▶ Michałej Lorencej k wosomdźesaćinam

K česći serbskeho dźiwadźelnika, režisera a awtora Michała Lorenca, kiž swjećeše 18. septembra swoje wosomdźesaćiny, bě prěnje zarjadowanje w 17. sezonje rjada »Łužiske literarne dopołdnja« w Budyskim Dźiwadle na hrodźe dnja 27. oktobra jemu wěnowane. Nimo awtora samoho čitachu intendant Lutz Hillmann a dźiwadźelnicy Marian Bulank, Měrko Brankačk, Gabriele Rothmann, Erik Dolata a Torsten Šlosar dotal njewozjewjene teksty Lorenca.

▶ Wo žiwjenju w industrijowych krajinach

W Leopolda Hoeschowym muzeju města Düren w Sewjerorynsko-Westfalskej bu 27. oktobra fotowa wustajeńca »Wo žiwjenju w industrijowych krajinach« wotewrjena, kotraž budźe tam hač do 16. februara 2020 přistupna. Muzej kooperuje při tym z Braniborskim krajnym muzejom za moderne wuměłstwo w Choćebuzu. Regionaj stej wot strukturneje změny brunicy dla wosebje potrjechenej. We wustajeńcy wopisuja so nazhonjenja z industrijowymi krajinami na wsy, identifikacija, distanca abo kritika žiwjenskich rumow. Mjez 14 fotografami a widejowymi wuměłcami su klasikarjo kaž August Sander, Albert Renger-Patzsch a Bernd a Hilla Becher zastupjeni. Nimo toho je mjez 1985 a 1990 nastaty cyklus fotografa Jürgena Maćija wo wotbagrowanju serbskeje wsy Liškowka widźeć.

▶ Čitanska turneja

Nimo druhich knižnych premje­row před­staji LND we wobłuku nazymskeje čitanskeje turneje tež nowu Protyku a delnjoserbski přełožk knihi Svena Nordqvista »Fin­dus­ a kokot-spiwarik«. Premjera Protyki steješe 21. septembra w Njeswačidle w srjedźišću 25. literarneje kermuše. Na premjerje dźěćaceje knihi čitaše Ma­dlena Norbergowa 23. septembra šulerjam zakładneje šule w Brjazynje a samsny dźeń šulerjam Wětošowskeho horta. Přełožowarka bě knihu ze šwedskeho originala přełožiła. Diana Šołćina bě knihu do hor­njoserbšćiny přełožiła a předstaji ju we Worklečanskej zakładnej šuli. Na dalšich čitanjach zetkachu wopytowarjo awtorow Křesćana Krawca z knihu »Sej statok stajili« w Ralbicach a Trudlu Malinkowu z knihu »Serbske pomniki« w Ra­dworju. W ok­tobrje słyšachu Ra­dworscy šulerjo wot Andreje Chěžcyneje předstajene wurěz­ki z antologije »Hura, prózdniny« a Worklečanscy wurězki z knihi Jěwy-Marje Čornakec »Łójerjo sonow«.

▶ Łužiska protyka

W oktobrje je w Kinsporskim nakładni­stwje Via Regia nowy lětnik protyki »Neues Oberlausitzer Hausbuch« wušoł, kotraž na­slě­duje protyku nakładnistwa Lusatia. Wona wobsahuje mjez druhim přinošk Trudle Malinkoweje wo serbskich slědach w Malešecach a rozmołwu z etnologu Robertom Lorencom wo jeho disertaciji wo »šleskosći« Zhorjelca.

▶ Naša serbska kniha

Pod tutym hesłom je LND lětsa projekt za serbskich šulerjow nastorčiło, kotryž so 23. awgusta w Serbskej wyšej šuli Ralbicy zahaji. Šulerjo tamnišeho 7. lětnika budu awtorojo swójskeje knihi a smě­dźa z nowymi fabulemi a rysowankami swoju kreatiwnu žiłku wuspytać a proces nastaća knihi wot spisanja tekstow a nadźěłanja rysowankow přez wuhotowanje hač k ćišćej a knižnej premjerje sobu dožiwić. Na te wašnje zeznajomja so tež z powołanjemi w nakładnistwje.

▶ Wot kruha k dypkej

23. awgusta wotewrě so w Galeriji Roy w Felanitx na Mal­lorcy wustajeńca »Ima­ginar un círculo – Pintura y Objetos« (Kruh myslić – Wobrazy a objekty) z twórbami w Klětnom rodźeneho Reinharda Royja. Zawod do wu­stajeńcy poda wuměłska stawiznarka Dorothea van der Koelen. Wustajeńca je jako VR-film na stronje gale­rije www.galeria-roy.com přistupna. Galeriju za konstruktiwne a konkretne wuměłstwo nawjeduje syn Reinharda Royja Daniel Roy, kotryž je zdobom hudźbnik kaž tež nakładnik Edicije Roy, kotraž wudawa tež noty a zyn­konošaki ze serb­skej hudźbu.

▶ Pomocnikaj na puću k zjawnej dwurěčnosći

▶ Wućek wuměłcow

We Wuježku pod Čornobohom dopominaja wot julija wubrane wobrazy fotografa Christiana Borcherta (1942–2000) na kulturnohistoriski wuznam wjeski jako wućek skupiny spisowaćel(k)ow w NDRskim času. Wot zažnych 1970tych lět běchu so Adolf Endler, Elke Erb, Kito Lorenc a Heinz Czechowski we łužiskej wsy zasydlili, zo bychu tam – zdaleni wot oficielneho kulturneho žiwjenja socialistiskeho stata – woměrje dźěłać a bydlić móhli. Fota su hač do 26. januara 2020 při muri dźěćaceho doma widźeć.

▶ Muzejowa app

Wót julija maju łužyske muzeje wokrejsa Sprjewja-Nysa app, kótaraž kuždy z muzejow krotko pśedstajijo, mjazy drugim z filmikom. App jo w nimskej rěcy, wopśimjejo ale teke muzeje a temy, kótarež se ze Serbami zaběraju. K dostaśu su pód: https://www.lausitzer-museenland.de/service/hearonymus-audio-videoguide/.

▶ Michałska wosada swjeći

Z wjacorymi zarjadowanjemi a wudaćom noweje knihi wo swojich stawiznach swjećeše Michałska wosada w Budyšinje w awgusće swój 400lětny jubilej. W němskorěčnej knize »St. Michael Bautzen. Kirche – Gemeinde – Dörfer«, (LND), wěnuja so awtorojo mjez druhim twarskim stawiznam cyrkwje, wuwiću wosady hač do přitomnosće, wosadnym wsam a wosobam, kiž su z wosadu zwjazani. Na knižnej premjerje dnja 22. awgusta zahrachu wosadni instrumentalisća Consonare spěwy a reje z Kraloweho huslerskeho spěwnika, kiž nasta w Michałskej wosadźe.

Gano kazašo se z tym pówabnym gronom na kabaretowy program. Snaź by jasnjej było Jaden tikujo tak – drugi znak. Ale to njeby dosć pókšajźne było, pokazujo ga južo na to, což na kóńcu kuždy wě. A to by Pinkelojc starki rozměł, ale te słowa nadpisma njerozmějašo. Co to ma groniś? Tik dej tikowaś? A wón grypsnjo sebje słowniki a šwyrnjo z palcom pó pismiku »t«. Což namakajo, njespokojni a njepasujo:

tik – ›der Tick‹; tikotaś – ›ticken (rhythmisch, monoton ticken und klicken wie die Tick­tack an der Wand)‹; tikowaś – ›killekille machen‹; tikaś – ›kitzeln‹. Taki njerozym, ten tikotajucy zeger ga njamóžo niko­go tikowaś!

Nět wěm: To jo ortografiska zmólka, to ma byś tyk – ›Tunke, Stippe‹. Teke njerozym: Co dej ten zegarik do tyka tunkaś? A tykowaś? – Znajom jano ruce stykowaś. A to žeden zegarik njamóžo.

Póglědnjom raz pla syna, ako ma górnoserbski słownik. Te njamaju žeden tyk, jano rucni­­karske słowo tykować – ›aus­fachen‹; a tykać jo pla nich ›duzen‹ abo ›[hinein]stecken‹. Bźez­radnosć. Pón wiźi na pó­licy tłuste knigły. Ned ma ten Duden w ruce, a we głowje zaklinkoco a pótikoco (nic ryt­­miski): Te Francozarje su nam to napórali a te Nimce sfal­šowali: Tic – ›wiederkehrende, unwillkürliche Gesichtsmuskelzuckungen‹; Tick – ›lächerlich oder befremdend wirkende Ei­gen­heit, Angewohnheit, sonderbare Einbildung‹; ticken – ›nicht richtig ticken, nicht ganz richtig sein‹.

W přinošku wo symbolach w Rozhledźe č. 7-8/2019 na str. 30 je mylne wopisanje fota. Prawje ma rěkać: Chěža ze stołom w Šluknowje z motiwomaj ležaceho křiža a štyrjoch wutrobow.

▶ Kongres Maćicow

Wot 4. do 7. junija wotmě so w srjedźosłowakskim Martinje 4. mjezynarodny kongres Ma­ćicow a słowjanskich insti­tucijow. Město Martin je srjedźišćo Słowakskeje Maći­cy. Nimo rozprawow wo swojej dźěławosći diskutowachu zastupjerjo Maćicow tež wo polěpšenju zhromadneho dźěła wšitkich 14 Maćicow. Marka Cyžowa a Jurij Łušćanski zastupowaštaj Maći­cu Serbsku a Łušćanski rozprawješe mjez druhim wo prócowanjach Domowiny wo zapisk serbskich nałožkow do lisćiny imaterielneho kulturneho herbstwa UNESCO, kotrež Maćica Serbska podpěruje.

▶ Planuja wustajeńcu wo wobchowanju serbstwa

6. junija wotmě so w Budyskim Serbskim muzeju sympo­zij »Land am Kloster­wasser/Kraj při Klóšterskej wodźe­«. Idejowa konferenca Serbskeho muzeja, Křesćansko-socialneho kubłanskeho skutka Sakskeje (CSB) a Centruma za kulturu a stawizny w Nieder­jahna zahaji přihoty na wustajeńcu a publikaciju wo kónčinje při rěčce, kotraž ma so 2023 pokazać. Wustajeńca ma tamniše wjeski wobswětlić, předstajić, w čim so wone wot susodnych gmejnow rozeznawaja a so z prašenjom rozestajić, čeho­dla tworja wone dźensa tak mjenowanu serbsku jadrowu kónčinu. Zazběh do temy ze sta­wizniskeje, cyrkwinsko-nabožneje, socialneje a towaršnostno-politiskeje perspektiwy poda­chu Lars-Arne Dannenberg, Jens Buliš, Robert Lorenc a Marja Michałkowa.

▶ 

Wo eksulantach a Serbach

2. meje předstaji stawiznarka Lubina Malinkowa w Budyskej Smolerjec kniharni swoju nowu publikaciju. Pod titulom »Verflechtungsraum Lausitz. Böhmisch-ungarische Exulanten und Lausitzer Sorben. Begegnungen und Beziehungen im 18. Jahrhundert« zaběra so awtorka w němskorěčnej knižce z poćahami mjez čěskimi eksulantami a Serbami. Wona tež na to pokaza, zo pochadźa cyły rjad serbskich duchownych kaž Michał Frencl, Zacharias Běrlink abo Michał Raca z kruhow eksulantow. Dale nasta wokoło 1740 čěska kolonija w Klukšu. Tola tež w Drježdźanach, Berlinje, Małym Wjelkowje abo Niskej wobstejachu ćiłe styki mjez Serbami a Čechami.

Na wotewrjenju wustajeńcy »Wobrazy krajiny. Přechod 03« w Budyskim Serbskim muzeju Foto: Maćij Bulank

▶ 

▶ Stysk za dalinu

Pod tutym titulom zaklinčachu 6., 7. a 8. apryla we Wojerecach, Budyšinje a Lipsku pjaty raz komornohudźbne kompozicije serbskich a meck­lenburgsko-před­pomorskich komponistow. Malte Hübner (wiolina), Waldemar Wild (basbariton) a Claudia Wolf (klawěr) zanjesechu twórby Jana Cyža, Malty Hübnera, Detlefa Kobjele, Christiana FP Krama, Jura Mětška, Birgera Petersena, Andreasa Piepera a Petera Manfreda Wolfa. Nowe nadaw­kowe twórby Hübnera a Cyža kaž tež kompozicija Mětška rozestajachu so z lyriku Róže Domašcyneje a Kerstin Preiwuß.

▶ Kubłańska klawsura

10. apryla jo Rěcny centrum WITAJ z něźi 40 zastupnikami pśedewšym kubłańskich institucijow a towaristwow wuslědki ewaluacije Witaj-kubłanja w zakładnych šulach rozpominało. Pó pśed­stajenju wubranych rezultatow ewaluacije su diskusijne kupki rozpominali, co jo trjebne za efektiwne pósrědnjenje a pśiswójenje serbskeje rěcy wót źiśownje až do 12. lětnika; kótare móžnosći maju serbske institucije za zarucenje kwality serbskeje wucby a kótare dodatne rěcne rumy mógu wóni zwenka šule wu­twóriś; co jo trjebne za šyršu akceptancu serbskeje rěcy w towarišnosći a kak mógali se starjejše ako multiplikatory zdobyś; kak góźi se zarucyś, až wukniki pó zakóńcenju šule serbsku rěc na pśiměrjonem niwowje wob­kněžyju; a kak mógało pówo­łań­ske źěło­ w serbskich wobłukach za dorost atraktiwne byś. Pśibytne su gronili, až jo trjebne rěcne planowanje, kóta­rež źiwa­ na wšakorake stawy­ rěcnych­ zamóžnosćow a wuměnjenja.

▶ Faraŕki w běgu casa

W ramiku 29. bramborskego žeńskecego tyźenja jo Serbski muzej pśepšosył 6. měrca na Serbske blido do Měsćańskego muzeja Chóśebuz. Tema jo była »Muske, žeńske a móc w ewangelskej cerkwi« a gósća stej byłej faraŕka Katharina Köhlerowa a casnikaŕka Stefanie Krawcojc. Wónej stej wulicowałej wó tom, kak su se nadawki žeńskich fararjow a pózdźej faraŕkow we wósaźe w běgu stawiznow změnili.

▶ Olympiada do młodšych ru­kow

8. měrca jo pódpisało Serbske šulske towaristwo (SŠT), wugótowaŕ a zagronity za Centralnu olympiadu serbskeje rěcy za wuknice a wuknikow 6. lětnika Dolneje a Górneje Łužyce, kooperaciske dogrono ze Źěłanišćom za serbske kubłańske wuwijanje Chóśebuz (ABC). Krajna institucija Bramborskeje pódpěrujo SŠT lětosa prědny raz oficielnje pśi dolnoserbskich nadawkach za olympiadu. Ceptaŕka na wuměńku Margot­ Hašcyna ma lětosa pódpěru cep­taŕkowu Jenifer Dünnbieroweje za SŠT a Emi­lije Nimcec za ABC.

▶ Maćična zhromadźizna

9. měrca wotmě so w Budyskim Serbskim muzeju hłowna zhromadźizna Maćicy Serbskeje. Rozprawam wo dźěławosći sekcijow towarstwa w zašłym lěće přizam­kny so přednošk Nicole Dołowy-Rybińskeje a Cordule Ratajczakoweje wo situaciji noworěčnikow a serbšćinu wuknjacych na łužiskich serbsko-němskich kubłanišćach na přikładźe Budyskeho Serbskeho gymnazija. Slědźenja na tamnišim kubłanišću su dźěl projekta »Serbskej rěči – rewitalizaciske pospyty w dwěmaj politiskimaj systemomaj« we wobłuku wjetšeho projekta SMILE (hlej interview w Rz 2/2019).