Jakub Wowčer – Stajenje meje w Radworju z ćežkim nastrojom a škitom za hu­bu a nós

My Serbja smy zawěrno bohaći na dobrych a smjerć dobrych tradicijach. Jedna ze smjerć dobrych tradicijow je basnjenje. Kelko serbskich basnikow je z klina našeje rjaneje Łužicy wušło! Šěsćdźesat zešiwkow wopřijima rjad »Serbska poezija«, Olymp serbskeho basnistwa. A zwjeselace je, zo je tale smjerć dobra tradicija tež w našej młodej generaciji žiwa. To je mjez druhim lońše Literarne wubědźowanje LND a Załožby za serbski lud zaso pokazało. Syła młodych pisacych – najmłódši wosom lět! – je basnje zapodało. Sam sym był čłon jury a mje je runjewon wozbo­žiło, zo bě mjez nimi telko wušiknje rymowanych. Je dźě čisće rymowana baseń nonplusultra wšeje poezije. Haj, naša młodźina wě wo wuznamje rymowanja za traće našeho ludu, byrnjež tola »serbski basnić«, z čistymi žónskimi a muskimi rymami, »kus dźěła ćežki jara ... je, a – dźaka w Serbach mało«. Ně, »słónco serbskeje poezije« bohudźakowano »hasło« njeje, kóžde ranje nam znowa schadźa, njedźiwajcy toho, zo wjetšina ludźi dźensniši dźeń jeho schadźenje hižo zańč nima­. Lědma wotućiwši z poł woči­njenymi wočimi chcyćiwa na smartfon pohlada, ležacy wšu nóc pod hłowakom, zo nje­by božedla bóh wě što skomdźiła, a wostanje na wobrazowce wisajo, čehoždla tale wjetšina ludźi dźensniši dźeń wozbožace schadźenje słónca prosće skomdźi. Haj, wono na­dal­ schadźa. Wutoru po jutrach na přikład, słónco bě runje schadźało, da je mi młody basnik, kotrehož mjeno do toho njeběch znał, z mejlku baseń pósłał – wěsće běše jutry doma kaž my wšitcy a měješe wjele chwile za bas­njenje –, na kotrejž sym so, dohla­dawši so jeje připadnje w dźankmejlkowym kašćiku, hdźež bě so zabłudźiła, wulce radował. A dokelž dyr­bimy w tychle ćežkich časach pře­dewšěm na to dźiwać, zo nam wone humor njerubja, sym so młodeho basnika nablaku prašał, hač směm jeho baseń wozjewić. Najprjedy njeje to chcył, je wotmołwił, zo baseń tola ćišćahódna njeje, zo by so naposled jenož hańbował, ale po třećim­ abo štwórtym borkanju je do­ toho zwolił – z wuměnjenjom, zo anonymny wostanje. A tak smě Rozblad dźensa baseń anonymusa prawozjewić:

Moja Łužica – Meine Lausitz – Mója Łužyca 2021, fotografije Wolfgang Wittchen, Budyšin: LND, 2020, dwutydźenski kalender, 978-3-7420-2602-6, 12,00 €Tež za lěto 2021 bě fotograf Wolfgang Wittchen po puću, zo by spodobne motiwy za nasćěnowu protyku »Moja Łužica – Meine Lausitz – Mója Łužyca« zapopadnył.

Hižo na titulnym łopjenu strowi wužiwarja noweje protyki jeho domizna – putniska cyrkej w Róžeńće. Wolfgang Wittchen je znowa idyliske krajiny, turistiske wjerški a tradicionelne swjedźenje we Łužicy fotografował. Hač při zapusće we Wjerbnje, při smalenju na jetski po Lejnjanskim jězoru abo při rybarjenju w Rakecach – stajnje je přihladowar mjez nimi. Wustojnje zamóže fotograf architektoniske drohoćinki we wobrazu zapopadnyć, hač je to restawrowany hród w Stróži, cyrkej w Gołkojcach z w lěće 1848 natwarjenej zwóńcu, Mužakowski hród w nazymskej pyše abo hodownje wupyšena cyrkej w Hodźiju.

Moje prěnje swjate woprawjenje, přełožiła Herta Delanowa, Budyšin: LND, 2020, 48 str., 978-3-7420-2595-1, 14,90 €Tež hdyž přihoty dźěći na prěnje swjate woprawjenje w serbskich katolskich wosadach wokomiknje wotpočuja, je w LND před krótkim dołho wočakowana kniha »Moje prěnje swjate woprawjenje« wušła. Je to wosebitostka za katolske dźěći w serbskej rěči – album jako dopomnjenka na wažny měznik w žiwjenju křesćana. Što stawa so na Božej mši? Móžu nawuknyć so modlić? Kak Boha narěčeć? Kak mi Jězus pomha, być dobry čłowjek? Móžu Jězusowy přećel być? Što je zakład woprawdźiteho přećelstwa? Na tute prašenja nańdu młodźi wužiwarjo wotmołwu runje tak kaž skići jim spodobnje wuhotowany album dosć městna za swójske zapiski a fota wo swjedźenju kaž tež dwustronske wumolowanki.

Publikacija je z rjadu YOUCAT, wo přełožk z němčiny je so Herta Delanowa postarała.

▶ Nowy šef za LND

2. měrca podpisa Załožba za serbski lud dźěłowe zrěčenje z nowym jednaćelom Ludoweho nakładnistwa Domowina Symanom Pětrom Cyžom w Smolerjec kniharni w Budyšinje. Cyž budźe wot junija šesty nawoda 1958 załoženeho nakładnistwa a wukonja dźěło najprjedy na pjeć lět. Rodźeny 1977 słuša wón do přichodneje generacije serbskich intelektualnych. Wón změje so wužadanju stajić, serbskej literaturje a nowinarstwu puć do přichoda rubać. Do toho dźěłaše we wjednistwje agentury Pioneer Communications w Berlinje.

Marka Maćijowa Foto: archiw LND, Maćij Bulank

▶ Serbske blido w Chóśebuzu

Žeńske ze slěpjańskeje wósady su byli 4. měrca gósći Serbskego blida Serbskego muzeja w chóśebuskem měsćańskem muzeju. Z Edith Pjeńkoweju z Rownego su se rozgranjali wó jeje angažemenśe za wuchowanje jsow pśed wótbagrowanim a wó konfliktach, kótarež to pśinjaso. Dalej jo Pjeńkowa powědała wó pśiroźe swójich domacnych stron, z kótarejuž jo dłymoko zwězana. Stefanie Bierholdtec a Marita Kavelmannowa stej pśedstajiłej jatšowne spiwanje w slěpjańskej wósaźe.

Jěwa-Marja Čornakec: »Kak su wroblik Frido a jeho přećeljo jutry zaječki překwapili« , ilustrował Günter Wongel, Budyšin: LND, 2020, 16 str., barb. il., brošura, 978-3-7420-2604-0, 6,90 €Wroblik Frido a jeho přećeljo su zaso po puću – w nowej jutrownej stawiznje spisowaćelki Jěwy-Marje Čornakec, kiž swój wuspěšny rjad z tym dale wjedźe.

Přećeljo su sej, na přeće zajaca Wuchača, wosebitu překwapjenku za małe zaječki wumyslili. Zaječki su staršimaj w dojutrownym času pilnje pomhali jeja pomolować. Tuž chwataja jutrońčku wćipni na zelenu łuku k wroblikej, myšce, žabce a jěžikej. Wroblik Frido, myška Pip-pip, žabka Šlapka kaž tež jěžik Kałačik staja jedyn po druhim zaječkam nadawk. Hnydom so wulke pytanje za jutrownymi jejemi započnje. Tola što to? Pytanje so dlije a dlije. Hdźe nož wostanu zaječki? Po dołhej chwili so skónčnje nawróća. Ale što dźerži kóždy zaječk w swojimaj packomaj?

Maćij Bulank: Jutry doma. Osterreiten, teksty zestajiła Rejza Šěnowa, Budyšin: LND, 2020, 116 str., barbne fotografije, kruta wjazba, 978-3-7420-2590-6, 19,90 €Wobrazy znateho serbskeho fotografa Maćija Bulanka zwjazać z popularnej serbskej temu – křižerjo – bě myslička Ludoweho nakładnistwa Domowina při koncipowanju wobrazoweho zwjazka z wuběrnymi barbnymi motiwami.

»Haleluja! Zwońće zwony!«, je jutry po honach serbskich katolskich wosadow słyšeć, hdyž so křižerjo na puć podadźa, zo bychu do susodneje wosady jěchajo jutrowne poselstwo wozjewjeli. Maćij Bulank je jich ze swojej kameru přewodźał wot přihotow w domjacych konjen-cach přez jěchanje same hač k dźaknym kemšam křižerjow w Róžeńće a tak dostojny a za katolskich Serbow wažny nałožk dokumentował. Čućiwym wobrazam su přidate nalětnje a jutrowne literarne teksty, kiž je Rejza Šěnowa zestajiła.

▶ Serbske nastupnosći w nowych rukach

Wót februara jo Hanka Rjelcy­na zagronita za serbske nastupnosći we wokrejsu Górne Błota-Łužyca. Wóna naslědujo ako głownoamtska sobuźěłaśeŕka wokrejsnego zastojnstwa cesnoamtskej zagro­nitej za serbske nastupnosći Waltraud Ramotowej z Wětošowa, kótaraž jo amt źaseś lět wugbała. Rjelcyna jo dotychměst ako grajaŕka w złykomorojskem źiwadle źěłała a póchada z Górneje Łužyce.

▶ Přechod 3 w Celovecu

W Muzeju moderneho wu­měł­stwa Korutanska w Celovecu su 22. januara wustajeńcu »Wobrazy krajiny. Podobe pokrajine. Bilder einer Landschaft. Wobraze krajiny« wotewrěli, kotraž budźe tam hišće­ do 12. apryla widźeć. Po stacijomaj třikrajoweho projekta w Budyšinje a Slovenj Gradecu w Słowjenskej, je stacija w Awstriskej předposlednja před za­kón­čenjom w Choćebuzu. Na wotewrjenju wobdźělichu so wšitcy dwanaćo wuměłcy.

▶ Wo lyrice diskutowali

Ćežišćo rjadu tracTare Zwjazka serbskich wuměłcow bě nowa kniha Róže Domaš­yneje »W času zeza časa«. 26. februara diskutowachu w Budy­šinje z awtorku mjez druhim Měrana Cušcyna – wona bě nimo toho wobšěrnu analyzu tekstow předstajiła –, Marka Maćijowa, Rejza Šěnowa a Měrćin Wjenk.

Ulrike Mětšk: Die schöne Müllerin, Budyšin, w samonakładźe wudata 2020, 40 str., brošurowana kartonowa wjazba, 12,00 €Po wobrazowym cyklusu »Die Winterreise« je Budyska wuměłča Ulrika Mětškowa dalši rjad mólbow (měšana technika na płatnje, papjercu a papjerje) na zakładźe wot Franza Schuberta zhudźbnjenych basnjow Johanna Ludwiga Wilhelma Müllera stworiła. Brošurka-katalog «Die schöne Müllerin» wopřijima cyłkownje 20 reprodukcijow twórbow Mětškoweje, kotrež originalnu, tohorunja wotćišćanu lyriku raz špiheluja, raz wotbłyšćuja, druhdy tež kontrastuja abo transcenduja. Publikaciju wudospołnja skicy kaž tež jakny žiwjenjoběh wuměłče. W samonakładźe wudatu, bjezporočnje layoutowanu brošurku (zhotowjenje: Christian Ratajczak) móža sej zajimcy pola Ulriki Mětškoweje skazać. Wobmjezowany kontingent je nimo toho w Budyskej Smolerjec kniharni na předań.

Thomas Kläber:  Land.Leben – Na jsy. 1968–2018, wudał Jürgen Maćij, 152 str., čornoběłe fotografije, kruta wjazba, 978-3-7420-2539-5, 19,90 €Wudawaćel Jürgen Maćij dokumentuje w nowym wobrazowym zwjazku rjada wo łužiskich fotografach dźěło Thomasa Kläbera w lětach wot 1968 do 2018. Wosebitosć wobrazow w Gołkojcach žiweho fotografa je jich zhusćenje, kiž nastanje přez bliskosć k protagonistam a jich socialnemu wobswětej. Žiwjenje »na jsy« wuwiwaše so za njeho k najwažnišej, do wšěch směrow sahacej temje. Na spočatku běchu to přećeljo a susodźa z ródneje wsy Beyern we wokrjesu Herzberg/Elster a wokoliny. Srjedź 1980tych lět wěnowaše so přiběrajcy wjeskam wokoło Choćebuza. Nastaty wobrazowy kompleks je wjac hač chronika wo byću małych ludźi we Łužicy, kiž so z časom a towaršnostnymi přewrótami měnja.