Wot 25. do 30.8. wotmě so w Parisu 18. Mjezynarodny kongres slawistow z něhdźe 850 wobdźělnikami. Ze Serbskeho instituta wobdźělichu so z přednoškami rěčespytnicy dr. Jana Šołćina, dr. Leńka Šołćic a nimorj. prof. dr. Thomas Menzel.
W turnusu pjeć lět so wotměwacy swětowy kongres wědomostnikow, kotřiž so z rěčemi, literaturami a kulturami słowjanskich ludow zaběraja, dyrbješe so dla wójny w Ukrainje a lońšeje olympiady w Parisu wo dwě lěće přestorčić. Přiwšěm wotmě so tež lětuši kongres přeco hišće pod wurjadnymi wobstejnosćemi.
Dokelž je wědomostna kooperacija z ruskimi a běłoruskimi slědźerjemi wusadźena, smědźachu so woni jenož na swójsku iniciatiwu, to rěka bjez oficialneho přeprošenja a bjez mjenowanja swojeje narodnosće na kongresu wobdźělić. A mnozy ukrainscy kolegojo su so wobdźělenja na kongresu wzdali, zo njebychu trjebali na zhromadnym forumje z ruskimi a běłoruskimi wědomostnikami wustupić. Přiwšěm bě kongres w Parisu z někak 850 wobdźělnikami jara derje wopytany. Zahajenska žurla póndźelu připołdnju běše samo přepjelnjena.
Wulkotny wukon přihotowanja tutoho kongresa ma so ćim bóle wuzběhnyć, wšak je francoska slawistika personelnje poměrnje snadnje wuhotowana, tuž organizatoriske móžnosće kaž słowjanske kraje nima. Z Francoskej wotměwaše so kongres slawistow lětsa tež prěni raz w nje-słowjanskim kraju. Započinajo z prěnim kongresom slawistow 1929 w Praze je hižo kóždy słowjanski kraj konferencu wuhotował, nimo Bosniskeje, Montenegra – a Łužicy.
sylzojte złóžki po woknach šmóraja
hdyž powěsće wjedrojće chabłaja
swětło blady šěrjerjow překwapja
tučele slepjeni widźomnje prěkuja
wěšćerjo wo spadkowe dawki wikuja
hrimot a hromot zo skałam rži wutroba
wětřikec stronow dla ćerpi statna wozdoba
w šlewjeru šwihelow zadomi so wostuda
młowojće so nowotarske činki chowaja
w statokach nadźija so słónca za šmóratka
MĚRANA CUŠCYNA
Lětsa woswjeći Budyski komponist klasiskeje hudźby postmoderny Jan Cyž swoje sydomdźesaćiny. Wobšěrna dwudźělna edicija jeho tworjenja předleži na cejdejkomaj, kotrejež wudaće běše Załožba za serbski lud w lěće 2009 spěchowała. Mjeztym wobkedźbuje so jeho dalše tworićelstwo předewšěm w hinašich formatach. Tak je wón jako produktiwny a respektowany komponist z nowymi idejemi – a jich zwoprawdźenjom – do dźensnišeho prezentny.
Wudaće wopřija cyłkownje 23 čisłow z kompozicijemi najwšelakorišeho razu. Z tutej (oficialnej) prěničku nawjaza J. Cyž na tradiciju Druheje Wienskeje šule, kotrejež tworjenje bazuje na dwanaćezwukowej technice a z tym na wodźacym elemenće klasiskeje moderny a postmoderny. Tak předstaji komponist z ›Bagatellu‹, opusom 1 z lěta 1987, zdobom swoju programatiku. Kruch je za basowu klarinetu, trompetu a kontrabas spisał. Jeho partituru kaž tež dalše awtografy namakaš we wobšěrnym bookleće.
Kaž wobkrućenje swojeho přisłušnistwa k Druhej Wienskej šuli slěduje hnydom cyklus ›Štyri spěwy‹ z tekstami Ingeborg Bachmann. Wona je awstriska spisowaćelka a lyrikarka – a přisłuša kruhej najwuznamnišich literatkow 20. lětstotka. Tule nastachu wuměłske drohoćinki, w kotrychž špiheluja so indiwidualne charakteristika, zwuraznjene z pomocu rozdźělneho instrumentarija. Kreatiwny hudźbnik předležacy material z ekscentriskej hudźbu dale a bóle do hinašeje dimensije wodźi a jednotliwe lyriske elementy do cyłka moderneje tonality staja. Zdobom wón literarne teksty z druheje perspektiwy wobhladuje, bjez toho zo je wotcuzbni. Tomu napřećo staji titul ›Žedźenje‹, kotrehož tekst je wot Jana Lajnerta. Tež tutón w lěće 1989 skomponowany spěw staji do konteksta z hudźbu moderny – a to ze sopranowym hłosom a jaskrawymi zynkami přewodneje obowy. Tola tež delnjoserbska baseń ›Gaby ja kšidła měł ...‹ Frida Mětška za sopran z klawěrnym přewodom ma swojotny podzynk. Hinak skomponowa J. Cyž w lětomaj 1992/93 swój cyklus ›Šěsć spěwow na teksty Benedikta Dyrlicha‹. Rainer Gruß jako rěčnik, tenorowy spěwar Alfred Feilhaber, wiolinistka Karina Bellmann, bračistka Dorina Floare a Tasso Schille při klawěrje su interpreća, kotřiž jónkrótne zwuraznjenje myslow awtora tekstow z indiwidualnym hudźbnym wurazom serbsce myslaceho a začuwaceho hudźbnika zesylnja. K wokalnym twórbam podawa cyły rjad instrumentalnych komornych twórbow, kotrež nastachu za najwšelakoriše potrjeby a/abo na runje tak wšelakore nastorki. Z kruchomaj ›Voilà Viola pour Viola sola et Martin Flade‹ abo ›... er Sa(h) tie(f) ...‹ zanuriš so do naročneho, na idejach bohateho a klasisko-moderneho hudźbneho swěta serbskeho wuměłca Jana Cyža.
Do mojeje wuskeje stwički zadoby so ty
Hačrunjež bydlach škitana cyle horjeka we wěži
Zalěze ty po róštach z woknom nutř
Wotewri ramik šěroko a mi swět
Přerady dach so wobkuzłać a rejowachmoj
Na hładkim wobhrodźenju won
Čłowjekwulkej wačokaj nóžkowachmoj po krajinach
Stajachmoj stan dosrjedź žołtych mlóčow
Zwjazanaj běchmoj z kóždej hwězdu
Stanowe płatno jeničke wobmjezowanje na wokomik
Ze žaneje frinkolaceje so papjerki njewubělichmoj přichod
Pohladnjenjow so podótkać namaj dosahaše
Jako so prěni raz sylnje dešćowaše stan změrowaše
Jako so druhi raz sylnje dešćowaše zapłata dźeržeše
Jako so posledni raz sylnje dešćowaše
Stan po žołmach druhdźe ćěrješe
Ani kamjenje Hórčan skały w nim njeběchu ćežke dosć
Rozkwěkane rozprochnychu a wotleća pěsk
Wobsunych so na mokrym lisću
Zadźiwana hladach do hłubinow
Prjedy hač do nich padajo njewotućich
Mróčele wokoło mojeje wěže
Z wočinjenym woknom nutř wjace nochcu
Njetrjebam róštam dowěrić
Znaju mjeztym kruty suchi kraj a mjelnu pódu
Přiliwam pampyliškam*
SYLWIJA ŠĚNOWA
*pampyliški - lětace symjo mlóče
česći mje jara, zo sće moju zběrku ›Mosty přez morjo‹ za Smolerjowe myto namjetowali a zo sće ju potom za spožćenje wuzwolili. Dopomnju so, kak smy lětsa na Ptačim kwasu wo kriterijach za tute myto wuradźowali a schwalili. Mějach zaćišć, zo běchmy wšitcy jara přezjedni z našim předsydstwom, zo je tajke literarne myto namjetowało a zo běchmy zwjazani z ideju, zo ma so w našej serbskej towaršnosći zawjesć wěste připóznaće za serbsku knihu a serbske wuměłske słowo w formje myta, zo ma so, kaž smy sej do wustawkow za Smolerjowe myto zapisali »wosebita originalna literarna twórba wysokeje wuměłskeje kwality w serbšćinje […] hódnoćić« a z tym »šěrši zajim za serbskorěčne literarne tworjenje budźić a prestiž serbskeho wuměłskeho słowa zwyšić«.
W cyle hinašim konteksće zaběram so tučasnje ze zašłymi 35 lětami serbskeje literatury. Z wěstym zludanjom sej při tym wuwědomich, zo so hižo z 1990tych lět přeco zaso wo trěbnosći stipendijow za spisowaćelow rěči, dotal bjez wuspěcha. Zo wosebite myta za literarne teksty so wobmjezuja na ryzy spěchowanje dorosta a zo so namakane talenty potom trochu sebi samym přewostajeja – wuwzaće běchu wone tři literarne dźěłarnički LND, kotrež sym sama z wulkim produktiwnym wjeselom a wuspěchom wopytowała –, a wuwzaće su tež dźěłarnički Lubiny a Dušana Hajduk-Vjelkovića, kotrajž swěrnje kóždolětnje z pisacymi dźěłataj, hačrunjež bě a je woboje skerje na dorost w šěršim zmysle wusměrjene. Tež wubědźowanje wo najlěpši dramatiski tekst zwosta jónkrótne zarjadowanje. Zhonich w mojich slědźenjach, zo dawaše raz Literarne myto Domowiny, zo eksistowaše literarny muzej a zo so w klubowni Serbskeho domu a w druhim poschodźe Smolerjec kniharnje njeličomne zetkanja a rozmołwy wo serbskej literaturje přewjedowachu. Spisowaćeljo a na literaturje zajimowani so wuměnjachu a pisacym, kaž woni pozdźišo sami wo tym rozprawjeja, přidružichu so cyle připódla nowe ideje a inspiracije za swójske twórby.
Wóń cigaretow měša so z mojim zapachom twojeju hubow, twojeje
kože. Zapalu sej jednu z tych twojich, kur wobjima mje wotnutřka,
stupa do směra twojeju wočow. Běchmoj tu před mjeńšinu. Nětko,
w horicontalnej poziciji, wobspěwam twoju ćopłu njepřitomnosć. Kur
so njezběhnje, drohotne zynki zabjeru twoje městno w mojim łožu a w mojej hłowje. Z nimi ležu w mróčeli, ta je ćežka – ja bjezćežita,
powětr sćeńšu z włóžnotu. Přewjele sadow wo mni so na woknje
wotsadźuja, při tym jenož twoju a nic moju eksistencu podeprěja.
Wusni, spytam, zo so njenastróžiš, ručež za tobu pytam.
DARIA GORDOVA
z čěšćiny Róža Domašcyna
Daria Gordova (*1996) publikowaše dotal basnje w časopisach a antologijach. Tuchwilu přihotuje swoju prěnju basnisku zběrku. Nimo toho propaguje basnje čěskich basnikow
na Instagramje.
1
Wobraz – Idyla w měrje: Kóń, žeńska a móst pśez rěku
Lěśojska rěka.
Tam jo móst, ale
kóń pśejźo pó wóźe. (z Japanskeje)
Śopłe lěśojske słyńco. Wóda rěki chłodnje błyskoco. Kóń jo njewobstarny, pówabnje kšaca blisko brjoga pó wóźe tam a sem. Wón póžywa pógibowanje. Srjejź rěki wóstanjo stojecy, pijo, tśěso z griwu a źo dalej, drugemu brjogoju napśeśiwo. Zlětuju śańke chrapki wódy.
Móst kaž zwězanje. Na mósće žeńska. Jeje wócy stej zacynjonej, głowa do tyła zlagnjona. Słyšy kónja spódobanja dla parskaś.
Wjacor jo se pśikšadnuł. Chłodne dunjenje pótłusnjo woblico žeńskeje. Wóna wócynijo wócy. Kóń stoj na drugem brjogu rěki. Pśed słyńcom błyšćeca silueta.
Krošaty kóń jo wujšpurny. Pśeliš rada by na toś tom kónju pśez toś tu rěku pśejšła.
2
Korektura wobraza – Pó měrje
Žeden kóń. Žedna žeńska. Žeden móst. Žedna rěka.
Žedna idyla.
INGRID HUSTETOWA
Swój menetekel som dožywił w Halle nad Solawu 9. oktobera 2019. Jaden pšawicaŕski złosnik jo wopytał masowe mordaŕstwo na Žydach, z tym, až jo se kśěł zadobyś do synagogi města na nejwušem žydojskem swěźenju. Ako njejo se to raźiło, jo wusmjerśił dwě njewobźělonej wósobje. Nimska politika jo to wótbyła ako statk jadnotliwego błudnego. Tomu tak njejo było.
Masaker, kenž jo wugbała teroristiska kupka Hamas w Israelu w oktobru 2023, jo źinsa pśisamem wótzabyty. Město togo se pyrje stare antižydojske klišeje. Něga jo se groniło, až Žydy kóńcuju kśesćijańske źiśi za ritualne zaměry, źinsa se groni, až Žydy daju wugłodnuś źiśam w pasmje Gaza abo zastśělaju njewinowatych ciwilistow, aby mógali sebje pśiswójś jich domownju.
Zapšawym jo ceło banalne: Israel ma kužde pšawo, pśeśiwo teroroju se woboraś, kužde pšawo, swójich wuwlaconych staśanow wulichowaś a kužde pšawo, pśichodnym napadam zadoraś. Cionizm groni pśipóznaś, až Israel ma pšawo na eksistencu a móžo w lichośe a w měrje ze swójimi susedami žywy byś.
Jo wjelika gluka, až w 40ych lětach njejsu měli daniž live tikery daniž TikTok. Cogodla? Skerjej nacije by marskali napady aliěrowanych ako mórźenje luda a swětowa zjawnosć by góniła na měr ze Tśeśim rajchom. Měr pó 2. swětowej wójnje pak jo akle pśišeł, ako nacistiska Nimska jo była póbita. Swět njoco wiźeś, co Hamas co dojśpiś. To njejo stat Palestinarjow, ale znicenje Israela. Hamas jo zwólny, woprowaś dwa miliona Palestinarjow. Ja njok Netanjahua wuwinowaś. Wjele zmólkow jo se jomu raźiło, ako prědne, wójnu zawcasa zakóńcyś. Ale kritikarje Israela se wopěraju wiźeś wěrnego zawinowarja.
Srjedź stareho města Wojerec nańdźeš historiske torhošćo z radnicu, póstowym stołpom a serbskej studnju. Na wuchodnym boku torhošća leži płonina, kotraž je w ludnosći jako »čorne torhošćo« znata. Njeje pak žane torhošćo, ale asfaltowane parkowanišćo. Tutón areal běše hač do 1945 wobtwarjeny, ale twarjenja su bomby w aprylu 1945 zničili. Dokelž njeje so tuta strona ženje znowa wobtwariła, widźiš dźensa z torhošća stary dom z markantnej fasadu a dwurěčnym napismom ›Wobydlerski centrum Piwarska hasa 1‹ na njej. Znajemy jón w Serbach jako załoženski dom Domowiny. 1912 měješe fasada slědowace napismo ›Gesellschaftshaus. Inh: Oskar Härtel.‹. Na starej pohladnicy spóznaješ na prawym boku lědma dodawk ›vormals C. A. Nicolai‹. Wokoło lěta 1880 wot přichodneho korčmarja Awgusta Nicolaja natwarjene impozantne twarjenje mjenowaše so hač do lěta 1902 Nikolajec restawracija. Potom kupi Oskar Härtel (serbsce: Hertel) dom a wjedźeše hosćenc pod mjenom ›Gesellschaftshaus‹ dale. W domje bu 13. oktobra 1912 a 9. februara 1913 Domowina załožena resp. dozałožena. Dom wužiwaše so wot lěta 1922 sem takle: gymnazij hač do 1959, wyšej šuli V a VI, pioněrski dom a wot 1990 sem zetkanišćo dźěći a młodostnych. Wot 1996 hač do 1999 běše prěni raz domicil znateje Kulturneje fabriki. Potom steješe dodźeržany dom lětdźesatk prózdny.
Wózroźenje stareje słowjańskeje wěry w nacasnej Pólskej.
Rozgrono z Karolinu Lisek a Szymonom Bronimirom Gilisom. Wóno jo nastało na lětosnem 2. zmakanju SLAVNI w Chorzowje (Pólska).
W casu, gaž se wjele kulturow nowo definěrujo a tradicionelne gódnoty pśiběraju zasej na wuznamje, stupiju teke stare słowjańske pśedstajenja wěry zasej doprědka. Pódajomy se toś na drogowanje do wutšoby moderneje słowjańskeje spiritualnosći w Pólskej.
»Związek Wyznaniowy Rodzimowierców Polskich Ród« – to groni »Pólski zwězk słowjańskeje wěry Rod« – jo se oficialnje 26. januara 2024 registrěrował pśez Ministaŕstwo za nutśikowne nastupnosći a zastojnstwo1. Ze zapisanym cysłom 192 we wótrěźe A dokumentěrujo něnto swójo pšawo, zachowaś religiozne a kulturne derbstwo dawnych Słowjanow.
Zajm na tematice nic jano słowjańskeje wěry, ale teke na publikacijach wó wěrje a słowjańskej mytologiji póznajomy tejerownosći na pólskich knigłowych wikach. W slědnych lětach njejsu jano wujšli romany ze słowjańskeju tematiku, ale teke fachowe knigły, źiśece knigły a tejerownosći nowo interpretěrowane pśedstajenja stareje wěry Słowjanow. Njeglědajucy na wěsty trend k wopominanju słowjańskich kórjenjow pla pólskich susedow wóstanjo šulski wucbny program njezměnjony. To groni, až se pśedkśesćijańske słowjańske prědowniki źinsajšnych Pólakow naspomnjeju jano w zwisku z dupjenim Pólskeje w lěśe 966.
