Zdawna přewodźuja wojerske chorhoje wšelake wójska. Wone su tohorunja w žórłach wo starych pomorskich Słowjanach wobswědčene. Na spočatku 11. lětstotka staj je tež Thietmar z Merseburga1 a Bruno z Querfurta2 naspomniłoj a připisujetaj jim wojerske nadawki. To zwisuje prawdźepodobnje z połoženjom, w kotrymž słowjanske kmjeny tehdom běchu. Słowjanskej kmjenowej zwjazkaj Lutycow a Obodritow, kotrejž sydleštej w teritoriju dźensnišeje sewjerneje Němskeje (přewažnje w Mecklenburgsko-Předpomorskej), wojowaštaj wo kraj a wěru přećiwo křesćansko-germanskej namocy.3 Tójšto lět do toho wotměchu so słowjanske zběžki, při kotrychž mějachu wojerske chorhoje wójskam škit a zbožo w boju4 zawěsćić: »Vexilla quoque eorum [sc. Liuticorum] nisi ad expeditionis necessaria, et tunc per pedites, hinc [sc. de templo] nullatenus moventur.« (Thiet. VI 17 (23)) Mjez nimi běchu chorhoje, na kotrychž běchu někajke znamjenja. Thietmar k tomu zwěsći: »deae … in vexillis formatae« (Thiet. VII 47 (64)) abo »deos suimet praecedentes subsequuti [sc. bellatores Liuticorum].« (Thiet. VI 16 (22)) Z toho hodźi so wotwožować, zo běchu na chorhojach wobrazy bohow. Po měnjenju Bruna zdawaja so chorhoje kaž znamjenja čerta być: vexilla diabolica (hlej Bruno, tež tam), při čimž chowaše so za zapřijećom diabolus pohanski bóh. Kak su tute postawy wupadali, njeje bliže znate. Směmy pak na tym dwělować, zo staj chronistaj na nich woprawdźe bohow w koži čłowjekow5 widźałoj. Tući mějachu chorhoj Słowjanow skerje jako skutk čerta, dokelž buchu pomorscy Słowjenjo jako njekřesćenjo, potajkim jako słužownicy čerta wobhladowani. Wone chowachu so w swjatnišću Lutycow w Radegosće (Thiet. VI 17 (23)), štož na to pokazuje, zo běchu bohej (resp. boham) swjećene, ale w swjatnišću samym njesteješe postawa boha, a tak njewustupowaše na čłowjeka podobny wobraz boha. Bóh Lutycow – Svarog/Svarožič6 – njeměješe tehdom žanu antropomorfnu a z tym tež žanu djabołsku postawu. Tohodla nimamy přičinu wěrić, zo běchu na chorhojach wobrazy bohow w podobje čłowjekow. Přiwšěm njesměmy jich wuznam z tuteje přičiny podhódnoćić. Thietmar rozprawješe wo podawku, při kotrymž bu chorhoj słowjanskich wojakow wobškodźena (hlej Thiet. VII 64 (47)); rozzłobichu so njesměrnje (irati) dla toho, štož znowa dopokazuje, zo bě wona za nich nimale swjata. Wažachu sej chorhoj, dokelž měješe to, štož běše na njej zwobraznjene, bójsku móc, kotraž spožčowaše po jich předstawje pod njej stejacemu wójsku njesměrnu móc. Tohodla ma so Thietmarowe wuprajenje wo bohach na chorhojach jako nadwułožowanje abo zmylk wobhladować. Chorhoje chowachu so w swjatnišćach, hdźež přez požohnowanje bójsku móc nabywachu. Jich móc pak njeje z na nimi zwobraznjenych předstawow bohow wupružować móhła. Jich njebjesko-zemski bóh – Svarog – wukładuje so skerje jako přirodny zjaw (błysk, hrimanje), byrnjež wěste wobrysy wosoby widźomne byli.7 Je wšak tak, zo bu bójska móc ze symbolisce wopřimnjenych a swójski wobswět wobdawacych zjawow přewzata. Tohodla móhli předstawy na chorhojach zjawy přirodneho wobswěta wobsahować. Tule běchu z pomocu bóle njeabstraknych (přirodnych) symbolow do wěsteho porjada zestajene. Woznam předstajenjow njehodźi so jednozmyslnje wukładować, dokelž buchu někotre chorhoje sobu do bitwow wzate, druhe pak wužiwachu so najskerje za pohanske swjedźenje. Jedne mějachu wuspěchej a zbožu w boju přinošować, tamne samsnemu we wšědnym dnju za čas měra: dobrym žnjam a hońtwjerskemu popadej, strowoće, žiwjenskemu zbožu atd. Prawdźepodobne pak tež je, zo pokazuje bóh resp. jeho narunanje (na př. bójska kajkosć jako pars pro toto) we wójnje kajkosće, kotrež wočakowachu wot zmužitych wojowarjow abo kotrež so jim připisowachu: móc ćěła, lestnosć, wutrajnosć, zasakłosć, bojownosć a dalše; w měrnych časach mějachu so towaršne kajkosće spěchować: zwjazanosć w kmjenje, jednota we wěrje, respekt před (přirodnym) prawom. Kotry woznam tež nabywachu, stejachu w znamjenju wotpowědneho boha. Bóh sam měješe wjacore dimensije, wjacore »wobliča«. Tohodla wobstejachu tež wšelake wukładowanja, kotrež buchu wotpowědnje symbolisce na chorhojach zwobraznjene.

Lěsne (dźiwje) pčoły, druhdy borowki (t. r. pčoły z bora1) mjenowane, běchu hižo wot starowěkowskich ludow kaž bytosće z wuběrnymi zamóžnosćemi a kajkosćemi wobdźiwane: »W pčołach je dźěl bójskeje mysle a dych njebjes, bych rjekł.«2 Ale wužitk pčołow je wosebitu kedźbnosć čłowjekow zbudźił, kotřiž su je hajili a škitali z wotpohladom, zo bychu z nich wjetši wužitk měli. Z dohladowanjom lěsnych pčołow buchu jim wjacore kajkosće připokazane: pilnosć, porjad, zhromadnosć, wutrajnosć, sprócniwosć a dalše. Tohodla buchu wobdźiwane a bjerjechu so zdobom w někotrymžkuli nastupanju za přikład.

Hadam Bohuchwał Šěrach (1724–1773) běše wuznamny serbski přirodospytnik, pčołar a awtor spisa »Melitto-Theologia. Die Verherrlichung des glorwürdigen Schöpfers aus der wundervolen Biene«. Wobraz: Serbski kulturny archiw

Srjedźowěkowske rozprawy wo tym pak su jara rědke, tola wěste pisomne slědy wo »serbskich pčołach« dadźa so hišće w 10. lětstotku namakać. W tutych zapisach so naspomnja, zo dyrbjachu Serbja němskim zemjanam horncy mjeda jako feudalnu dań wotedawać.3 K tomu zawěsće tež wósk a snadź druhe wužitne wěcy. Dań wopřiješe tež předźěłany měd – mjedowinu (pitny měd), wot łaćonšćinarjow pomjenowany jako aqua mellita, hydromellum, potio mulsi. Na produkciju mjedowiny zapadnych Słowjanow skedźbnja hižo Ibrahim ibn Iacob (10. lětstotk), tež Thietmar pokazuje na wulke mnóstwo mjedowiny na Mišnjanskim hrodźe (Chronicon VII 23) a w lěće 948 jewi so mjedowina jako feudalna dań we wjacorych (serbskich) wjeskach (Diploma Ottonis I 105). Wočiwidnje běše w 10. lětstotku mjedowina Serbam znata a tež jara hódna. Jeje hódnotu wobkrući tež fakt, zo bu wona při wěšćenju wužiwana. Po předstawach tehdyšich kmjenow hodźeše so wěšćenje jenož z pomocu boha zdokonjeć a mjedowina běše prawy srědk k čitanju bójskeje wole. Wo tym rozprawja Saxo Grammaticus (Gesta Danorum XIV 39.3) při nawjazanju stykow pomorskich Słowjanow k bohej TriglawejSwarogej, byrnjež wužiwa wón słowa merum (wašnje wina), tola Słowjenjo tehdom tutón napoj hišće zhotowili njejsu. Derje znate běchu tak mjenowane cornua copiae (rohi nadbytka), w kotrychž so mjedowina składowaše. Słowjenjo na zakładźe jeje wupadanja přichodne derjeměće wěšćachu. Dokelž wobhladowaše so mjedowina jako bójski napoj, dyrbjachu po tehdyšich předstawach jeje sobutworićelki-pčoły kruty zwisk z  bohom měć, wšako mějachu podźěl na bójskich wuprajenjach. A bě-li bóh dobry, wobdari swojich wěriwych bohaće, přisporjujo tak jara hódny pčólny wudźěłk. Hadam Bohuchwał Šěrach widźeše w pčołach dźiw bójskeho stworjenja, bójskeje bytosće: »Wšo je w nich bójske, ale z jednym wuwzaćom: Nimaja njesmjertnu dušu.« (Eas [sc. apes] nihil non divinum habere, nisi quod moriuntur – tamle, s. 204).