Jürgen Maćij

swobodny fotografUUVVa fotografikar w Budyšinje

Dnja 16. nowembra 2023 so w Lipšćanskim muzeju tworjacych wuměłstwow wulka přehladka twórbow »Evelyn Richter. Žiwjenje fotografki« předstaji. Wustajeńca je hač do 17. měrca 2024 přistupna. Jedna so wo kooperaciju mjez wuměłskim palastom Düsseldorfa, hdźež bě hižo widźeć, a Evelyn Richter archiwom wuchodoněmskeje załožby nalutowarnje.

Evelyn Richter, kotraž běše so 1930 w Budyšinje narodźiła, we Wjazońcy/Łužicy doma była a 2021 w Drježdźanach zemrěła, liči k wulkim němskim fotografkam 20. lětstotka. Wona formowaše jako wučerka a pozdźiša profesorka na Wysokej šuli za grafiku a knižne wuměłstwo w Lipsku wjacore generacije fotografow w NDRskim času, dyrbješe pak 1955 eksmatrikulacije dla dźěłowe městno wopušćić. Wot toho časa dźěłaše jako swobodna fotografka, doniž so 1981 z wučbnym nadawkom na Wysoku šulu za grafiku a knižne wuměłstwo njenawróći.

W swojim wjace hač 50-lětnym tworjenskim času dokumentowaše Richter wuchodoněmske žiwjenske swěty – kritisce kaž empatisce. Čłowjeka staješe stajnje do srjedźišća swojeho zhladowanja.

Rjanosć wustajenja Někotre z tutych swobodnje nadźěłanych wobrazow stachu so z ikonami němskich fotowych stawiznow, kaž wobrazy ze serijow »Žony při dźěle«, »Wopytowarjo wustajeńcy«, »Po puću być« a »Hudźbnik«. Mnohe z nich su w nětčišej wustajeńcy widźeć.

Tola sadźi přehladka hišće dalše akcenty. Tak wěnuje so jedyn dźěl přehladki cyłožiwjenskemu přećelstwu a zhromadnemu dźěłu třoch komilitonkow, druhi dźěl nadawkowej fotografiji za knihi a časopisy. Tak su k prěnjemu razej w Lipsku wobrazy za 1959 w Ludowym nakładnistwje Domowina wuńdźenej knize »Serbske narodne drasty. Drasta Serbow wokoło Wojerec« wot Evelyn Richter widźeć. To bě prjedawši fotowy nadawk Pawoła Njeda z Instituta za ludowuměłstwowe slědźenje při Centralnym domje za ludowe wuměłstwo w Lipsku. Tu móžeše w barbje a w čornoběłym swoje cyłe rjemjeslniske a wuměłske kmanosće dopokazać.

Rozmołwa z fotografikarjom Jürgenom Maćijom składnostnje jeho 70. narodnin wo temach, kotrež jeho jako fotografa zajimuja, trajnych fotach a jeho skutkowanju jako wudawaćel.

Zwotkel přińdźe Waš zajim za fotografiju? Kak sće sej swoju prěnju kameru wobstarał?

Mój nan je za swójbu a za dia-přednoški wo łužiskich temach, kotrež je w Domowinskich skupinach a pola Uranije dźeržał, fotografował. To njeje mje tehdy tak jara zajimowało, tak zo móžu rjec, sym so hakle pozdźe na to dał. To bě za čas wukubłanja a wosebje za čas wójska, dokelž mějach tam móžnosć, z dwěmaj dobrymaj přećelomaj swobodny čas w laborje přebywać. Tak sym stupidnemu wšědnemu dnjej w kasernje wućeknył. Sym sej rjemjesło přiswojił, to je mi wjeselo wobradźiło. 1974 kupich sej prěnju kameru a potom poněčim wuhotowanje za labor a wuwiwach filmy doma w Lichanju w kuchni abo kupjeli.

Po wójsku započach w nazymje 1974 na inženjerskej šuli w Budyšinje studować. W poslednim semestrje bě praktikum w zawodźe předwidźany, w kotrymž mějach potom tež tři lěta dźěłać. Wupytał sym sej městno tak, zo mějach dobry zwisk do Budyšina a zo dóstach stwu jako bydlenčko za sebje. A dokelž wědźach, zo maja w Zhorjelcu aktiwny fotowy klub, sym so za tute město rozsudźił. Generelnje so mi městno technologi tak lubiło njeje, ale mějach po swjatoku a na kóncach tydźenjach chwile, móžach fotografować a sej w swojej stwě mały labor zarjadować. Potom so wuda, zo je mje Toni Bruk, kotryž běše w Domje za ludowe wuměłstwo přistajeny a za filmy a amatersku fotografiju zamołwity, jako naslědnika namjetował. Z pomocu Jana Kóska a mnohich listow a zapodaćow sym z industrije do kultury přišoł. To běše w septembrje 1979. V. festiwal serbskeje kultury steješe před durjemi, za kotryž mějachu so filmowe projekty a fotowa přehladka realizować. W mjezyčasu běch so woženił a so z nanom stał. A tak smy to zrjadowali, zo přińdźech do Budyšina a zo móžachmy jako swójba hromadźe być.

Wróćo zhladujo wšo hinak wupada. Wosobinske žiwjenje zakrywa towaršnostne podawki woneho časa. W najlěpšim kaž tež w najhóršim padźe woznamjenješe podawk nowy směr, cezuru swójskeho byća. Po »wichorojtej nazymje« lěta 1989 započa so lěto wulkich změnow: 1990. Po 30 lětach je načasu wróćo zhladować. Jan Wenzel, rodźeny 1972 w Budyšinje a tehdy abiturient na Rozšěrjenej wyšej šuli »Friedrich Schiller«, je so wonemu, tež za njeho wuznamnemu lětu přiwobroćił, hlada na nje a wuda knihu. Što praju knihu – wulke, tołste, njepraktiske, kaž łónco nowinow, krutych, kiž so rózno njesuwaja, nimale 600 stronow a 2,5 kilogramow ćežke, ničo za nócne blidko – dožiwjenje! Najlěpje wobstaraš sej hnydom čitanski pult k tomu a hižo podaš so na stawizniske slědźerske pućowanje po času.

Jan Wenzel: Das Jahr 1990 freilegen. Remontage der Zeit, Spector Books, Lipsk 2019, 592 str. z mnoho wobrazami, softcover, ISBN 978-3-95905-319-8, 36,00 € Reprodukcija: Jürgen Maćij (2)

Wjazba ma prědku cyłostronsku, wysokoformatowu čornoběłu fotografiju wo ludźoch na demonstraciji w Lipsku z dźěsćomaj, kotrejž nowy biksowy napoj Coca Cola woptawatej. Zadnju stronu wupjelnja foto w prěčnym formaće, na kotrymž samotny rentnar na njehotowy platowy twar suta. Pjeć centimetrow šěroki chribjet knihi skića městno za titul »Das Jahr 1990 freilegen«, serbsce snano »Lěto 1990 wuhrjebać«, a wjele dalšich informacijow. Na škitnej wobalce nad wjazbu storčitej prědku čornoběłej fotografiji ze zamyslenymi ludźimi a z rozborkanej dróhu w Lipsku na so. Zady je barbna dynamiska nócna scena z tołkacymi so ludźimi před filialu Němskeje banki w Berlinje při zawjedźenju zapadoněmskeje hriwny wotćišćana. Fota pokazuja na to, štož přińdźe. Nowe lěto je kaž njepopisane łopjeno – kniha zahaji so z prózdnej běłej stronu, naprawo pódla čorna z lětom 1990 w běłym, fachowc praji negatiwnym pismje. A hižo započnje so dźiwja jěchańca přez lěto z dwustronskim wobrazom wo silwestrje při Braniborskich wrotach w Berlinje. Mjeztym wobrazowy klasikar wot Maurica Weissa pokazuje, kak so ludźo wjesela a rozwólnje swjeća. A potom maja so wobrazy a teksty do spěcha. Za sobu slědujo chronologiju podawkow pjelnja strony nimale bjez kromow a pušća će na stronje 587 z knihi z nócnym čornoběłym wobrazom fragmenta Berlinskeje murje a ze słowami: »Před časami, prjedy, njedawno, wčera, dźensa, jutře, bórze, pozdźišo, ženje.« Lěto je nimo. Zbytk je přiwěšk, biografije fotografow, zapis žórłow, lisćina wužiwanych a citowanych publikacijow a podobne.