute »njewěrčki« zběraja jenož hišće w nocy worješki a nježeru politikarjam wjace z ruki. Ale tež nócne zwěrjata su potrjechene. Lětdźesatki doł­ho dominowaca lačnosć za profitom je łužiske njetopyrje přeměniła na »brutopyrje« – to rěka, zo wone nětko tež wodnjo našu krej cycaja.

▶ Nowe wobliča w radźe

14. decembra wuzwoli Zwjazkowe předsydstwo Domo­winy Susann­ Šenkec, Juliana Nyču, Bjarnata Cyža a Daniela Měrćin­ka jako hornjo­serbskich rjadnych čłonow rady Załožby za serbski lud w dobje 2019–2023. Zastupjerjo budu Marko Dźi­sławk,­ Lu­bi­na Malinkowa, Katharina Jurkowa a Marlis Młynkowa. Dolnoserbskich cłonkow jo bram­borska serbska rada 23. januara wuzwó­liła. Su to Mar­cus Końcaŕ a Frank Ko­syk­ ako pórědnej cłonka a Diana-Susanne Šejco­wa a Babette Zenkerowa ako zastup­nej cłonka.

▶ Do daliny

Kóńc lěta 2018 jo wujšła nowa­ cejdejka kupki »Kupazukow« serbskeje grafikaŕki a muzikaŕki Marion Kwicojc z Lipska, na kótarejž zma­kaju se mjazy drugim stare serbske (kaž wójnski kjarliž Padnjo­ny pan), šotiske a staronimske spiwy. Cejdejka jo na pśedank w chóśebuskej Lodce abo pla wudawaŕki, glědaj internetowy bok kupazu­kow.jimdo.com.

▶ Dwurěčny Wótčenaš

Hodowny koncert­ Chróšćanskeho cyrkwinskeho chóra dožiwichu wosadni a hosćo 6. januara. Na koncerće wobdźělichu so dźěći serbskeje a němskeje šole. Kónčny spěw »Baba Yetu« překwapi jako dwurěčnje w suahelšćinje a serbšćinje spěwany Wótčenaš. Dujerjo pod nawodom Jurja Jakubaša a organist Syman­ Donat wokalistow přewodźachu. W Ralbicach wobrubi chór »Delany« pod Pawołom Šołtu­-Kulow­skim nyšpor na Třoch­ kralow. Tam zaklinčachu nimo serbskich hodownych kěrlušow tež ruske­ a čěske pěsnje.

Wot lěta 2001 njebě najskerje žane wusyłanje Wu­hladka bjez přinoška z filmoweho studija bratrow Pětra a Stefana Symankec. Z Pětrom Symankom so rozmołwjachmoj wo serbskim filmje a telewiziji, powołanskich pućach a dwurěčnosći. Rozmołwa je dwurěčna – redaktor rěči serbsce, filmowc němsce.

Kak sy k filmowanju přišoł?

Chcych prěnjotnje biologiju abo lěsnistwo studować, dokelž sym so přeco hižo za přirodu zajimował. Sym wotrostł we Wojerecach, staršej staj pak w 1970tych lětach małku chěžku kupiłoj, blisko Łupoje wosrjedź lěsa. Pytaštaj za alternatiwu k městu, přetož tehdy tež wulce do dowola jězdźić njemóžachmy. Přez to dóstach zawěsće poćah k přirodźe. A potom mějachmoj – bratr a ja – z knjezom Natušku jara dobreho wučerja biologije, kiž je naju sylnje wobwliwował.

Studij biologije zwisowaše pak tehdy ze zastupom do strony a třomi lětami we wójsku, štož nochcych. Tuž praještaj staršej: »Studuj tola zubnu medicinu!« To je drje tež tróšku biologiske ... A tak sym 1988 w Berlinje ze zubnej medicinu započał. Přirodnu fotografiju sym tehdy hižo jako hobby činił. Po politiskej změnje mějachmoj z bratrom naraz móžnosć, sej kameru kupić.

▶ Pomnik Kitoju Šwjeli

W Skjarbošcu su 3. nowembra 2018 wuswěśili pomnik za casnikarja a ceptarja Kita Šwjelu (1836–1922), nana fara­rja Bogumiła Šwjele. Něźi sto­ luźi jo pśišło na swětocnosć a dwójorěcnu namšu we jsy statkowanja Šwjele ako ceptaŕ. Wó Šwjeli a pśigótach za pomnik su powědali Dietmar­ Schulze, kótaryž jo ze swojeju žeńskeju Reginu projekt nastarcył, wuměłc Hans-Georg Wagner, fararka Katharina Köhlerowa a Christiana Piniekowa.

▶ Romantica

We wobłuku nakupowanskeho a dožiwjenskeho wječora »Romantica« 3. nowembra 2018 čitaštaj zapó­słanča Zwjazkoweho sej­ma­ Caren Lay a sorabist Dietrich Šołta w Muzeju Budy­šin z romanow a biografije Jurja Brězana. Před Serbskim domom wuhotowaše młodźinske radijo­ Satku­la we wotměnje z rejowanskej šulu Mühlmann program a prezentowaše serbsku hudźbu z nowymaj rozhłosowymaj spěwomaj Christopha Cyža a Gabriela Mommera a přehladku tobołow z módroćišćom.

▶ »Stary lud« w Budyšinje

4. nowembra 2018 wotewri so w Budyskim Serbskim muzeju z 160 hosćimi nowa wustajeńca wo žiwjenju Łužičanow a Milčanow. Zawod do wustajeńcy a přednošk podachu direktorka muzeja Christina Boguszowa, stawi­znar Matthias Hardt a kuratoraj Andrea Pawlikowa a Peter Kornelius Kusch. Mario­n Kwicojc ze skupinu Media Noctis zahajenje hudźbnje wobrubi a čłonojo dźěłoweje skupiny »Stary lud« z Dešna předstajichu rjemjesła zažneho srjedźowěka.

▶ Nowe pomniki planowane

Pomnikowy wuběrk Maćicy Serbskeje zaběraše so na swojim wuradźowanju spočatk decembra mjez druhim z planami Koslowčanow, postajić pomnik k wopomnjeću zničenja swojeje wjeski w poslednich dnjach Druheje swětoweje wójny. Wuběrk wočakuje, zo so w tutym zwisku­ tež na akciju Serbskeje młodźiny »Natwarjamy Koslow­« skedźbnja. Dale wura­dźowachu wo nowym pomniku při rowje fararja a domiznowědnika Herberta Cerny na delnjołužiskich Górach­, wo informaciskich taflach wo Bogumile Šwjeli we Wochozach kaž tež wo pře­ću, narowne pomniki wuznamnych serbskich wosobinow jako kulturne pomniki ze strony stata škitać dać.

▶ Rěč a nałožki najwažniši za­kład

Na naprašowanju Domowiny, kotrež bě zašła hłowna zhromadźizna třěšneho zwjazka do nadawka dała, wobdźěli so w nazymje 1.160 ludźi, při čimž njebě někak štwórćina z nich čłon Domowiny. Rěč a nałožki su po měnjenju wjace hač 90 procentow wobdźělnikow najwažniši zakład za přichod serbskeho ludu; jich zachowanje a daledawanje měješe runje telko wobdźělnikow za hłowny nadawk třěšneho zwjazka. Serbow politisce zastupować žada sej 75 procentow wot Domowiny. Zamołwići maja naprašowanje najebać to­horunja zapo­dateje kritiki za wul­ke dobyće.

▶ Wuznamjenjenja Domowi­ny

5. oktobra přepoda předsyda Domowiny Dawid Statnik w Budyskim Serbskim domje Myta Domowiny a Čestneho znamješka Domowiny. Z Mytom Domowiny wuznamjenichu so Bjarnat Rjentš z Chośebuza, Hilža Mehrowa ze Sulšec a Alena Kubánková z Budyšina. Myto Domowiny za dorost spožči so skupinje Deyzidoxs kaž tež skupinje Berlinska dróha. Čestne znamješko Domowiny dóstachu Resi Lotrina z Hochoze, Sy­bila Bertramowa z Kózlego, Doris Heincowa ze Žylowa, Daniel Wjenk ze Smjerdźaceje, Pětr Korjeńk z Pančic-Kukowa, Mila­n Hrabal z Warnoćic, Cyril Pjech z Berlina, Lucian Kaulfürst z Budyšina, Jan Wawrik z Chrósćic a Lukaš Novosad z Prahi.

▶ Spomnjeśe na Mjertyna Gry­za

W Hochozy su 6. oktobra na iniciatiwu Marije Elikowskeje-Winkleroweje wóte­kšyli wopomnjeńsku toflu za serb­skego ceptarja a kjar­ližarja Mjertyna Gryza (1818–1878), kótaryž jo se w Hochozy naroźił. Gregor Wieczorek jo wó Gryzu pśed­nosował, Dolnoserbski sekstet a dujarski ansambel picańskeje wósady stej swěźeńske zarědowanje muzikaliski wugótowałej, zaklincali su kjarliže na teksty Gryza.

▶ MENS w Bratisławje