1
Wobraz – Idyla w měrje: Kóń, žeńska a móst pśez rěku
Lěśojska rěka.
Tam jo móst, ale
kóń pśejźo pó wóźe. (z Japanskeje)
Śopłe lěśojske słyńco. Wóda rěki chłodnje błyskoco. Kóń jo njewobstarny, pówabnje kšaca blisko brjoga pó wóźe tam a sem. Wón póžywa pógibowanje. Srjejź rěki wóstanjo stojecy, pijo, tśěso z griwu a źo dalej, drugemu brjogoju napśeśiwo. Zlětuju śańke chrapki wódy.
Móst kaž zwězanje. Na mósće žeńska. Jeje wócy stej zacynjonej, głowa do tyła zlagnjona. Słyšy kónja spódobanja dla parskaś.
Wjacor jo se pśikšadnuł. Chłodne dunjenje pótłusnjo woblico žeńskeje. Wóna wócynijo wócy. Kóń stoj na drugem brjogu rěki. Pśed słyńcom błyšćeca silueta.
Krošaty kóń jo wujšpurny. Pśeliš rada by na toś tom kónju pśez toś tu rěku pśejšła.
2
Korektura wobraza – Pó měrje
Žeden kóń. Žedna žeńska. Žeden móst. Žedna rěka.
Žedna idyla.
INGRID HUSTETOWA
Swój menetekel som dožywił w Halle nad Solawu 9. oktobera 2019. Jaden pšawicaŕski złosnik jo wopytał masowe mordaŕstwo na Žydach, z tym, až jo se kśěł zadobyś do synagogi města na nejwušem žydojskem swěźenju. Ako njejo se to raźiło, jo wusmjerśił dwě njewobźělonej wósobje. Nimska politika jo to wótbyła ako statk jadnotliwego błudnego. Tomu tak njejo było.
Masaker, kenž jo wugbała teroristiska kupka Hamas w Israelu w oktobru 2023, jo źinsa pśisamem wótzabyty. Město togo se pyrje stare antižydojske klišeje. Něga jo se groniło, až Žydy kóńcuju kśesćijańske źiśi za ritualne zaměry, źinsa se groni, až Žydy daju wugłodnuś źiśam w pasmje Gaza abo zastśělaju njewinowatych ciwilistow, aby mógali sebje pśiswójś jich domownju.
Zapšawym jo ceło banalne: Israel ma kužde pšawo, pśeśiwo teroroju se woboraś, kužde pšawo, swójich wuwlaconych staśanow wulichowaś a kužde pšawo, pśichodnym napadam zadoraś. Cionizm groni pśipóznaś, až Israel ma pšawo na eksistencu a móžo w lichośe a w měrje ze swójimi susedami žywy byś.
Jo wjelika gluka, až w 40ych lětach njejsu měli daniž live tikery daniž TikTok. Cogodla? Skerjej nacije by marskali napady aliěrowanych ako mórźenje luda a swětowa zjawnosć by góniła na měr ze Tśeśim rajchom. Měr pó 2. swětowej wójnje pak jo akle pśišeł, ako nacistiska Nimska jo była póbita. Swět njoco wiźeś, co Hamas co dojśpiś. To njejo stat Palestinarjow, ale znicenje Israela. Hamas jo zwólny, woprowaś dwa miliona Palestinarjow. Ja njok Netanjahua wuwinowaś. Wjele zmólkow jo se jomu raźiło, ako prědne, wójnu zawcasa zakóńcyś. Ale kritikarje Israela se wopěraju wiźeś wěrnego zawinowarja.
Srjedź stareho města Wojerec nańdźeš historiske torhošćo z radnicu, póstowym stołpom a serbskej studnju. Na wuchodnym boku torhošća leži płonina, kotraž je w ludnosći jako »čorne torhošćo« znata. Njeje pak žane torhošćo, ale asfaltowane parkowanišćo. Tutón areal běše hač do 1945 wobtwarjeny, ale twarjenja su bomby w aprylu 1945 zničili. Dokelž njeje so tuta strona ženje znowa wobtwariła, widźiš dźensa z torhošća stary dom z markantnej fasadu a dwurěčnym napismom ›Wobydlerski centrum Piwarska hasa 1‹ na njej. Znajemy jón w Serbach jako załoženski dom Domowiny. 1912 měješe fasada slědowace napismo ›Gesellschaftshaus. Inh: Oskar Härtel.‹. Na starej pohladnicy spóznaješ na prawym boku lědma dodawk ›vormals C. A. Nicolai‹. Wokoło lěta 1880 wot přichodneho korčmarja Awgusta Nicolaja natwarjene impozantne twarjenje mjenowaše so hač do lěta 1902 Nikolajec restawracija. Potom kupi Oskar Härtel (serbsce: Hertel) dom a wjedźeše hosćenc pod mjenom ›Gesellschaftshaus‹ dale. W domje bu 13. oktobra 1912 a 9. februara 1913 Domowina załožena resp. dozałožena. Dom wužiwaše so wot lěta 1922 sem takle: gymnazij hač do 1959, wyšej šuli V a VI, pioněrski dom a wot 1990 sem zetkanišćo dźěći a młodostnych. Wot 1996 hač do 1999 běše prěni raz domicil znateje Kulturneje fabriki. Potom steješe dodźeržany dom lětdźesatk prózdny.
Wózroźenje stareje słowjańskeje wěry w nacasnej Pólskej.
Rozgrono z Karolinu Lisek a Szymonom Bronimirom Gilisom. Wóno jo nastało na lětosnem 2. zmakanju SLAVNI w Chorzowje (Pólska).
W casu, gaž se wjele kulturow nowo definěrujo a tradicionelne gódnoty pśiběraju zasej na wuznamje, stupiju teke stare słowjańske pśedstajenja wěry zasej doprědka. Pódajomy se toś na drogowanje do wutšoby moderneje słowjańskeje spiritualnosći w Pólskej.
»Związek Wyznaniowy Rodzimowierców Polskich Ród« – to groni »Pólski zwězk słowjańskeje wěry Rod« – jo se oficialnje 26. januara 2024 registrěrował pśez Ministaŕstwo za nutśikowne nastupnosći a zastojnstwo1. Ze zapisanym cysłom 192 we wótrěźe A dokumentěrujo něnto swójo pšawo, zachowaś religiozne a kulturne derbstwo dawnych Słowjanow.
Zajm na tematice nic jano słowjańskeje wěry, ale teke na publikacijach wó wěrje a słowjańskej mytologiji póznajomy tejerownosći na pólskich knigłowych wikach. W slědnych lětach njejsu jano wujšli romany ze słowjańskeju tematiku, ale teke fachowe knigły, źiśece knigły a tejerownosći nowo interpretěrowane pśedstajenja stareje wěry Słowjanow. Njeglědajucy na wěsty trend k wopominanju słowjańskich kórjenjow pla pólskich susedow wóstanjo šulski wucbny program njezměnjony. To groni, až se pśedkśesćijańske słowjańske prědowniki źinsajšnych Pólakow naspomnjeju jano w zwisku z dupjenim Pólskeje w lěśe 966.
Hdy je was posledni raz něšto prawje putało?
Wopytach před něšto tydźenjemi hóstne předstajenje Nederlands Dans Theater & Complicité w Berlinje: Figures in Extinction zaběra so ze změnu klimy a towaršnosće w třoch dźělach. Choreografka Crystal Pite a dźiwadnik Simon McBurney staj so wjacore lěta z wšelakimi aspektami zaběrałoj a je za jewišćo zhusćiłoj.
Hižo prěni wobraz mje emocionalnje jimaše: W srjedźišću prózdneho jewišća čapa rejowar. Při ramjenjach přičinjenej stej rohaj, někak połdra metrow dołhej. Pomału započnje so ćěło pohibować a sformuje wšelakore zwěrjata: Jónu stanje so z bodźakomaj elefanta, jónu nastanje gacela, dalši króć zběha so z křidłomaj kaž ptak. Dźěćacy hłós zaklinči: »Što to je? – Nětko je preč. – Přińdźe zaso?« Prěni kruch wěnuje so na jadriwe wašnje krasnosći našeje přirody – a zdobom wutupjenju rostlinow a zwěrjatow. Cunje, hdys a hdys tež z pomocu komiki, putaja rejowarki a rejowarjo ensembla hosći, ani jednoho mylenja w publikumje njeje. Kak so krasnosć w brutaliće wotbłyšćuje je lědma k wutraću. Prašam so, kak mam po 25 mjeńšinach dalšej kruchaj recipować. Sym nětko hižo połnje wobdarjena, po wobsahu a wot indiwiduelneje sprawnosće napřećo ćělnosći jako zakład wšeho byća.
Jako zaběrach so wóndano w zwisku z přinoškom wo Chrósćicach ze zemjanskej swójbu Metzradtow, storčich připadnje nastupajo wjes »Měrkow« na zajimawe přispomnjenje. (Knothe, H.: Geschichte des Oberlausitzer Adels und seiner Güter, str. 362) Poprawom mje pola wozjewjenjow zasadnje tež zajimuje, kotre a kajke žórła awtor wužiwa. Tak rešeršěrowach dale a nańdźech skónčnje tež konkretne wuprajenje scomt žórłom.
W lěće 1872 wozjewi Hermann Knothe w časopisu Neues Lausitzisches Magazin zakładnu studiju wo naspomnjenej swójbje pod titulom »Die von Metzradt in der Oberlausitz«. Awtor spočatnje na to pokaza, zo wužiwa nastupajo wićežneho spožčowanja skoro wšě daty z Drježdźanskeho hłowneho archiwa (»... sie sind fast sämmtlich den im Hauptstaatsarchiv zu Dresden befindlichen oberlausitzischen Lehnbüchern entlehnt ...«, str. 161). Na stronje 164 namaka so potom pytany dokład: »... 1524 wurden sie mit dem Dorfe Nerkhe (auch Nerko ?) belehnt, das sie von Leonhard v. Metzradt auf Schmölln erkauft hatten ...« a w nóžce jako žórło »Lehen Bud. 1520«. Citat wotpowěduje potajkim w »Historisches Ortsnamenbuch von Sachsen« a dalšich podatym hač na »mały« rozdźěl: město naspomnjeneho wjesneho mjena steji tam »Merkhe, Merko«.
▶ Z lońšej premjeru pokročowali
Kóžde lěto ćichi pjatk swjeća w Spalach kemše we wjesnej kapałce. Loni běchu sej žony składnostnje 650. róčnicy prěnjeho naspomnjenja wsy drastu k božemu wotkazanju Serbow wokoło Wojerec zwoblěkali. Dokelž běchu wšitcy tak zahorjeni, sej tež lětsa zaso drastu zwoblěkachu a serbske kěrluše spěwajo do kapały kročachu.
▶ Serbska debata so Serbam w a zwonka Łužicy wěnowała
Pod hesłom »Nawrót do Łužicy: Čehodla (nic)?« wuhotowachu štwórtk, 25. apryla, lětušu třeću Serbsku debatu w Chróšćanskej »Jednoće«. Na podiju rěčachu Katja Meyerowa, Helena Šołćic, farar Gabriš Nawka a Milan Pawlik wo přičinach,
kotrychž dla Serbja zwonka Łužicy bydla a wo móžnych pućach nawróta. Moderěrował je Jan Budar.
▶ Jubilej z knižnej premjeru woswjećili
Knižna premjera noweje zběrki basnjow a lyriskeje prozy Benedikta Dyrlicha »Serpowe dny – Sicheltage« je štwórtk, 25. apryla, zajimcow do Smolerjec kniharnje přiwabiła. Antologija je takrjec z naslědnikom knihi »Der Tiger im Pyjama – Tiger w nócnej košli«. Wona wopřijima po słowach awtora teksty, kotrychž wobrazowa rěč wědomje krajiny kaž tež městnosće wotbłyšćuje.
Wšitke zwěrjata su sej runja – ale někotre su sej runiše.
Što so stanje, hdyž zwěrjata Knježe kubło přewozmu, zo bychu skónčnje swobodnje a sprawnje žiwe byli? Wone zwaža so na rewoluciju, wuhnaja ludźi a sonja wo lěpšim přichodźe. Tola bórze pokazuja nowi nawodźa – swinje – swoje wěrne mjezwočo.
Animal farm abo hotowe swinstwo je mudra a napjata stawizna, kotraž pokazuje, kak móc ludźi (abo zwěrjata) přeměnja. Je to do dźensnišeho aktualny klasikar swětoweje literatury, kiž nas na to dopomina, kak wažnej stej ciwilna kuraža a kritiske myslenje.
Ostritz/Wóstšojc/Wostrowc. Na pěś dnjow za dwójo- a wjelerěcne familije jo kazał Kompetencny a koordinaciski centrum za pólsku rěc KoKoPol wót 04. do 08. julija 2025 do seminarskich rumnosćow kloštarja St. Marienthal we Wóstšojcu. Pśedewšym w pólskej rěcy pśewjeźone zmakanja pód nawjedowanim dr. Anje Mróz su se wobrośili na familije z cełeje Nimskeje z 3- do 6-lětnymi źiśimi, kenž wótrostu w dwěma rěcoma abo wěcej rěcach.
Wobjadnali su se temy ako »Rěc ako kluc do stawiznow familije«, »Wužywanje dwójorěcnosći we wšednem žywjenju«, »Wóznam zacuśow pśi pśiswójenju rěcy«, »Cogodla źiśi mjelce?«, »Nejlěpše praktiki za pódeprěśe rěcy pśi wšednem žywjenju« a »Rane cytanje ako metoda pódeprěśa rěcy«.
Wobźělniki su teke sami wulicowali wó swójich nazgónjenjach pśi dwójorěcnem wótkubłanju źiśi w pśedewšym nimskorěcnej wokolnosći. Pśi tom dožywjenja z pśedsudkami, ale cesto teke z pozitiwneju zajmowanosću, kótaruž dožywjaju pólske resp. pólsko-nimske familije w Nimskej, rownaju se problemam a wjaselam serbskich familijow we Łužycy.
W prědnem rěźe ga su starjejše sami k rěcnej aktiwnosći napominane. Konsekwentnosć pśi nałožowanju »rěcy wutšoby« w howacej nimskorěcnej wokolnosći wjeźo poměrnje wěsće k wuspěchoju pla źiśi. Wužytk dwójorěcnosći w źiśecem starstwje njewiźi se jano w lěpšem wótkubłanju abo w lubosći ku dwěma kulturoma a rěcoma. W diskusiji jo se teke na to pokazało, až ma wěcejrěcnosć mimo cwiblowanja pśichod. Na pśikład jo bźezdźěłabnosć skerjej problem jadnorěcnych nježli dwójorěcnych abo wěcejrěcnych luźi. Kuždy wobźělnik jo dostał mapu ze wšakorakimi literarnymi a rěcnymi pókiwami.
