Bernd Koenitz

slawist, rěčewědnik

Tole prašenje móže čłowjekej do hłowy přińć, hdyž dopomina so, zo woswjeći so w tutym lěće 650. jubilej prěnjeho naspomnjenja mjena gmejny – kotrejež mjeno znajmjeńša w Hornjej Łužicy chětro znate je – w jednym dychu z klinčacym, tróšku zwjeselacym rymom.

Wotmołwa zda so być jednora: Rymowaše so runje tak.

Znajmjeńša čitamy pola zasłužbnych starych mištrow mjenowědy1, zo woni Zemicy wot wosoboweho mjena *Zemja wotwodźuja a Tumicy wot wosoboweho mjena *Tumo/*Tuma, Thum, potajkim předpokładujo prěnjotne (wuchadne) starohornjoserbske formy *Zemici ›potomcy Zemini‹ respektiwnje *Tumici ›potomcy Tumini abo Tumowi‹ – tuž: *-mici || *-mici. Dwójne mjeno gmejny Zemicy-Tumicy ma swój němski wotpowědnik w tohorunja rymowacej dwójce Demitz-Thumitz. W padźe Demitz stejachu starši a tež nowši mištrojo před problemom, zo so Dem- derje k Zem- serbskeje mjenoweje formy njehodźi. Na rozdźěl wot pora Zemicy/Demitz pola Tumicy/Thumitz tajki dodatny problem njewustupuje.

Tu stej dokładaj mjenow:2

Zemicy/Demitz, wjes wuchodnje wot Biskopic:

Němsce: 1374/82 Sdemicz, Semicz; 1413 Demitcz; 1486 a 15. lětst. Dhemicz, Demicz; 1580 Sdemnitz; wok. 1600 Demitz; 1721 Themitz; 1746 Dämitz3; 1791 Demitz … . – Narěčnje [te:mts], [tæ:mts], [tæ:mts]4.

Njewěm, hač běchu blisko delanskeje wsy Sernjany něhdy wosebje wjele sornow (sernow). Ale nětko wěm, zo znajmjeńša jedyn Sernjančan wěri, zo mjeno wsy ze słowom sorna ničo zhromadneho nima.1 Pawoł Rota kritizuje znateho ludowědnika a rěčespytnika Arnošta Muku, zo njepytaše w Pfulowym słowniku dale, jako je słowo serna našoł. Jemu a tež »mjenowědnikam« wumjetuje, zo pječa njepřirunowachu dosć z mjenami druhich rěčow a zo tohodla njejsu na to přišli, zo je mjeno Sernjany, z historiskimi dokładami Czscherna a Zerna wotwodźene wot ćerń. Awtor tuž derje wě, kak wažne je přirunowanje za mjenowědnikow.

Přirunować je trjeba prěki a podłu!

Haj, jelizo dźe w mjenowědźe wo rěčespytne hladanišćo, je to předewšěm wěc t. mj. historisce přirunowaceho rěčespyta. Ale – přirunować je móhłrjec trjeba prěki a podłu! Čehodla na př. wobkedźbować z móžnych čěskich přirunowanskich městnostnych mjenow jenož Trní, wotwodźene wot trn = ćerń, a nic tež Srní, wot srna = sorna (serna)? Runje tole činja »mjenowědnicy« w našim padźe.2

Njedopokazuja pak jasnje dokłady 1419 Czscherna a 1551 Zerna, zo so wo korjeń ćerń jedna? Tu je móžno předewšěm poručeć přirunowanje z mjenom hornjołužiskeje wsy Sobołsk (němsce Zoblitz), Zebulusk, 1533 Zoboleß, štož bjezdwěla wujasnjujemy prawje kaž staroserbske *Seběłusky/*Soběłusky. Derje znate je, zo njeměješe němska rěč něhdy zwuk [s], kajkiž tči na př. w nazwuku mjenow *Soběłusky a Sernjany, a staješe w mjenach město słowjanskeho [s] prawidłownje [ts].3 Pisarjo pisachu z abo zc abo druhdy hišće hinak. Zerna hodźi so potajkim nastupajo nazwuka jara derje k serna.

... »lipojty« njeje – je »libojty«1

Před štyrjomi lětami zetkach w Budyšinje připadnje profesora Hinca Šewca, wuznamneho serbskeho sorabistiskeho rěčespytnika, kotrehož znajach derje z časa při Lipšćanskej uniwersiće. W krótkej rozmołwje dótknychmoj so nowšich publikacijow wo mjenowědźe. Tehdy bu znate, mjez druhim z interviewa z onomastikarjom a historikarjom Hansom Waltherom w najwjetšim Lipšćanskim dźeniku Leipziger Volkszeitung, zo pječa hižo njepłaći wujasnjenje mjena Leipzig ze słowjanskeho słowa lipa. Jako prěnjej zastupowaštaj profesor onomastiki Karlheinz Hengst a po nim Hans Walther měnjenje, zo wotwodźuje so mjeno wot předsłowjanskeho rekonstruowaneho germanskeho słowa *libja, z woznamom ›krajina bohata na rěčnu wodu‹. Čehodla? Bě so pokazało něšto, štož mjenowědnicy dołhi čas njeběchu wobkedźbowali abo prawje posudźowali, mjenujcy wobstejnosć, zo so najstarše dokłady mjena z b- pisachu, nic z -p-, a zo so tole -b- na žadyn pad njehodźi wujasnić jako wotpowědnik staroserbskeho -p-. Partneraj naspomnjeneho zetkanja wšak běštaj sej přezjednaj w dwělach na prawosći noweho pospyta wujasnjenja. Wěrještaj do słowjanskeho pochada, za swoju wosobu dyrbju rjec: skerje intuitiwnje.